Ethnoglobus » ЭТНОПОЛИТИКА » “TÜRK DÜNYASI- 2040 VİZİONU”. Məqsədlər, gözləntilər, reallıqlar...

“TÜRK DÜNYASI- 2040 VİZİONU”. Məqsədlər, gözləntilər, reallıqlar...

image

Solmaz Toqidi-Rüstəmova, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, professor

 

Dostlar, yenicə çox mühüm bir səfərdən qayıtmışam və ilkin təəssüratlarımı sizinlə bölüşmək istəyirəm. Əslində  22-23 oktyabr 2022 tarixində Qazaxıstanın qədim tarixi məskənlərindən Türküstan şəhərində  keçirilən beynəlxalq toplantı və bu məkan haqda elə həmin günlər və daha ətraflı yazmaq istəyirdim. Amma çox gərgin iş qrafiki, 5 türk dövlətini təmsil edən çoxsaylı iştirakçılarla sıx ünsiyyət və çıxışlarla müşayiət olunan şam ziyafətlərindən sonrakı yorğunluq buna imkan vermirdi.

   XII əsrin  məşhur mütəfəkkir-şairi, ortaq türk ədəbiyyatında ilk mütəfəkkirlərdən, türk dilində sufi ədəbiyyatının yaradıcılarından biri Əhməd Yasəvinin adını daşıyan və artıq 30 ildir fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Türk-Qazax Universitetinin (ƏY ad. BT-QU) bazasında bir neçə təşkilatın dəstəyi ilə keçirilən, Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistandan gəlmiş mütəxəssislərin qatıldığı bu beynəlxalq toplantı Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin dövlət başçılarının 12 noyabr 2021-ci il tarixdə VIII İstanbul zirvə görüşündə imzaladığı  “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” Bəyannaməsinin reallaşması yolunda atılan ilkin addımlardan sayıla bilər. 17 səhifədən ibarət olan bu sənədin əsas qayəsini, ən qısa şəkildə deyilərsə, dünyada baş verən sürətli dəyişiklikləri, onların təsirini bilmək və nizamlamaq üçün strateji baxışın tələb edildiyi bir dövrdə türk dövlətlərini, cəmiyyətlərini və institutlarını ortaya çıxan reallıqlara uyğunlaşdırmaq hədəfi təşkil edir. Sənəddə Üzv dövlətərin müvafiq orqanları arasında Siyasi və təhlükəsizlik, İqtisadi və sektoral, Nəqliyyat və Gömrük, İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları, Enerji, Turizm, Tibb, Ətraf mühit, Kənd təsərrüfatı, Mədəniyyət, Elm və Təhsil, Gənclik və İdman, Diaspora, İnformasiya və Media  və d. sahələrdə qurulmalı olan əməkdaşlıq haqda proqram göstərişlər yer almışdır.  

   Türküstan toplantısında bu sadalanan sahələrdən yalnız 9 – Tarix, Siyasi və beynəlxalq münasibətlər, Enerji, İqtisadiyyat, Hüquq, Tibb, Dil, Turizm, Ədəbiyyat və Sənət – mövzuları üzrə panel iclaslar (oturum) təşkil olunmuşdu və belə görünürdü ki, əsas məqsəd hər sahə üzrə mütəxəssisləri eşitmək,  fikir mübadiləsi və yeni ideyalar əldə etmək idi. Azərbaycandan bu beynəlxalq toplantıya 7 nəfər qatılmışdı, daha 3 nəfərin - Azərbaycan Ağsaqqallar Şurasının başçısı Həsən Həsənov və MM – deputatları – Qənirə Paşayeva və Elman Nəsirovun adları proqramda göstərilsə də özləri gəlməmişdilər.  Siyasi və beynəlxalq münasibətlərə dair iclasda təmsilçimiz kimi – Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin əməkdaşı Cavid Verdiyevin əsas məruzəçi olduğu nəzərə alınarsa, həmin vaxt Özbəkistanda səfərdə olan Qənirə xanımın bu iclasa yetişmədiyi anlaşılan idi. Amma “Enerji” sahəsinə aid sırf peşəkarlıq tələb edilən və çox yüksək səviyyədə keçən (toplantının ən güclü iclaslarından biri) paneldə Elman Nəsirovun (?) iştirak edib-etməməsini düzü necə qiymətləndirməyi bilmirəm.

   Açılış mərasimindən  dərhal sonra başlanan Türk dünyası Ağsaqqallar Şurasının iclasında çıxışı nəzərdə tutulan  3 nəfər ağsaqqaldan 2-sinin - Türkiyədən Binəli Yıldırımın və Azərbaycandan Həsən Həsənovun bu toplantıya qatılmaması isə böyük təəssüf doğurdu. Binəli Yıldırımın Azərbaycanda qəzaya uğradığı və xəstəxanada olduğu səbəbi dönə-dönə vurğulanıb, salamları toplantı iştirakçılarına çatdırılsa da, nədənsə Həsən müəllimin adı heç çəkilmədi. 3- cü şəxs – Qazaxıstan Ağsaqqal Şurasının sədri, görkəmli diplomat, dövlət və elm adamı İkram Adırbek öz ölkəsini təmsil edirdi.  Bu beynəlxalq platformada Ağsaqqallar Şurası institutuna yüksək dəyər verilməsini və onun funksiyalarını isə ƏY ad. BT-QU İdarə Heyətinin sədri Prof. Dr. Mühittin Şimşək və universitetin rektoru Prof.Dr. Çingiz Tomar çox ətraflı izah etdilər. Ümumiyyətlə universitet  rəhbərliyini təmsil edən bu şəxslərin bütün iclaslarda ən fəal rolu onların bu toplantının əsas ideya və idarə rəhbərləri olduqlarını açıq göstərirdi.

