Ethnoglobus » ЭТНОПОЛИТИКА » Türk Dövlətləri Təşkilatının tarixi-ənənəvi kökləri varmı... (2-ci yazı)

Türk Dövlətləri Təşkilatının tarixi-ənənəvi kökləri varmı... (2-ci yazı)

image
Solmaz Toqidi-Rüstəmova, professor, tarix elmləri doktoru


1917-ci ildə Rusiyada Çar Monarxiyasının süqutu ilə İmperiyanın bütün digər xalqları kimi türk-müsəlman xalqları da yaranmış imkanlardan öz müqəddəratlarının həlli yolunda mübarizənin yeni mərhələsinə qədəm qoyurlar. Bu hadisədən dərhal sonra iki qurultay - 1917-ci ilin aprelində Bakıda Qafqaz müsəlmanlarının, may ayında isə Moskvada Ümumrusiya müsəlmanlarının toplantısı çağırılır. Diqqətəlayiqdir ki, hər iki qurultayda əsas məsələ - Rusiyanın gələcək dövlət quruluşu və əsarətdə olan xalqların hüquqları haqda türk xaqlarının ikinci nəsil siyasi liderlərindən biri kimi qəbul edilən Məhəmməd Əmin Rəsulzadə məruzə edir. Daha geniş nümayəndəli Moskva qurultayında “Ədəbi türkcə ilə əzbər söylədiyi və dəfələrlə alqışlanaraq kəmali-diqqətlə dinlənilən” məruzəsində Rəsulzadə bir daha demokratik prinsiplərə əsaslanan Rusiya Federativ respublikası tərkibində müsəlman-türk xaqları üçün milli-ərazi muxtariyyəti ideyasını irəli sürür və əsaslandırır. Gərgin müzakirələr zamanı islamçı və sosialist qüvvələrin etirazı, həmçinin bu məsələyə dair osetin Əhməd bəy Salikovun geniş hüquqlu məhəlli idarələri olan Rusiya tərkibində müsəlmanların milli-mədəni muxtariyyətlə kifayətlənməsi təklifləri qarşısında Bakı qurultayında olduğu kimi Moskva qurultayı da böyük səs çoxluğu ilə M.Ə.Rəsulzadənin hazırladığı Qətnaməyə üstünlük verir. O dövr üçün çox mühüm nəticə sayılan bu qələbə məhz türk xalqlarının – azərbaycanlı, başqırd, tatar, türküstanlı nümayəndələrin ümumi dəstəyi ilə baş tutur.


   Lakin Rəsulzadənin Moskva qurultayındakı məruzəsinin əhəmiyyəti bununla məhdudlaşmır. Gələcək Azərbaycan dövlətçiliyinin ideologiyasını və əsaslarını işləyib hazırlamış Rəsulzadə bu məruzəsində keçmiş imperiyanın türk xalqlarının milli hüquqları və dövlətçilik uğrunda mübarizəsinin dəyişmiş siyasi şəraitdə və yeni mərhələdə konkret məqsəd və vəzifələrini də müəyyənləşdirir və ilk dəfə “vahid türk milləti” konsepsiyasından kənara çıxır.
   “Hər bir xalqın müstəqil şəkildə təşkilatlanması”, “Biz əvvəlcə ayrılmalı, daha sonra birləşməliyik” kimi fikirlərin məntiqi sonluğu kimi Rəsulzadə “Rusiya öylə bir rahət ev şəklində olmalıdır ki, orada hər millətin özünəməxsus odası olsun” – müddəası ilə hər bir türk-müsəlman xalqı üçün milli-məhəlli (ərazi) muxtariyyəti tələbini irəli sürür.
   Qurultayda səslənən “müsəlman birliyi” ideyası tərəfdarlarına da Rəsulzadə eyni “ümumi ev” nümunəsi ilə cavab verir. İslam dininin digər dinlər kimi beynəlmiləl xarakterini vurğulayaraq “İslam mədəniyyəti” yaratdığını təsdiq edən natiq, bununla belə bu müddəanın  “müsəlman milləti” kimi qəbul edilə bilməyəcəyini göstərir:  “İslam beynəlmiləlliyi böyük bir evdir ki, içərisində türk, fars, ərəb və sair millətlərə məxsus bölmələr vardır... ”. İslam dünyasına daxil olan xalqların yalnız mədəni bir federasiya yarada biləcəyini təbii bir ittihad yolu sayan Rəsulzadə bu birliyə daxil olan “millətlərin ən böyüyü, ən güclüsü və əsrimizdə ən müstəid həyatı olan” millət kimi türk millətinin adını çəkir: “Biz türk-tatar övladı, o millətlərin balalarıyız. Biz türk oğlu türküz, bununla fəxr edəriz”.
