Ethnoglobus » ЭТНОПОЛИТИКА » Türk Dövlətləri Təşkilatının tarixi-ənənəvi kökləri varmı... (2-ci yazı)

Türk Dövlətləri Təşkilatının tarixi-ənənəvi kökləri varmı... (2-ci yazı)

image
Solmaz Toqidi-Rüstəmova, professor, tarix elmləri doktoru


1917-ci ildə Rusiyada Çar Monarxiyasının süqutu ilə İmperiyanın bütün digər xalqları kimi türk-müsəlman xalqları da yaranmış imkanlardan öz müqəddəratlarının həlli yolunda mübarizənin yeni mərhələsinə qədəm qoyurlar. Bu hadisədən dərhal sonra iki qurultay - 1917-ci ilin aprelində Bakıda Qafqaz müsəlmanlarının, may ayında isə Moskvada Ümumrusiya müsəlmanlarının toplantısı çağırılır. Diqqətəlayiqdir ki, hər iki qurultayda əsas məsələ - Rusiyanın gələcək dövlət quruluşu və əsarətdə olan xalqların hüquqları haqda türk xaqlarının ikinci nəsil siyasi liderlərindən biri kimi qəbul edilən Məhəmməd Əmin Rəsulzadə məruzə edir. Daha geniş nümayəndəli Moskva qurultayında “Ədəbi türkcə ilə əzbər söylədiyi və dəfələrlə alqışlanaraq kəmali-diqqətlə dinlənilən” məruzəsində Rəsulzadə bir daha demokratik prinsiplərə əsaslanan Rusiya Federativ respublikası tərkibində müsəlman-türk xaqları üçün milli-ərazi muxtariyyəti ideyasını irəli sürür və əsaslandırır. Gərgin müzakirələr zamanı islamçı və sosialist qüvvələrin etirazı, həmçinin bu məsələyə dair osetin Əhməd bəy Salikovun geniş hüquqlu məhəlli idarələri olan Rusiya tərkibində müsəlmanların milli-mədəni muxtariyyətlə kifayətlənməsi təklifləri qarşısında Bakı qurultayında olduğu kimi Moskva qurultayı da böyük səs çoxluğu ilə M.Ə.Rəsulzadənin hazırladığı Qətnaməyə üstünlük verir. O dövr üçün çox mühüm nəticə sayılan bu qələbə məhz türk xalqlarının – azərbaycanlı, başqırd, tatar, türküstanlı nümayəndələrin ümumi dəstəyi ilə baş tutur.