    Mənim bu beynəlxalq toplantıda iştirakımla bağlı yaranacaq sualları qabaqlayaraq bildirim ki, özüm üçün də kifayət qədər gözlənilməz olan bu dəvəti mən fərdi surətdə türkiyəli həmkarım –tanınmış Türkiyə tarixçisi, Prof.Dr. Əhməd Taşagilin birbaşa təqdimatı ilə Çingiz Tomar bəydən almışdım.  Qədim dövrlər Orta Asiya türkləri tarixi üzrə mütəxəssis olan Əhməd bəylə şəxsən tanış deyildik. Odur ki, qarşıdakı toplantıda “Tarix” üzrə iclasın moderatoru olacaq Əhməd bəyin hələ hazırlıq mərhələsində Azərbaycandan dəvət üçün öz tanış tarixçi həmkarlarından bir neçəsinə sorğu etdiyi və mənim adımın çəkildiyi məlum olanda Əhməd bəylə yanaşı, o “naməlum” həmkarlarıma da təşəkkürümü bildirdim. Düzü adlarını dəqiqləşdirməyi münasib sanmadım.

   Azərbaycandan digər nümayəndələrin necə seçildiyini isə dəqiq bilmirəm, hərçənd bu seçimlərin bəzilərinə daha ciddi yanaşmaq olardı. “Enerji”dən başqa, “Tibb”ə dair iclasda da ümumiyyətlə təmsilçimizin olmaması xüsusilə böyük təəssüf doğurdu, çünki bu panelə istər Türkiyədən, istər digər respublikalardan tibb üzrə çox nüfuzlu mütəxəssislər qatılmışdılar.    

    Mənim üçün tamamilə yeni platforma olan bu toplantıda ənənəvi elmi məruzənin tələb olunmadığı onun ümumi başlığından və hər hansı konkret  mövzu ya şərtlərə söykənən proqramın göndərilmədiyindən məlum idi. Odur ki, toplantının əsas məqsədi ifadə olunan   “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” Bəyannaməsini diqqətlə öyrəndikdən sonra çıxışımı bu sənəddən irəli gələn bəzi vəzifələr üzrə konkret təkliflər üzərində qurmağa qərar verdim. (Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, Azərbaycan dövlət başçısının da imzaladığı bu sənədin öz dilimizdə tərcüməsi yoxdur, hər halda nə mən, nə də digər nümayəndələrimiz onu tapa bilmədik).

   Beləliklə, həcm məhdudiyyətini nəzərə alaraq 3  mövzu üzrə etdiyim təklifləri tezis şəklində nəzərinizə çatdırıram.

    I. Məlum sənəddə türk xalqlarının ortaq tarixinin öyrənilməsi əsas hədəf kimi vurğulanır, bu tarixin ağır və faciələr dolu səhifələrinin də olduğu xatırlanaraq irəli sürülən təklif:  

  “Beynəlxalq Türk Tarix Komissiyasının yaradılması - XX-XXI əsrlərdə türk dövlətləri və xalqlarının üzləşdiyi erməni təcavüzünə qarşı mübarizə təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi  və bölgədə sülhün perspektivlərinin müəyyənləşməsi yolunda bir vasitə kimi”.

    Bu təklifimi Türkiyə, Cənubi Qafqaz, İran Azərbaycanı, Qazaxıstan, Özbəkistan arealı əhatə olunmaqla mövzunun preambulası, belə bir komissiyasının yaradılmasını zəruri edən tarixi, siyasi, informasiya-təbliğati faktorlar, mənbələr və bu gün üçün aktuallığı göstərilməklə 6 səhifəlik bir layihə şəklində hazırlayraq, Türkiyə türkcəsində 3 nüsxədə “Tarix” üzrə iclasın sədri Əhməd Taşagil bəyə, Türk Tarix Qurumunun başqanı Prof.Dr.Birol Çetin beyə və Çingiz Tomar bəyə təqdim etdim.

  II. “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” platformasının yalnız Türk dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin və onların xalqlarının “…ehtiyaclarını qarşılamağı hədəfləyir...” tezisi ilə razılaşmayaraq bu gün öz dövləti olmayan, başqa dövlətlərin tərkibində yaşayan türk xalqlarının da ehtiyaclarının gündəmə gətirilməsi və diqqət mərkəzində saxlanılmasının zəruriliyi. Bu sıradan nümunə kimi Azərbaycan Respublikasının sərhədlərindən kənarda,  həm də diaspora şəklində deyil, öz tarixi torpaqlarında yerli xalq kimi yaşayan azərbaycanlıların problemlərindən hələ yalnız biri kimi:

1) İran Azərbaycanında   Ana dilində məktəb.

Tarixi İranda türklərin farslarla bərabər dövlət yaradan millət olduğu,  eləcə də  5 əsrdən artıq bu dövləti idarə etdiyi bir məmləkətdə bu gün özünü türk bilən 30 milyondan artıq əhalinin indiyədək öz ana dilində məktəbi olmaması bu insanların ən ümumi insani və mədəni  hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirilməlidir.  “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” Platforması çərçivəsində İran azərbaycanlılarının öz doğma dilində təhsil almaq haqqının ödənilməsi məsələsini  ən ciddi şəkildə qoymaqla onu beynəlxalq aləmdə geniş müzakirə obyektinə çevirmək və həllinə nail olmaq kimi bir vəzifəni öhdəmizə götürməliyik.  