   Beləliklə, “müsəlman” adı ilə çağırılan Moskva qurultayının da nümayəndələri qarşısında duran vəzifələr “türk” kimliyi əsasında dilə gətirilir: “Türk mədəniyyəti, türk mənliyi vicuda gətirmək istəriz.  Rusiyada bulunan 30 milyonluq müsəlmanlardan qismi-əzəmi – təqribən 21 milyonu bu millətə mənsubdur” – deyən Rəsulzadə əsrlərdən bəri cəhalət bəlası, məzhəb ayrılığı üzündən bir-birindən ayrı düşən, hətta özündən belə ayrı qalan bu milyonlarda “indi birləşmək meyli” olduğu” və “bu meyil çox şiddətlidir” -  bildirməklə yanaşı dərhal “Fəqət qorxmalıdır ki, bəzi süni tədbirlər sayəsində bu meyilə qarşı bir əksəməl çıxmasın”- xəbərdarlığı edir.
   Hansı “qorxu” və “süni tədbirlərdən” ehtiyat edir Rəsulzadə?  “Biz türk-tatar millətləri bir cinsdən - türk oğlu türk olmaqla bərabər inkar etmək olmaz ki, ayrı-ayrı şivələrə, müxtəlif xüsusiyyətlərə malikiz. Bu gün Volqaboyu tatarların kəndilərinə məxsus ədəbiyyatları, mətbuatı, ədib və şairləri var. Türküstan cığataycası zəngin bir ədəbiyyata malikdir. Qazax-qırğızların mətbuatı da yol almaqdadır. Bunlardan heç biri cəbrə təslim olub da kəndi xüsusiyyətini fəda etməz və belədə Azərbaycan türkləri öz dilinə, öz ədəbiyyatına, öz adətinə əlvida deyəməz”.
   Türk birliyi naminə bütün bu özünəməxsusluqların süni yolla qaldırılmasını faydalı bilməyən Rəsulzadəyə görə: “qoy hər kəs öz yolu ilə təbii surətdə axsın, bu müxtəlif türk nəhrlərinin axıb da, nəhayət, töküləcəyi yeganə bir dəniz vardır, böyük türk dənizi!”.
    Beləliklə, Türk birliyi ideyasının zamanı qabaqlamayıb, yetişmə məqamına buraxmaq mövqeyini ortaya qoyan Rəsulzadə bu məqamı yaxınlaşdıracaq yeganə yolu da göstərir: bu, hər bir türk millətinin ən əvvəl öz dövlətçiliyini yaratmaq yoludur. Bu zaman ilk növbədə məhz coğrafi baxımdan Azərbaycan, Dağıstan, Türküstan, Qırğızıstan kimi türk xalqlarının milli-ərazi muxtariyyəti prinsipi əsasında  öz dövlətçiliyini qurmaq imkanları vurğulanır. Lakin bu üstünlük həmin dövlətlərin öhdəsinə daxili idarəçilik ilə bərabər  bütün Rusiya türkləri üçün “ümummilli və mədəni işləri görəcək bir Şurayi-Milli” yaratmaq vəzifəsi qoyur. Belə ki, “yalnız tarixin işlədiyi cinayət nəticəsində müəyyən bir mühitdən ayrı qalan” türk xalqları, yəni Rusiyanın iç ərazilərində qismən dağınıq yaşayan Volqaboyu, Krım tatarları və digərləri bu gün “milli-ərazi muxtariyyəti” deyil, “milli-mədəni” muxtariyyət istəmək arzusu ilə kifayətlənməli olurlar. Lakin bu xalqlar digər türklərlə bərabər Milli Şuranın təşkilində iştirak etməlidirlər.
    Əlaqələndirici təşkilat – Milli Şura ideyası ilə yanaşı Rəsulzadəyə görə müxtəlif türk xaqlarının təbii surətdə birləşməsi belə təsəvvür olunur: “ibtidai təhsil və xəlq üçün yazılan ədəbiyyat bir məhəllin öz şivəsində, ana dilində olur. Orta məktəblərdə ümumi türkcə dərs olaraq oxudulur...Ali məktəblərdə isə bütün tədrisat ümumi türkcə olur. Bu vasitə ilə heç bir cəbr və təzyiq görmədən baxarsan ki, arzu olunan “ittihadi-lisan da hasil olur”.
  Beləliklə, Rəsulzadə “ortaq dil” məsələsini də gündəmə gətirir və bunun yalnız təbii yolla mümkünlüyünü vurğulayır. Bu zaman Məhəmməd Əmin bəyin gətirdiyi nümunə bu günümüz üçün də olduqca diqqətəlayiqdir: “Başqa vasitə ilə ittihadi-lisan mümkün olsaydı velikoruslar müvəffəq olardılar. Əgər velikoruslar maloruslara cəbr etməsələr və onları öz hallarına buraxıb Şevçenkonu oxumaqdan mən etməsəydilər, Ukrayna teatrosunu qapatmasa idilər, heç şübhəsiz ki, bugünki separatizm halına gələn Ukrayna hərəkəti də vaqe olmazdı” !
    1917-ci ildə, Moskva qurultayındakı proqram xarakterli məruzəsinin sonunda Rəsulzadə ən ağrılı bir məsələyə də toxunur. Türk xalqlarının hələ özlərini idarə etməyə hazır görmədikləri üçün “bu fikirlərdən vaz keçərək” mərkəzi idarəçiliyi daha müvafiq bilmələri kimi iddialarla razılaşmır,  türk millətləri haqqında bu qədər bədbin fikirdə olmaq istəmədiyini vurğulayır:  
    “Bizim parlaq keçmişimiz, indiki halımız var. Mədəniyyətimizə əlamət olan ədəbiyyatımız, incəsənətimiz var. Bu mədəniyyətin qonşularımıza belə təsiri- nüfuzu olmuşdur. Bizdə bəlkə bir şey azdır – müasirlik. Elm və sənaye ilə hazırlanmış adamlarımız yoxdur. Fəqət bu da az bir zamanla hasil olur, yetişir. Sonra mən heç təsəvvür etmirəm ki, bir rus mujiki bir türküstanlı mujikdən idarəyə daha hazır olsun. Mərkəzdəki hazır adamlar o qədər də bol deyildirlər ki, özlərindən artıq qalıb bizə pay versinlər. Öz etimadi-nəfsinə güvənməyib də qonşuya ümidvar olan millət ... qorxarız ki, “şamsız yatar”.
   Qurultay iştirakçilarını, əsasən türk-müsəlman xalqları  nümayəndələrini dövlətçiliyə aparan “milli-ərazi muxtariyyəti” seçiminə səs verməyə çağıran bu siyasi xadim veriləcək qərarın həm də gələcək nəsillər qarşısında məsuliyyət məsələsi ilə bağlayır: “Əfəndilər! Hazırsızlığımızdan qorxmayalım, türk istedad və ləyaqətinə inanalım və biləlim ki, böylə tarixi bir zamanda öz həqqimizi istəməsək və yüksək bir səslə bizi milli idealımıza yaxınlaşdıran şüarı ortaya atmasaq nəsli-ati hüzurunda xəcil oluruz”.
    Moskva qurultayının böyük səs çoxluğu ilə Rəsulzadənin hazırladığı qətnaməni qəbul etdiyi artıq yuxarıda deyildi. Zaman Rəsulzadənin uzaqgörənliklə cızdığı və əməlinə çağırdığı vəzifələrin zəruriliyini tezliklə təsdiq etdi. Qarşıdan gələn 1918-ci il keçmiş Rusiya Imperiyasının türk xalqları üçün həqiqətən ilk milli dövlətçilik əsaslarının qurulduğu bir dövr oldu. Ayrı-ayrı xalqların bu yolda mübarizəsi və nailiyyətləri qanlı hadisələr və faciəvi sonluqla bitsə də qazax və qırğız türklərinin ortaq dövlətləri olan "Alaş Orda" - Kokand Türküstan hökuməti, öz muxtariyyətini elan etmiş Başqırd hökuməti, Şimali Qafqazda Dağlı Respublikası və digər dövlət qurumları, eləcə də Fərqanə vadisi, Ərdican, Şərqi Buxarada milli qüvvələrin bolşevik-erməni qoşunlarına göstərdiyi müqavimət bu xalqların dövlətçilik tarixinə parlaq səhifələr yazdı. Azərbaycan Cümhuriyyəti bu baxımdan daha uğurlu və “uzunömürlü” sayılaraq muxtariyyət deyil, müstəqil Azərbaycan milli dövlətçiliyinin əsaslarını yaratmaqla həm də türk dövlətlərinin əməkdaşlığı, birliyi, ağır durumda dəstək vermək ənənələrini qorumaq örnəyi verdi. Təcavüzə məruz qalan türk xalqlarına və rəhbərlərinə bütün mümkün imkanları ilə yardım etdi. Həmin 1918-ci ildə özü də bolşevik-erməni təcavüzünə məruz qalan Azərbaycan xalqı və dövlətçiliyi isə Osmanlı dövlətinin birbaşa hərbi dəstəyi sayəsində işğaldan azad oldu və öz dövlətçiliyini qurdu.
   Azərbaycan milli-siyasi qüvvələrinin Osmanlı türkləri ilə Zaqafqaziya Seyminin gürcü və erməni fraksiyalarından fərqli, “xüsusi” münasibətləri isə hələ Qafqaz İslam Ordusunun hərbi köməyindən daha əvvəl – Trabzon və Batum konfranslarında açıqlanmışdı və Osmanlıya qarşı müharibə aparmaqdan imtina qərarı ilə öz yüksək həddinə çatmışdı.
   Azərbaycan-Osmanlı münasibətləri, Türk xalqları birliyi, türk xalqlarının gələcək taleyi, perspektivləri və s. məsələlər Cümhuriyyət Parlamentindəki müzakirələrdə, xüsusilə M.Ə.Rəsulzadənin nitqlərində dəfələrlə gündəmə gətirilmişdir.
  Burada bir haşiyə çıxılmalıdır ki, nə 1905-ci ildən keçirilən və Türk xaqlarının taleyi müzakirə edilən qurultaylarda, nə də Azərbaycan Parlamentində bu mövzuya dair çıxışlarda “Turan” kəlməsi işlədilməmişdir.
   Birmənalı demək olar ki, tamamilə fərqli  – beynəlmiləlçilik prinsiplərinə əsaslanan kommunist ideologiyası ilə idarə olunan Sovet dövlətinin 20-ci illərdə birdən-birə “Türk xalqları” problemlərini siyasi gündəmə gətirməsi də XX əsrin əvvəllərindən güc toplayan “türk birliyi” ideyasının hələ də aktuallığını saxladığı ilə şərtlənmişdir.