  2) Azərbaycan dilində təhsillə bağlı daha bir problem digər bir ölkədə Gürcüstan Respublikasında gündəmdədir. Öz tarixi torpaqlarında 500 yüz minə yaxın azərbaycanlı əhalinin kompakt yaşadığı bölgədə hələ sovetlər dövründə 200-dən artıq Azərbaycan məktəbi var idi. Hazırda bu məktəblərin sayı 79-dur, 37 sayda isə qarışıq - gürcü və Azərbaycan sektor məktəbləri vardır. Gürcüstan hökuməti kadr çatışmazlığını bəhanə edərək mütəmadi olaraq, yalnız məktəblərin sayını deyil, bu məktəblərdə tədris edilən Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fənləri üzrə dərs saatlarını azaldır. Məqsəd  məlumdur: ölkədə yaşayan etnik xalqları mümkün qədər gürcü cəmiyyətə inteqrasiya etmək.Bu niyyətlə Azərbaycan məktəblərində həftədə 5 saat gürcü və cəmi 3 saat Azərbaycan dili tədris olunur. İnteqrasiya məsələsi mühüm olsa da bu siyasət xalqın  ana dili hesabına edilməməlidir, odur ki, acı sonluğu məlum olan bu sıradan proseslərin dayandırılması və qarşısının alınması “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” platformasında “Dövləti olmayan türk xalqlarının preblemləri” kontekstində diqqət mərkəzində durmalıdır. Bu problem eynilə Rusiya Federasiyasında, hətta müəyyən dövlətçilik qurumları olan türk xaqları – tatarlar, başqırdlar və d. üçün də aktualdır. Beləliklə, tarixin gedişi ilə başqa ölkələrin tərkibində, lakin öz əzəli torpaqlarında, kompakt yaşadıqları halda öz dillrində təhsil almaq hüququndan məhrum edilməsi, yaxud bu hüquqların məhdudlaşdırılması Türk xalqlarının gələcək inkişafına və inteqrasiyasına ciddi maneədir və  ən ciddi şəkildə nəzərə alınmalıdır.

    3) Bu kontekstdə daha bir türk xalqının, öz tarixi ərazilərində nəinki təhsil almaq, ümumiyyətlə yaşamaq hüququndan məhrum edilmiş  Axıska – Mesheti  türklərinin uzun illər davam edən problemi  ayrıca vurğulanmalıdır. 1944-cü ildə Vətən torpağından, Gürcüstanın Axalsıq rayonundan deportasiya olunmuş bu xalqın nümayəndələrinin ən böyük arzusu həmişə öz vətənlərinə qayıtmaq olmuşdur.Deportasiyadan uzun onilliklər keçməsinə, artıq 3 nəsil dəyişməsinə və bir çox ölkələrdə, o cümlədən hazırda müstəqil türk cümhuriyyətlərində, Türkiyə, Azərbaycan, Özbəkistan və s. yaşamaqlarına baxmayaraq  Axıska türklərinin böyük bir hissəsinin bu gün də məhz öz tarixi Vətənlərinə qayıtmaq arzusu başadüşüləndir və dəstəklənməlidir. Bu xalqın Vətənə dönmək uğrunda beynəlxalq səviyyədə apardığı mübarizə nəticəində 2007-ci ildə Gürcüstan Parlamenti  “Deportasiya olunmuş əhalinin qayıtması haqqında qanun” qəbul etmiş və beləliklə Axıska türklərinin Gürcüstan ərazisindən deportasiya olunması faktını tanıdığını və onun cinayətkar xarakterini təsdiqləmişdir. Lakin istər Avropa, istərsə də  Gürcü ekspertləri özləri məzmununa və qoyulan şərtlərə görə bu sənədi əslində “qayıtmamaq haqda sənəd” kimi qiymətləndirirlər. Təsadüfi deyil ki, sənədin qəbulundan 15 ildən artıq müddət keçməsinə baxmayaraq hələ də bu məsələdə bir irəliləyiş  nəzərə çarpmır. “Türk dünyası – 2040 Vizionu” platforması özünün proqram niyyətləri və qarşıya qoyduğu vəzifələr çərçivəsində bu məsələnin həllində real nəticələr əldə edə bilər.  

 III. “Türk dünyası 2040 vizionu”  platforması çərçivəsində “Ən görkəmli alim, şair, mütəfəkkir və sənət adamlarının birləşmiş türk birliyi irsini.... təbliğ etmək...” kimi  qarşıya qoyulan  vəzifənin parametrlərini artırmaq və bu siyahıya Türk dövlətləri və xalqları tarixində böyük izlər qoymuş tarixi şəxsiyyətlərinin, ilk növbədə ğörkəmli dövlət, siyasi və ictimai xadimləri daxil etmək məqsədəuyğundur.  TÜRKSOY, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu və digər türk əməkdaşlıq təşkilatları türk xalqlarının tanınmış ədəbiyyat, mədəniyyət, incəsənət adamlarının yubileylərinin qeyd edilməsi sahəsində uzun illər böyük təcrübə qazanmışlar. Lakin, başqa bir reallıq da budur ki, türk xalqları bir-birinin tarixini yaxşı bilmir,  müxtəlif tarixi dönəmlərdə onların başçıları, rəhbərləri olmuş insanları tanımırlar. Yaxud,  türk xalqlarının yalnız uzaq tarixində deyil, müasir dövlətçilik tarixində mühüm rol oynamış böyük şəxsiyyətlərin çox az qismi kiçik istisnalarla bütün türk dünyasında tanınır. Bu sıradan yaxın perspektivdə bu və ya digər türk dövlətlərinin yaranmasında böyük xidmətləri olmuş dövlət və siyasət  adamlarının tarixi portretlərindən ibarət ümumi kitab-albomların, ensiklopediyaların nəşri məqsədəuyğun olardı. İlkin tədbirlər kimi isə görkəmli türk dövlət başçılarının yuvarlaq yubileylərinin digər türk ölkələri tərəfindən də qeyd edilməsi və geniş miqyasda tanıdılması,  bu məqsədlə  “Türk dünyası 2040 vizionu”  platformasında İşçi qrupunun yaradılması və qarşıdakı illər üçün müvafiq proqram tərtib edilməsi məqbul sayıla bilər. Məs., qarşıdakı iki ildə Azərbaycan xalqı özünün iki görkəmli dövlət başçısının – Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin və Heydər Əliyevin -  yubileylrini qeyd etməyə hazırlaşır. Sovet dönəmində və müasir Azərbaycan Respublikası dövründə Azərbaycanın başçısı olmuş Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyi münasibəti ilə 2023-cü il artıq ölkə prezidenti tərəfindən Azərbaycanda “Heydər Əliyev ili” elan edilmişdir və şübhə yoxdur ki, bu əlamətdar tarix digər türk dövlətləri tərəfindən də layiqincə qeyd ediləcəkdir.