                            Ardı var...










Ümumrusiya müsəlmanlarının Moskva qurultayı (1011 may 1917-ci il)



















Moskva qurultayının təşkilatçılarından Əli Mərdan bəy Topçubaşovun qurultay nümayəndəsi kimi mandatı 
















Zəki Validi Toqan – Görkəmli türk-başqırd siyasi, dövlət xadimi. Moskva qurultayında başqırd və tatar nümayəndə heyətlərinin Rəsulzadənin Qətnaməsinə səs verməsini təşkil etmidir. Başqırd xalqının azadlıq və inqilabi hərəkatının rəhbəri, 1917-ci ilin noyabrında muxtariyyətini elan etmiş Başqırd Hökumətinin başçısı, müdafiə naziri, başqırd ordusunun ali baş komandanı. Türküstan Milli Birliyinin qurucusu və ilk başqanı. Basmaçılar hərəkatının liderlərindən biri. Mühacirət dövrü Topçubaşov və Rəsulzadə ilə sıx əlaqə saxlamış, Türkiyə universitetlərində elmlə məşğul olmuş, türklərin tarixinə dair əsərləri ilə məşhurlaşmışdır. Görkəmli türkoloq, tarixçi alim. II Dünya Müharibəsinin sonlarına doğru 1944-cü ildə, Türkiyədə Sovetlər əleyhinə fəaliyyətdə və Turançılıqda ittiham edilmiş, “İrqçilik-Turançılıq Davasının” sonunda 10 il həbsə məhkum edilsə də hərbi məhkəmə tərəfindən bəraət almışdır. Elmi uğurları dünya türkologiyası tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, 1967-ci ildə Mançester Universiteti tərəfindən ona Şərəf doktorası verilmişdir.  








Mustafa Çokay (qazaxca- Şokay) – Görkəmli türk-qazax siyasi, dövlət xadimi. Qazax və qırğız türklərinin ortaq dövlətləri olan "Alaş Orda"nın qurucularından biri, 1918-ci ilin yanvarında Kokandda elan edilən Türkistan hökumətinin başçısı. Moskva qurultayının iştirakçısı. Tanınmış publisist. Mühacirət dövrü Türküstan məslələrinə dair siyasi mətbuat orqanlarının naşiri və yazarı. Azərbaycan milli qüvvələri və siyasi xadimləri ilə sıx münasibətlərini və dostluğunu Avropada, mühacirət dövrü də davam etdirmişdir. "Prometey" təşkilatının üzvü kimi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə mühacirətdə bolşevizmə qarşı birgə mücadilə etmişdir.  








Heydər Bammat
Şimali Qafqaz ictimai-siyasi hərəkatının liderlərindən biri, kumık əsilli siyasi xadim. 1917-ci il sentyabrın 1-dəTemirxan-Şurada təşkil edilən Dağıstan Milli Müsəlman Komitəsinin üzvü, Müvəqqəti Dağlılar hökumətinin üzvü. 1918 -ci ilin martında Tiflisdə Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası ilə Şimali Qafqaz nümayəndə heyətinin birgə iclasında Azərbaycanla Şimali Qafqaz arasında münasibətləri tənzimləmək üçün yaradılan xüsusi komissiyanın dağlılar tərəfindən üzvü. Ə. M. Çermoyevlə birlikdə 1918-ci il mayın 11-də Qafqaz Dağlılar İttifaqı dövlətinin müstəqilliyini elan edən İstiqlal bəyannaməsini imzalamışdır. Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları qaldıran Dağlılar hökumətinin bəzi nümayəndələrinə qəti etirazını bildirmişdir. 1919 -cu il mayın 30-da Parisdə Azərbaycan və Şimali Qafqaz dağlılarının Paris sülh konfransındakı (1919–1920) nümayəndələrinin Əlimərdan bəy Topçubaşovun sədrliyi ilə keçirilən iclasında Qafqaz Konfederasiyası yaradılmasının tərəfdarı kimi çıxış etmişdir. Mühacirət dövründə də Azərbaycan xadimləri ilə sıx əməkdaşlığını saxlamışdır.

  







Məhəmməd Əmin Rəsulzadə.
Görkəmli Azərbaycan-türk dövlət və siyasi xadimi, Azərbaycançılıq ideologiyasının yaradıcısı, Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucusu və dövlət başçısı.
1917-ci il Ümumrusiya müsəlmanlarının Moskva qurultayında eyni məsələ üzrə rusca yazılmış məruzəsini oxuyan osetin Əhməd bəy Salikovdan fərqli olaraq “Ədəbi türkcə ilə əzbər söylədiyi və dəfələrlə alqışlanaraq kəmali-diqqətlə dinlənilən” məruzəsində türk xalqları qarşısında duran və istər öz zamanında, və xüsusilə də bu günümüzdə öz təsdiqini tapmış proqram vəzifələr irəli sürür. Bu uzaqgörən siyasi xadimin o vaxt hələ 33 yaşı var ! 

ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
09:59HEYDƏR ƏLİYEV - MİLLİ MƏDƏNİYYƏT TARİXİMİZ16:23Сохранение уникальности каждого народа и содействие их диалогу через ознакомление с другими культурами и изучение их языка.18:20Карты в различных проекциях могут искажать восприятие мира, или Гренляндия меньше ,чем на карте19:18Про диктат родителей в Азербайджане20:41Изобретение караимов20:27Современные евреи-тюркофоны: караимы Крыма и Восточной Европы.20:09Rəsul Həmzətovun "Qorxuram"--"Tarsedəm" şeri talış dilində16:58Регионализация в Европе: трансформация «Инициативы трех морей»11:14АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ МЕНТАЛЬНОСТЬ: ОТ ЛИБЕРАЛИЗМА ДО КОНСЕРВАТИЗМА10:47Acıdan "zevk” alanlar16:03İran-ABŞ danışıqlarının üçüncü raundu Maskatda başa çatıb; Tehran danışıqların ciddiliyini vurğulayır15:59İki iranlı-israilli ekspert: Bəndər-Rəcai partlayışları İran rejimini ciddi şəkildə zəiflətdi15:43İranın dəniz ticarətinin onurğa sütunu qırılıb15:36Bəndər Abbasdakı partlayışların mənşəyi: “New York Times”-ın xəbəri və İran Müdafiə Nazirliyinin bəyanatı13:14REİNKARNASIYA VƏ KABBALA13:01Səməd Vurğun "Qəhrəmanın ölümü " _ "Qəhrəmani maq" şeri talış dilində06:51Nizami Gəncəvinin “Sənsiz” qəzəli talış dilində-“Be tı”16:21محمودی: هواداران تراکتور در دنیا بی‌همتا هستند/ ورزشگاه یادگار امام، بهشت فوتبال است18:29Армейский раввин и выжившие узники08:27Отношения Азербайджана и ТРСК: история и перспективы развития15:19Парфянское царство – государство иранцев-зороастрийцев в Иране и Центральной Азии11:45کسانی که از رنج "لذت می برند"18:25Orucun sosiologiyası: onlayn sorğunun statistik təhlili14:07Savaşsonrası psixoloji problemləri cəmiyyət birgə aşmalıdır15:26Təbrizdə Beşinci Milli Muğam Musiqi Festivalı keçirilib17:04Согдийцы и хорезмийцы - иранские оседлые народы доисламской Центральной Азии14:32Детские воспоминания о праздниках: евреи и славяне о Песахе14:12Xamneinin istefası üçün ictimai tələb artır20:22İranda Azərbaycan əleyhinə mövqelər davam edir12:08GENETİK İRQÇİLİK VƏ AŞIRI MİLLƏTÇİLİK10:59Dərddən "ləzzət" alanlar19:22Сумаляк — главное блюдо Новруза в Узбекистане12:16Urmidə nələr baş verib19:37Дорога слез. Ассирийцы и их эмиграция в XIX-XXI вв.13:02Нишалда - популярный десерт на Рамазан в Узбекистане15:21კვანტური ცნობიერების თეორია და კვანტური ფსიქოლოგია19:51Место встречи – бакинский бульвар19:41Кто такая Латифа аш-Шараа — первая леди Сирии?19:54Несторианское христианство и его распространение в Центральной и Внутренней Азии в эпоху Средневековья14:40İran Azərbaycanın dövlətçiliyini inkar edir15:41Интервью первого квантового психолога Азербайджана сайту Lent.az.18:20PEZEŞKİYAN HÖKUMƏTİ PREZİDENTİN ÖZ VƏDİNƏ ƏMƏL ETMƏSİNƏ İCAZƏ VERMƏDİ?18:49Достигнуто соглашение между BOTAŞ и Туркменгаз о поставках туркменского газа в Турцию18:38İransayağı obyektivlik11:39Позиция Трампа повысит роль Турции в вопросе укрепления обороны в Европе17:55МЕНДЕЛЕЕВ И БАКИНСКАЯ НЕФТЬ17:39İranın millətçi dini rejimi18:34Бакуда Каюм Насыйриның тууына 200 ел тулуга багышланган әдәби-музыкаль кичә узды18:17Манихейство и его распространение среди тюрок17:20Военное дело Улуса Джучи (Золотой Орды)14:35Эссе к статье каббалиста Рабаша «Пойдем к Фараону-2»17:48İRAN MÜXALİFƏTİ VƏ TRAMP13:46Общение с иранцем идентична игре в шахматы10:40چرا پول نداریم؟