    2024-cü ildə isə Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucusu və ilk dövlət başçısı Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasının 140 illik yubileyi gəlir.  İran, Türkiyə, Rusiya, Orta Asiya arealında bütün türk xalqlarının - İran azərbaycanlılarından tutmuş,  Rusiya imperiyasının türk-müsəlman əhalisinə qədər –  ictimai-siyasi hüquqlarının müdafiəsi və  dövlətçiliyinin yardılması  prosesində ən fəal surətdə iştirak etmiş, 1917-ci ildə Rusiya Müəssislər Məclisinə seçkilər zamanı yalnız Azərbaycan - Cənubi Qafqazdan deyil, həm də bütün Türküstandan nümayəndə seçilmiş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yubileyinin də  “Türk dünyası 2040 vizionu”  platforması çərçivəsində geniş qeyd olunacağı gözləniləndir.

    Bu, irəli sürdüyüm təkliflərin ən yığcam məzmunu. Qeyd edim ki, “Tarix” iclası “Türk dünyası-2040 vizionu” toplantısının birinci paneli idi və bu amil özlüyündə bu sahəyə verilən diqqəti göstərirdi. Proqram üzrə sonuncu çıxışçı olduğuma baxmayaraq nə səbəbdənsə Qazaxıstandan olan 3 nəfərin iclasa qatılmaması, Özbək aliminin isə gecikməsi səbəbindən bu iclası sədr Əhməd Taşagil bəylə ikimiz başlamalı olduq və sədrin giriş nitqindən sonra ilk çıxışı da mən etdim. Təkliflərimin böyük maraq doğurduğunu isə Əhməd bəyin onları üzünü mənə çevirərək dinləməsi, qeydlər aparması, sonrakı çıxışında Türk Tarix Komissiyası yaradılması (ümumi və  ya problemlər üzrə), eləcə də tarixi şəxsiyyətlərin tanıdılmasının  fikirləri üzərində  ayrıca dayanması, daha sonra universitetin rektoru Çingiz bəyin gözlənilmdən bizim panelə qatılaraq verilən hər təklifə, xüsusilə “dövləti olmayan xalqların” problemləri ilə bağlı məsələlərə  münasibət bildirməsi, nəhayət, Mühittin Şimşək bəyin axşam şam ziyafəti zamanı  bizim masaya yaxınlaşaraq mənə müraciətlə çıxışımı çox bəyəndiyini və onun məhz bu toplantının tələblərinə və gözləntilərinə cavab verdiyini vurğulaması təsdiq edir.  

    Bu sonuncu məqam, toplantıda səslənin çıxışların məzmunu və bu yığncağın gözləntilərini nə dərəcədə doğrultduğu, zənnimcə, ən əsas məsələ idi və mənim şəxsi, subyektiv fikrimə görə son nəticədə təşkilatçılar tərəfindən elə də yüksək qiymət almadı. Əslində bütün çıxışları dinləmiş (yalnız “İqtisadiyyat” panelindən  başqa) bir iştirakçı kimi mən özüm də ümumi mənzərəni bütün müsbət və mənfi cəhətləri ilə aydın görürdüm. Toplantının əsas məqsəd və vəzifələrini ən dəqiq şəkildə, birmənalı olaraq Türkiyə nümayəndələri ifadə edirdi və təsadüfü deyil ki, bütün panellərin moderatorları da türkiyəli mütəxəssislər idi.

    Digər respublikalardan olan nümayəndələrin bəziləri sanki bu toplantıya rəvac vermiş sənədlə heç tanış deyildi və çox ümumi məzmunlu çıxışlar edirdi. Təsadüfi deyil ki, “Bağlantı-Kapanış”  iclasında yalnız Çingiz bəy qısa bir çıxış edərək toplntıya yekun vuranda, hamıya təşəkkür etməklə yanaşı, “bəzi çıxışçılar təkliflər verdi, qalanları elə bildiklərini danışdı” kimi çox sərrast fikir söylədi.


    Bu baxımdan bizim Azərbaycan heyətinin bu toplantıda iştirakı kifayət qədər səmərəli sayıla bilər. Belə ki, Cavid Vəliyev (Siyasət və Beynəlxalq əlaqələr), Lamiə xanım Zeynalova (Hüquq- Ombudsman institutu), Arzu xanım Hüseyn (Turizm) öz çıxışlarında Azərbaycan təcrübəsinə əsaslanaraq bir sıra əməli təkliflər irəli sürdülər.

   Toplantı çağırıldığı məqsədlə bağlı daha bir mühüm problemi üzə çıxardı. Belə ki, müxtəlif türk respublikalarından olan mütəxəssislər əsasən öz dillərində çıxış etdiklərindən çox vaxt biri  digərini anlamırdı. Məs., biz azərbaycanlılar demək olar ki, qırğız və qazax nümayəndələrinin dediklərinin çox hissəsini başa düşmürdük, özbəkləri qismən anlayırdıq və yalnız fasilələrdə bir-birimizlə rus dilində anlaşırdıq. Bu reallığa diqqət edən Cavid Vəliyev öz çıxışında heç olmasa tələbələrdən “tərçüməçi” ayırmaq təklifi etdi. Doğrudur, bəzi respublikaların nümayəndələri (o cümlədən Cavid bəy) Türkiyə türkcəsində çıxış etdilər və bu, vəziyyəti bizim üçün  xeyli asanlaşdırdı. Lakin qazax, özbək və qırğızların türk və Azərbaycan dilində edilən çıxışları nə dərəcədə anladıqları heç müəmma olaraq belə qalmadı, belə ki, bu zaman onlar bəzən zalı tərk edir və yalnız özlərinkilər çıxış edəndə qayıdırdı.  

     Bu  məqam ortaq türk dili ilə bağlı problemi tam çılpaqlığı ilə ortaya qoyur. Ortaq dil və ortaq əlifba layihələrinin Türk Dövlətləri Təşkilatının müvafiq qurumlarının diqqətində durduğu məlumdur. Lakin reallıqdan çıxış edilərsə, bu layihələrin nəticələrinin daha uzaq perspektivə ünvanlandığı nəzərə alınmalı, yaxın gələcək üçün isə hər türk xalqının öz ana dilini qoruması və inkişaf etdirməsi şərti ilə ortaq ünsiyyət dili kimi Türkiyə türkcəsinin seçilməsi daha məqsədəuyğun sayılardı. Türk dil qrupuna daxil olan xalqların vaxtilə rus dilini ikinci ünsiyyət dili kimi mənimsəməsi faktından çıxış edərək hər kəsə daha anlaşıqlı olan Türkiyə türkcəsinin çox asanlıqla bu birləşdirici funksiyanı yerinə yetirəcəyi heç bir şübhə doğurmur.

   P.S. Təəssüratlarım çoxdur, lakin nə qədər qısa yazmağa cəhd etsəm də, yazının həcminin onsuz da böyük olduğunu və vaxtınızı nəzərə alaraq, sözümu burada birtirirəm.


 