09:46گلنارا اینانج اولین روانشناس کوانتومی آذربایجان با Lent.az صحبت کرد: برای ثروتمند شدن باید از بعد سوم خارج شوید.09:38افکار و سندرم خستگی مزمن16:20KİBALİON - MİSİR VƏ YUNAN HERMETİK FƏLSƏFƏSİ: ÜÇ TƏŞƏBBÜS16:07Məntiqsiz Iran ,yaxud “ÖRTÜLÜ MƏDƏNİYYƏT”14:56Империя Юань – Монгольская империя Внутренней Азии и Китая17:48Azerbaycan'ın ilk KUANTUM PSİKOLOĞU Gülnara İnanç Lent.az -a konuştu :Kuantum psikolojisinde insan zihniyle değil, ruhuyla, ruhun ilettiği bilgilerle çalışır.11:10ƏRƏB ŞƏRQİNDƏN MƏRKƏZİ ASİYAYA VURNUXAN İRAN13:18کعبه قلب خمینی12:57TEHRANDA TERROR18:16Договор России и Ирана закрепил, что делать сторонам в случае агрессии (полный текст Договора)10:44İRAN BAŞINA HARANIN DAŞINI SALSIN?12:012023-cü ildə Bəşər Əsəd İran prezidenti İbrahim Rəisini təmtəraqla qəbul etmək istəməyib11:51İnsanlar niyə pirlərə gedir11:59Монгольская средневековая письменная культура08:56Герои летописей и «Слово о полке Игоревом»: Династия Шаруканидов.19:24Uşaq adlarında dünyəviləşmə tendensiyası?17:43Humeyni'nin şiirlerinde tasavvufi motifler09:14MANTRA MEDİTASİYA.16:00О ПЕРСПЕКТИВАХ РАЗВИТИЯ ТЮРКСКОГО МИРА12:09Ərzin əşrəfi Naxçıvan (4-cü hissə)12:05Ərzin əşrəfi Naxçıvan (3-cü hissə)10:10Начался прием заявок на участие в конкурсах TEKNOFEST-2025 в ТРСК21:26«Разложение мозга»: как избежать негативного воздействия соцсетей?12:40Ərzin əşrəfi Naxçıvan (2-ci hissə)11:4912 ölkənin hüquqşünasları Bakıda: Cinayət hüququ müzakirə olundu11:00Ərzin əşrəfi Naxçıvan (1-ci hissə)15:25“Kinomexanikin qayıdışı” (“Kinomexaniki oqardemon”): Talış dilində dünya səviyyəli ilk bədii-sənədli filmin sehrli aləmi...10:58Yalan-palan İran12:50Азәрбайҗан тарихчысы Бакудагы беренче татар актрисалары турында: Аларга янаулар булган20:22Влияние Турции на переходный процесс в Сирии15:27Hicabsız İran10:27Как будет формироваться новый период в Сирии после Асада?20:17Iranda hicabı cərimələrlə "sevdirmək" istəyirlər17:26Nizip Ticarət Palatasına üzv iş adamlarından ibarət nümayəndə heyəti Azərbaycan-Türkiyə İş Adamları Birliyinin qonağı olub.16:57Лиля Брик- муза Владимира Маяковского17:03PEZEŞKİYANIN 1001 DƏRDİ VƏ EHTİMALLAR13:49Hz. İsa (ona salam olsun) nə üçün atasız doğulub?14:53КУШАНСКОЕ ЦАРСТВО – БУДДИСТСКАЯ ИМПЕРИЯ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И ИНДИИ17:56İranda yaşayan xalqlar dövlətçiliyə təhdididirmi?10:40Pezeşkiyanın hicab problemləri10:03İRANDA FUNDAMENTALİSTLƏR GÜCLƏRİNİ GÖSTƏRİRLƏR14:24TÜRK DÜNYASI VƏ BƏHAİ DİNİ08:51KKTC, TDT Sivil Koruma Mekanizması’nda tam üyelik hakkı kazandı08:32Bahçeli: Türkiye, Azerbaycan ve KKTC’nin ortak alfabeye hazır olması Türk birliğinin müjdesidir17:14Кимакский каганат – кочевая империя Центральной Азии11:51İRAN PREZİDENTİNİN İLK GERİ ADDIMI20:39Dünya xalqları irqindən və dinidən asılı olmayaraq bir səmavi Mənbədən ilham alır17:59Кто определит итог выборов президента США: лобби или "колеблющиеся" штаты?13:57Мискинджа - Мискискар19:46В Туркменистане широко отметили Праздник туркменского алабая12:17Azərbaycanda xristian olmaq17:57Запреты у кыпчаков.16:57Амбициозный проект Илона Маска Starship: на пути к космическим путешествиям будущего18:01Тибет и Великая Степь в XIII-XX вв.15:17کمال17:40ЕС ввел санкции против представителей властей АТО Гагаузия12:11Dilənçiliyin sosiologiyasına dair qeydlər: ilahi təhdid və mənəvi terror11:59امام علی (ع)14:36В Баку подключились к международной акции "Диктант на лезгинском языке"13:35Geyim və əxlaq haqqında19:37Глава МИ-5 заявил о росте угроз со стороны России и Ирана17:17İranın "Mehestan" partiyası Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı planlarının qarşısını almaq üçün qəti addımlar atmağa çağırır14:09“Azərbaycan İranın başıdır, baş gedəndə bədən də gedər... General Şadan”09:48İran dini, yaxud dünyəvi dövlət olmasından asılı olmayaraq etnik və dini əyləci əlində saxlayacaq.16:32Организация тюркских государств: 15 лет единства и прогресса20:05Авраам Шмулевич: Иран не в состоянии нанести серьезный удар по Израилю18:38Azərbaycanda Roş Ha Şana bayramı ərəfəsində yeni yəhudi təqvimi dərc olunub15:17Расул Гьамзатова икрам авунай15:08XIX əsr ləzgi ədəbiyyatının məramı13:02Уйгурское национальное движение и Китай в ХХ веке15:32Белорусский народный праздник урожая "Багач" отпраздновали в музее Янки Купалы в Вязынке15:00Многовековая традиция: узбекский плов14:01Etnik kimliyi müəyyənləşdirən DNA nəticələri reinkarnasiya fəlsəfəsinin maddi təzahürüdür.12:59İmam Ali (a.s.) : " ...Sizinle savaşanlarla savaşın."18:24НОГАЙЦЫ В XV-XVIII ВВ.20:11İMAMQULUKƏND11:32Геенна изначально приготовлена не для людей, а для дьявола и его последователей – падших ангелов10:50Cəhənnəm əvvəlcə insanlar üçün deyil, şeytan və onun ardıcılları — yəni düşmüş mələklər üçün hazırlanıb17:41PARA NASIL CEZBEDİLİR?17:34САМОУНИЧТОЖЕНИЕ И БОЛЕЗНЬ19:59İran dövlətinin Bəhai icmasını zəiflətmək və məhv etmək siyasəti davam edir18:05Результаты ДНК и реинкарнация17:57В Турции найдена цилиндрическая печать возрастом около 4 тыс. лет17:00Архаизм Талибана: куда уходят корни одиозного отношения к женщинам в Афганистане22:14Митрополия Молдовы - о паломничестве священников в Россию: У них не было политических целей12:06KUANTUM BİLİNCİ TEORİSİ, AŞKINLIK, KUANTUM PSİKOLOJİSİ VE KURAN AYETLERI11:27"Sionist İsrail və Şeytan Amerika" İranı necə xilas etdi?17:43Ata Atun İngiliz Arşivlerinde Kıprısla İlgili Neler Buldu14:47Сборная Казахстана по кокпару начала первые тренировки на стадионе Игр кочевников в Астане12:04Tbilisidə Qafqaz Kürdlərinin I Beynəlxalq Elmi-Praktiki Konfransı baş tutub.20:29Нафталиевы и Шамиловы — первые горско-еврейские поселенцы Кабарды15:37В Ташкенте состоялась встреча президентов Азербайджана и Узбекистана с представителями деловых кругов двух стран15:27От Еленендорфа до Гейгёля18:11"BİRİNCİ və İKİNCİ" XOŞBƏXTLİK yaxud UTANCAQLIĞIN FƏLSƏFƏSİ!16:08Азербайджан и Казахстан проводят совместные учения «Алтын кыран-2024»21:43Проанализированы возможности Каракалпакстана и определены дальнейшие задачи17:27Погромы в Британии стали итогом исламофобской пропаганды21:04Период Яхьи Синвара в сопротивлении19:32КЕМ БЫЛИ ДИ И ЖУНЫ? Внутренняя Азия и Южная Сибирь от пришествия индоевропейцев до империи Хунну19:42Кыргызские женщины сохраняют традицию головного убора «элечек»20:43Президенты стран Центральной Азии на встрече в Астане выступили за продвижение общих интересов20:03Итоги выступления спортсменов из Центральной Азии на Олимпиаде — 202415:03В Баку отметили День Абая - Bakıda Abay Günü qeyd olunub14:55Бакуда Абай күні аталып өтті15:19СЛАВЯНЕ В ДЕШТ-И КЫПЧАКЕ19:07Великобритания сосредоточилась на защите Израиля военным присутствием в Средиземноморье и на Ближнем Востоке11:41Azərbaycanda etnik talışlar türkdilli toplumda özünü necə hiss edir15:05تئوری آگاهی کوانتومی، استعلایی ، روانشناسی کوانتومی و آیات قرآن14:50ТОТЕМЫ У КЫПЧАКОВ11:38Азербайджанские ковры в Музее Ислама, в Иерусалиме15:00Чем обернется для региона убийство лидера ХАМАС?10:49Исчезнувшие народы. Авары10:29Как будет формироваться внешняя политика Ирана в эпоху Пезешкиана?14:05ЭТНИЧЕСКАЯ СТРУКТУРА ВОЖДЕСТВ «ЛУКОМОРСКИХ КЫПЧАКОВ»11:19«Йаум Азым» – День Великий14:35Qasım Qasımzadənin ədəbi-elmi portreti16:02MULTİKULTURALİZM MƏRKƏZİNDƏ “AZƏRBAYCANDA YAŞAYAN TATLARIN ETNO-KONFESSİONAL TARİXİ” MÖVZUSUNDA TƏDBİR KEÇİRİLİB15:37А.Клесов: Древние арии - кто они были и откуда?12:33В Монголии проходит VII Международный фестиваль исполнителей на Морин Хууре15:09Исторические традиции кыргызского народа: «Кыргызское кочевье»14:47Pulu necə cəlb etməli və saxlamalı?14:33MÜKEMMELLİK13:16От кыпчаков к казахам. Политическая история Восточного Дешт-и-Кыпчака в XIII – начале XVI в.13:27"Эй, джони ман". Как Полад Бюльбюль-оглы и Орифшо Орифов дали концерт в Таджикистане13:12Как вызвать дождь в Таджикистане? Проводим специальные таджикские обряды12:52Христианство в Кавказской Албании17:05Состоялся первый Курултай по этнотуризму "Кочевой путь Гянджабасара и традиции кочевья: по следам предков"11:36CAMAL LƏLƏZOƏ - ƏDİB, ŞAİR, TƏNĞIDƏKƏ...11:17Кыпчаки в христианском мире (вопросы адаптации и ассимиляции).15:54İsrail'in askere almaya çalıştığı Ultra Ortodoks Yahudiler kimler, neden direniyorlar?15:19آگاهی «متفاوت» انسان دشت نشین زمان و مکان را تعریف می کند15:06Moscow’s New Language Policy Document Drops All References to Problems of Non-Russian Languages Contained in 2021 Draft12:33Cостоится первое официальное заседание Satellite Rotary Club Baku İnternational Shahdag Qusar15:34Iran recruits former Afghan soldiers for Middle East conflicts10:32İranda 14-cü prezident seçkiləri keçirilir19:15Битвы империй за Азербайджан (XIII-XV вв.)19:00Наследники культуры Золотой Орды. Опыт исторической биографистики деятелей культуры тюрко-татарских государств15:45Башкортостан в ХХ – XXI вв.21:15Турецкий преподаватель изготавливает тюркские музыкальные инструменты в мастерской вуза в Бишкеке21:06Гнезда, насчитывающие столетия: «птичьи дворцы» Османской империи18:52Национальный татарский праздник Сабантуй отметили в Азербайджане17:32Туркменская литература. Попытка исторической биографистики17:05Праздник "Тун пайрам" прошел в Хакасии16:04Bir İranlıyla İletişim Kurmak Şatranç Oyununa Benzer Veya İranlıların Psikolojik Portresi15:57Стремление к совершенству – естественное желание09:58İranda 14-cü prezident seçkiləri
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. Сохранение уникальности каждого народа и содействие их диалогу через ознакомление с другими культурами и изучение их языка.
  2. АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ МЕНТАЛЬНОСТЬ: ОТ ЛИБЕРАЛИЗМА ДО КОНСЕРВАТИЗМА
  3. Təbrizdə Beşinci Milli Muğam Musiqi Festivalı keçirilib
  4. Согдийцы и хорезмийцы - иранские оседлые народы доисламской Центральной Азии
  5. Urmidə nələr baş verib
  6. Дорога слез. Ассирийцы и их эмиграция в XIX-XXI вв.
  7. GENETİK İRQÇİLİK VƏ AŞIRI MİLLƏTÇİLİK
  8. İranda Azərbaycan əleyhinə mövqelər davam edir
  9. کسانی که از رنج "لذت می برند"
  10. Xamneinin istefası üçün ictimai tələb artır
  11. Сумаляк — главное блюдо Новруза в Узбекистане
  12. Dərddən "ləzzət" alanlar
  13. Нишалда - популярный десерт на Рамазан в Узбекистане
  14. Bəndər Abbasdakı partlayışların mənşəyi: “New York Times”-ın xəbəri və İran Müdafiə Nazirliyinin bəyanatı
  15. Orucun sosiologiyası: onlayn sorğunun statistik təhlili
  16. Парфянское царство – государство иранцев-зороастрийцев в Иране и Центральной Азии
  17. Savaşsonrası psixoloji problemləri cəmiyyət birgə aşmalıdır
  18. REİNKARNASIYA VƏ KABBALA
  19. İran-ABŞ danışıqlarının üçüncü raundu Maskatda başa çatıb; Tehran danışıqların ciddiliyini vurğulayır
  20. HEYDƏR ƏLİYEV - MİLLİ MƏDƏNİYYƏT TARİXİMİZ
  21. Отношения Азербайджана и ТРСК: история и перспективы развития
  22. Acıdan "zevk” alanlar
  23. Про диктат родителей в Азербайджане
  24. Регионализация в Европе: трансформация «Инициативы трех морей»
  25. Детские воспоминания о праздниках: евреи и славяне о Песахе
  26. Nizami Gəncəvinin “Sənsiz” qəzəli talış dilində-“Be tı”
  27. Армейский раввин и выжившие узники
  28. محمودی: هواداران تراکتور در دنیا بی‌همتا هستند/ ورزشگاه یادگار امام، بهشت فوتبال است
  29. Современные евреи-тюркофоны: караимы Крыма и Восточной Европы.
  30. Səməd Vurğun "Qəhrəmanın ölümü " _ "Qəhrəmani maq" şeri talış dilində
  31. İranın dəniz ticarətinin onurğa sütunu qırılıb
  32. İki iranlı-israilli ekspert: Bəndər-Rəcai partlayışları İran rejimini ciddi şəkildə zəiflətdi
  33. Карты в различных проекциях могут искажать восприятие мира, или Гренляндия меньше ,чем на карте
  34. Rəsul Həmzətovun "Qorxuram"--"Tarsedəm" şeri talış dilində
  35. Изобретение караимов
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    May 2025    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031 
ГАЛЕРЕЯ