eva and 111 others











16 comments



ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
18:13LƏZGİ ÇÖRƏYİ - ХЬРАН ФУ11:13Alagöz kəndində XIII əsrə aid Yəhudi (Xəzər?) qəbiristanlığı.21:38Что стоит за решением США построить порт в Газе?19:06İRAN ÖZ AMPLUASINDA20:44Цифровая зависимость ухудшает как физическое, так и психическое здоровье20:15Fransanın İrana qarşı tarixi düşmənçiliyi20:25С грустью вдыхая людей безразличие, Ангел страдает в собачьем обличии…21:58«ТРАДИЦИОННЫЕ КАЛЕНДАРНЫЕ ОБРЯДЫ ТАТАРСКОГО НАРОДА»21:12TATAR XALQININ BAHAR BAYRAMLARI22:59В Баку состоялся Фестиваль татарской кухни18:03Qonşun İran olsa12:35«Новруз» и «Эргенекон» в понимании наших предков11:30Русский праздник Навруз19:28Гагаузия меж двух огней: почему автономия оказалась в центре конфликта с Кишиневом.13:41Мэрцишор – мартовское очарование. О празднике, его символе, исторических находках, легендах и традициях13:18Казахстанский каллиграф, обучавшийся мастерству в Турции, представил свои работы в Астане20:55Армения, созданая как антиосманский и антиперсидский проект для современной России полностью утратил свое значение00:1528 февраля отмечается Всемирный день татарской кухни.16:24İRANIN SEÇİMSİZ SEÇKİLƏRİ16:18Межэтнические брачные союзы: чем они хороши или плохи16:41Novruzun ilk çərşənbəsi - Su çərşənbəsi günüdür16:05Казахстан превратился в важного торгового партнера ЕС в Центральной Азии17:50Айдар - особая традиция в Казахстане сохранять прядь волос на макушке у мальчиков14:06Англо-аргентинский территориальный спор вновь стал актуальным13:48İKİ TƏBRİZ ÜSYANI16:42Искусственно деформированный череп из некрополя Кухуроба22:02Ильхам Алиев: Тюркский мир - это наша семья21:50SEPAH MƏNTİQİ18:49İRAN DÜŞMƏNLƏRƏ “KİŞ(ŞAH)” DEYİB, “MAT” ETDİ16:31Турецкие ученые: Рост числа айсбергов в Южном океане - свидетельство изменения климата16:49ВРЕМЯ ЦВЕТЕНИЯ ЛЮБВИ16:37Почему Караван идет, ... или oбращение к российским ученым09:01Узбекистан создаёт новую национальную систему общественной безопасности09:00Узбекистан укрепляет основы политической стабильности, укрепляя межэтническое согласие и дружественную обстановку в Центральной Азии16:03Слово о Великом Устаде кумыкского народа15:04Праздник Саде в Иране: победа над силами тьмы, мороза и холода18:36Сагаалган (Цаган Сар) 2024: история и традиции буддийского праздника18:13Президент Монголии издал указ о продвижении музыкального инструмента морин хуур14:50Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 140 (I yazı): Rəsulzadə və İran inqilabı11:28İran’da Türk Kimliği10:22Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Mavi Vatan’daki önemi nedir18:49გულნარა ინანჯის ცხოვრება საზღვრების გარეშე08:52KİÇİK ÇİLLƏ –YALQUZAQ ayı başlayır18:33Отношения Ирана и России: от исламской революции до наших дней (ЧастьIII)18:20Будет снят узбекско-азербайджанский фильм о Максуде Шейхзаде13:33LAZLAR KİMDİR?18:41В античном городе Дара в Турции найден канал возрастом 1500 лет13:37Фильм иранских режиссеров номинирован на премию «Золотой медведь» Берлинского кинофестиваля17:12Отношения Ирана и России: от исламской революции до наших дней (Часть II)16:50Отношения Ирана и России: от исламской революции до наших дней ( I часть)18:22Традиционные шоу в лесу баобабов в Сенегале предлагают туристам красочные фрагменты культуры страны18:42Первая пилотируемая космическая миссия - национальная гордость Турции15:38Страны Центральной Азии заявили о поддержке принципа «одного Китая»14:07Как талибы уничтожают память о самом известном полевом командире хазарейцев17:44RƏSULZADƏ – 140 “II Beynəlxalq Rəsulzadə Qiraətləri” 2.17:42RƏSULZADƏ – 140 “II Beynəlxalq Rəsulzadə Qiraətləri” 1.14:50Власти Казахстана исключили «Талибан» из списка запрещенных в стране организаций13:09Azər Cəfərov: Müasir İran cəmiyyəti iqtidarın bəhailərə qarşı talan və təzyiqlərinə qatılmır22:00İranda "Aşıqlar incəsənət ensiklopediyası"nın təqdimat mərasimi olacaq22:32В Украине ПЦУ впервые отмечает Рождество 25 декабря – а не 7 января11:29Gazze'deki savaşın Doğu Akdeniz'deki gaz sahalarının gelecekteki gelişimi üzerinde uzun vadeli sonuçları olabilir11:20Лефкоша отреагировала на шаги Южного Кипра по «Национальному морскому пространственному планированию»18:39İran milli kimliyində fars dili üçün yaranan təhlükə22:16Более 19,4 тысячи этнических казахов получили статус кандаса с начала года12:59TÜRKLERDE GÜNEŞE SAYGI: ÇİLE GECESİ19:31Разница империи и многонационального государства очень разительна с либеральным прочтением19:21Доходы Монголии от туризма впервые составили $1 млрд19:12Çılə id19:06“QARAQIŞ”, YƏNİ “BÖYÜK ÇİLLƏ” BAŞLAYIR20:28Pope Francis approves Catholic blessings for same-sex couples, but not for marriage20:04Papa Fransisk eyni cinsli izdivaclara İCAZƏ VERMƏYİB19:03Навруз как феномен мировой культуры. Часть II19:02Навруз как феномен мировой культуры. Часть I19:00Еврейская культура не всегда была ответом на нееврейскую культуру18:45Mossad's assassination threat and the reaction of Turkish intelligence16:30Vision of ‘Türkiye's century’: Türkiye as a system-building actor16:10В Москве прошла конференция: «Народы Молдовы в России - дружба на века».18:25Türkiye'nin ilk uzay yolcusu Gezeravcı'nın 9 Ocak'ta uzaya gönderilmesi planlanıyor16:10Sovet-İran danışıqlarının müvəffəqiyyətlə başa çatdırılması12:24В турецкой Конье чтят наследие великого поэта-мистика «Мевляны»12:19Никто из официальных лиц и спортивных чиновников России и Беларуси на Олимпиаду не будут приглашены16:15Узбекистан устремлен к «зеленой» экономике16:08Обеспечение конституционных прав граждан - основной вектор реализации социальной политики Узбекистана15:57Конституционные основы развития свободной рыночной экономики в Узбекистане15:46Усиление конституционных основ деятельности национальных институтов по правам человека в Узбекистане15:30Конституция Узбекистана в новой редакции — правовая основа устойчивого развития18:24Enhancing the Guarantees of Human Rights Protection in the New Constitution of Uzbekistan18:16Усиление гарантий защиты прав человека в новой Конституции Узбекистана11:13Uzbekistan is fortifying the foundations of political stability by strengthening interethnic harmony and friendship in Central Asia11:04Uzbekistan is creating a new national public security system21:40TÜRK BOYLARINDA KAMÇI21:50Президент Молдовы: Наш путь с Румынией общий – наше место вместе в ЕС21:41Klaipėdos I. Kanto viešosios bibliotekos direktorė Renata Rudienė: „Gimtasis Lazdijų kraštas visada užims dalelę širdies“13:44Xanlar Həmidin yeni şerləri "Ethnoglobus.az"-ın təqdimatında12:59Qarabağ xanlığı və ləzgilər11:21Антропологические материалы из Хошбулага (Азербайджанская Республика)18:08İnqilabçılar diyarı İran20:23Смерть и эволюция человека16:02Захватчики "Галактики": станут ли хуситы новой военной силой в Красном море17:00УРАРТСКАЯ «ДВОРЦОВАЯ КЕРАМИКА» НА ПОСЕЛЕНИИ ХУДУТЕПЕ (АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ РЕСПУБЛИКА)17:0640 yıllık varlık mücadelesi: KKTC dimdik ayakta11:46В Тегеране спорят о вариантах участия в войне против Израиля20:01İSLAM VƏ ƏRƏB DÜNYASININ HƏMAS- İSRAİL MÜHARİBƏSİNƏ MÜNASİBƏTİ14:38ИЗ ИСТОРИИ ИЗУЧЕНИЯ ТАЛЫШСКОГО ЯЗЫКА13:58Чи чIалан куьгьне къатар18:39Влияние Мирзы Фатали Ахундова на судьбу родного народа оказалось безмерным.18:28“EGYPTIAN STATUE”, REVEALED IN THE SOUTH-EASTERN REGION OF AZERBAIJAN, IN THE SYSTEM OF ANCIENT CULTURAL AND TRADE RELATIONS12:42Şöhrətpərəstlik bəladır20:14TALIŞ - MUĞAN BÖLGƏSİ ARXEOLOJİ TƏDQİQATLARDA11:10В Таджикистане официально и одновременно работают посольства двух афганских правительств10:56İsrail -Həmas qarşıdurması və fürsətcil İran14:34Институт Гэллапа признал Таджикистан самой безопасной страной в мире14:27Ташкентский саммит: новые перспективы для широкого сотрудничества стран ОЭС14:06Ethnic Russian Men Disappearing in Heartland and Being Replaced by Immigrants, Demographers Say13:58Ashgabat May Soon Follow Baku in Defining Ties with Turkey with the Formula ‘One Nation, Two States,’ Turkish and Russian Commentators Say15:43История жизни героя первой Карабахской войны издана в виде книги в Казахстане15:33Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi: 21. yüzyıl bir Türk yüzyılı olabilir mi?14:01Karabakh victory: Enhanced cooperation in region18:41Южно-Китайское море: новый зигзаг конфронтации?13:32В Стамбуле состоялся медиа-саммит информагентств тюркских государств14:51На острове Корфу хранятся артефакты культурного наследия Узбекистана12:29Azərbaycanca-haputca lüğət dərc olunub12:23Azərbaycanda "Talış dili" dərsliyi dərc olunub16:06Большая Евразия и Великий Туран: возможно ли взаимодействие?11:27В Китае открылся футуристичный Музей научной фантастики11:06Люди по всей Европе тысячелетиями ели «пищу маргиналов»20:32Древние карты Казахского государства показали на выставке17:22В Каратальском районе открыт новый историко-краеведческий музей17:02В Азербайджане продолжаются учения «Мустафа Кемаль Ататюрк - 2023»19:10Армия Израиля атаковала объекты «Хезболлы» на юге Ливана19:02«Хезболла» сообщила о новых атаках против Израиля18:56Türkiye’deki kazılarda yeni Hint-Avrupa dili keşfedildi19:46İRAN-AMERİKA MÜHARİBƏSİ19:24Истории казахстанских азербайджанцев19:16Как живут казахи в Азербайджане18:57Байден: Израиль не причастен к удару по больнице в Газе21:28KİMİN ƏRAZİSİ, KİMİN İQTİSADİYYATI DAHA BÖYÜKDÜR?12:49“Milli-mənəvi dəyərlərin və ictimai davranış qaydalarının təbliği” mövzusunda tədbir keçirilib12:15„Hamasi liidritel pole Gaza jaoks normaalset elu vaja, nemad elavad välismaal.“ Politoloog selgitab, kus on tänase konflikti juured11:26Why has the Gaza ground invasion been delayed since Friday?10:48Fələstin Dövlətinin Azərbaycan Respublikasındakı Səfiri Nassir Abdul Karim Abdul Rahimin bəyanatı10:40Statement by the Ambassador of the State of Palestine to Azerbaijan Nassir Abdul Karim Abdul Rahim18:02Жители Баку знакомятся с казахской культурой17:57Bakı sakinləri qazax mədəniyyəti ilə tanış olurlar17:51Баку тұрғындары қазақ мәдениетімен танысуда17:57Русский язык в школах стран ЕАЭС и Азербайджана17:50Израиль впервые с 2006 года применил РСЗО в Газе17:41Из каких стран ЕАЭС в Азербайджан чаще всего приезжают туристы18:37Азербайджанская полиция несет службу на пунктах, освобожденных российскими миротворцами в Карабахе18:211941-1946-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda xalqın milli özünüdərk prosesinin yüksəlişi və Azərbaycan dilinin mövqeyi18:14Rza Azəri: Mühüm bir sənəd14:26Fələstin Xarici İşlər və Qürbətçilər Nazirliyinin Bəyanatı21:02Труби шофар!!!13:49ХАМАС объявил Израилю войну14:40На Ташкентском кинофестивале состоялся форум культурной организации ТЮРКСОЙ14:24İRANDA KAPİTALİST, YOXSA XALQ HÖKUMƏTİDİR?11:34“Milli-mənəvi dəyərlərin və ictimai davranş qaydalarının təbliği” mövzusunda tədbir keçirilib.13:30İSLAM İLƏ XRİSTİANLIQ ARASINDA SÜLHÜN ELÇİSİ - ASSİZİLİ FRANSİSK18:57По случаю праздника Середины осени и Дня образования КНР оффшорные беспошлинные продажи в провинции Хайнань составили 426 млн юаней14:21МИД Турции: Организация тюркских государств служит делу мира и стабильности14:08Şuşalı qəhrəman İsrafil İbrahimova həsr olunmuş "Yalnız irəli-4" sənədli filmi nümayiş olunub10:07В Азербайджане издана монография "Этнокультурные сообщества Шахдага: между прошлым и будущим"09:43" Şaxdağın etnomədəni cəmiyyətləri: keçmiş ilə gələcək arasında" adlı monoqrafiya dərc olunub.17:42Peşmerge Kerkük'e geri mi dönüyor?17:23Путь урегулированию на Кипре - принцип двух государств17:15Beynəlxalq radio Qarabağda fəaliyyətə başladı: xəbərlər həm də erməni dilində təqdim ediləcək18:53Президент Байден встречается с премьер-министром Нетаниягу и оказывает на него давление18:24В Анкаре стартовал Фестиваль мировых культур с участием посольств 55 стран20:59Азербайджанцы Молдовы выступают против минного терроризма Армении15:16Антитеррористическая операция Азербайджана в Карабахе15:10В Евлахе завершилась встреча представителей властей Азербайджана и армянских жителей Карабаха19:19Туранские пустыни включены в список Всемирного природного наследия ЮНЕСКО17:28İmadəddin Nəsimi haqqında İranda tədqiqatlar16:26A Human Rights Report on the Azerbaijani Turks in Iran: April-June 202316:14Минобороны Азербайджана: В Карабахе начаты локальные антитеррористические мероприятия17:09Веха турецко-японской дипломатии: фрегат «Эртугрул»20:20В Баку состоялось праздничное мероприятие, посвященное еврейскому Новому году19:50Türk-Japon diplomasisinin miladı: Ertuğrul Fırkateyni18:24Ильхам Алиев рассказал о новой сфере сотрудничества между Азербайджаном и странами Центральной Азии19:00В Кыргызстане пройдет Конгресс «История тюркских государств»17:25Путин отметил важность реализации масштабных проектов на Дальнем Востоке13:24Карстовые воронки в Турции: причины их возникновения19:31Президент Алиев принял министров тюркских государств17:53В столице Татарстана продолжается фестиваль мусульманского кино11:2331 Ağustos günü çekilen iki telgraf14:40На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция (Продолжение)14:33На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция13:17На матрице истины ( Продолжение)13:09На матрице истины20:25К чему стремится Иран, вступая в БРИКС?16:17В Казахстане возрождают редкую породу собак12:19Дом для Матрешки13:26Sepah emissarının Gürcüstanda din adı altında fəaliyyəti19:49Белуджские сепаратисты столкнулись с проникновением исламских террористов19:35Узбекистан и Азербайджан создали Высший межгосударственный совет19:08Политические манипуляции Армении в Лачинском коридоре17:50Чем важен визит главы МИД Турции в Ирак18:47Американцы устраивают саммит с Японией и Южной Кореей против Китая, России и КНДР18:38Тайваньский вопрос: Токио посылает разнонаправленные сигналы Пекину22:44ŞEYX NƏSRULAH MARNEULİDƏ.\ALLAH SƏNƏ RƏHMƏT ELƏSİN C.MƏMMƏDQULUZADƏ
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. Узбекистан укрепляет основы политической стабильности, укрепляя межэтническое согласие и дружественную обстановку в Центральной Азии
  2. «Новруз» и «Эргенекон» в понимании наших предков
  3. Alagöz kəndində XIII əsrə aid Yəhudi (Xəzər?) qəbiristanlığı.
  4. Русский праздник Навруз
  5. Слово о Великом Устаде кумыкского народа
  6. ВРЕМЯ ЦВЕТЕНИЯ ЛЮБВИ
  7. LAZLAR KİMDİR?
  8. Узбекистан создаёт новую национальную систему общественной безопасности
  9. გულნარა ინანჯის ცხოვრება საზღვრების გარეშე
  10. Сагаалган (Цаган Сар) 2024: история и традиции буддийского праздника
  11. Отношения Ирана и России: от исламской революции до наших дней ( I часть)
  12. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Mavi Vatan’daki önemi nedir
  13. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 140 (I yazı): Rəsulzadə və İran inqilabı
  14. В античном городе Дара в Турции найден канал возрастом 1500 лет
  15. Почему Караван идет, ... или oбращение к российским ученым
  16. Отношения Ирана и России: от исламской революции до наших дней (Часть II)
  17. Novruzun ilk çərşənbəsi - Su çərşənbəsi günüdür
  18. TATAR XALQININ BAHAR BAYRAMLARI
  19. Будет снят узбекско-азербайджанский фильм о Максуде Шейхзаде
  20. В Баку состоялся Фестиваль татарской кухни
  21. Президент Монголии издал указ о продвижении музыкального инструмента морин хуур
  22. SEPAH MƏNTİQİ
  23. KİÇİK ÇİLLƏ –YALQUZAQ ayı başlayır
  24. Фильм иранских режиссеров номинирован на премию «Золотой медведь» Берлинского кинофестиваля
  25. Ильхам Алиев: Тюркский мир - это наша семья
  26. İRAN DÜŞMƏNLƏRƏ “KİŞ(ŞAH)” DEYİB, “MAT” ETDİ
  27. Мэрцишор – мартовское очарование. О празднике, его символе, исторических находках, легендах и традициях
  28. Армения, созданая как антиосманский и антиперсидский проект для современной России полностью утратил свое значение
  29. İran’da Türk Kimliği
  30. Англо-аргентинский территориальный спор вновь стал актуальным
  31. Искусственно деформированный череп из некрополя Кухуроба
  32. İKİ TƏBRİZ ÜSYANI
  33. Айдар - особая традиция в Казахстане сохранять прядь волос на макушке у мальчиков
  34. Отношения Ирана и России: от исламской революции до наших дней (ЧастьIII)
  35. Qonşun İran olsa
  36. Турецкие ученые: Рост числа айсбергов в Южном океане - свидетельство изменения климата
  37. Праздник Саде в Иране: победа над силами тьмы, мороза и холода
  38. Казахстан превратился в важного торгового партнера ЕС в Центральной Азии
  39. Межэтнические брачные союзы: чем они хороши или плохи
  40. «ТРАДИЦИОННЫЕ КАЛЕНДАРНЫЕ ОБРЯДЫ ТАТАРСКОГО НАРОДА»
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    Mart 2024    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031
ГАЛЕРЕЯ