   Lakin Rəsulzadənin Moskva qurultayındakı məruzəsinin əhəmiyyəti bununla məhdudlaşmır. Gələcək Azərbaycan dövlətçiliyinin ideologiyasını və əsaslarını işləyib hazırlamış Rəsulzadə bu məruzəsində keçmiş imperiyanın türk xalqlarının milli hüquqları və dövlətçilik uğrunda mübarizəsinin dəyişmiş siyasi şəraitdə və yeni mərhələdə konkret məqsəd və vəzifələrini də müəyyənləşdirir və ilk dəfə “vahid türk milləti” konsepsiyasından kənara çıxır.
   “Hər bir xalqın müstəqil şəkildə təşkilatlanması”, “Biz əvvəlcə ayrılmalı, daha sonra birləşməliyik” kimi fikirlərin məntiqi sonluğu kimi Rəsulzadə “Rusiya öylə bir rahət ev şəklində olmalıdır ki, orada hər millətin özünəməxsus odası olsun” – müddəası ilə hər bir türk-müsəlman xalqı üçün milli-məhəlli (ərazi) muxtariyyəti tələbini irəli sürür.
   Qurultayda səslənən “müsəlman birliyi” ideyası tərəfdarlarına da Rəsulzadə eyni “ümumi ev” nümunəsi ilə cavab verir. İslam dininin digər dinlər kimi beynəlmiləl xarakterini vurğulayaraq “İslam mədəniyyəti” yaratdığını təsdiq edən natiq, bununla belə bu müddəanın  “müsəlman milləti” kimi qəbul edilə bilməyəcəyini göstərir:  “İslam beynəlmiləlliyi böyük bir evdir ki, içərisində türk, fars, ərəb və sair millətlərə məxsus bölmələr vardır... ”. İslam dünyasına daxil olan xalqların yalnız mədəni bir federasiya yarada biləcəyini təbii bir ittihad yolu sayan Rəsulzadə bu birliyə daxil olan “millətlərin ən böyüyü, ən güclüsü və əsrimizdə ən müstəid həyatı olan” millət kimi türk millətinin adını çəkir: “Biz türk-tatar övladı, o millətlərin balalarıyız. Biz türk oğlu türküz, bununla fəxr edəriz”.
   Beləliklə, “müsəlman” adı ilə çağırılan Moskva qurultayının da nümayəndələri qarşısında duran vəzifələr “türk” kimliyi əsasında dilə gətirilir: “Türk mədəniyyəti, türk mənliyi vicuda gətirmək istəriz.  Rusiyada bulunan 30 milyonluq müsəlmanlardan qismi-əzəmi – təqribən 21 milyonu bu millətə mənsubdur” – deyən Rəsulzadə əsrlərdən bəri cəhalət bəlası, məzhəb ayrılığı üzündən bir-birindən ayrı düşən, hətta özündən belə ayrı qalan bu milyonlarda “indi birləşmək meyli” olduğu” və “bu meyil çox şiddətlidir” -  bildirməklə yanaşı dərhal “Fəqət qorxmalıdır ki, bəzi süni tədbirlər sayəsində bu meyilə qarşı bir əksəməl çıxmasın”- xəbərdarlığı edir.
   Hansı “qorxu” və “süni tədbirlərdən” ehtiyat edir Rəsulzadə?  “Biz türk-tatar millətləri bir cinsdən - türk oğlu türk olmaqla bərabər inkar etmək olmaz ki, ayrı-ayrı şivələrə, müxtəlif xüsusiyyətlərə malikiz. Bu gün Volqaboyu tatarların kəndilərinə məxsus ədəbiyyatları, mətbuatı, ədib və şairləri var. Türküstan cığataycası zəngin bir ədəbiyyata malikdir. Qazax-qırğızların mətbuatı da yol almaqdadır. Bunlardan heç biri cəbrə təslim olub da kəndi xüsusiyyətini fəda etməz və belədə Azərbaycan türkləri öz dilinə, öz ədəbiyyatına, öz adətinə əlvida deyəməz”.
   Türk birliyi naminə bütün bu özünəməxsusluqların süni yolla qaldırılmasını faydalı bilməyən Rəsulzadəyə görə: “qoy hər kəs öz yolu ilə təbii surətdə axsın, bu müxtəlif türk nəhrlərinin axıb da, nəhayət, töküləcəyi yeganə bir dəniz vardır, böyük türk dənizi!”.
    Beləliklə, Türk birliyi ideyasının zamanı qabaqlamayıb, yetişmə məqamına buraxmaq mövqeyini ortaya qoyan Rəsulzadə bu məqamı yaxınlaşdıracaq yeganə yolu da göstərir: bu, hər bir türk millətinin ən əvvəl öz dövlətçiliyini yaratmaq yoludur. Bu zaman ilk növbədə məhz coğrafi baxımdan Azərbaycan, Dağıstan, Türküstan, Qırğızıstan kimi türk xalqlarının milli-ərazi muxtariyyəti prinsipi əsasında  öz dövlətçiliyini qurmaq imkanları vurğulanır. Lakin bu üstünlük həmin dövlətlərin öhdəsinə daxili idarəçilik ilə bərabər  bütün Rusiya türkləri üçün “ümummilli və mədəni işləri görəcək bir Şurayi-Milli” yaratmaq vəzifəsi qoyur. Belə ki, “yalnız tarixin işlədiyi cinayət nəticəsində müəyyən bir mühitdən ayrı qalan” türk xalqları, yəni Rusiyanın iç ərazilərində qismən dağınıq yaşayan Volqaboyu, Krım tatarları və digərləri bu gün “milli-ərazi muxtariyyəti” deyil, “milli-mədəni” muxtariyyət istəmək arzusu ilə kifayətlənməli olurlar. Lakin bu xalqlar digər türklərlə bərabər Milli Şuranın təşkilində iştirak etməlidirlər.
    Əlaqələndirici təşkilat – Milli Şura ideyası ilə yanaşı Rəsulzadəyə görə müxtəlif türk xaqlarının təbii surətdə birləşməsi belə təsəvvür olunur: “ibtidai təhsil və xəlq üçün yazılan ədəbiyyat bir məhəllin öz şivəsində, ana dilində olur. Orta məktəblərdə ümumi türkcə dərs olaraq oxudulur...Ali məktəblərdə isə bütün tədrisat ümumi türkcə olur. Bu vasitə ilə heç bir cəbr və təzyiq görmədən baxarsan ki, arzu olunan “ittihadi-lisan da hasil olur”.
  Beləliklə, Rəsulzadə “ortaq dil” məsələsini də gündəmə gətirir və bunun yalnız təbii yolla mümkünlüyünü vurğulayır. Bu zaman Məhəmməd Əmin bəyin gətirdiyi nümunə bu günümüz üçün də olduqca diqqətəlayiqdir: “Başqa vasitə ilə ittihadi-lisan mümkün olsaydı velikoruslar müvəffəq olardılar. Əgər velikoruslar maloruslara cəbr etməsələr və onları öz hallarına buraxıb Şevçenkonu oxumaqdan mən etməsəydilər, Ukrayna teatrosunu qapatmasa idilər, heç şübhəsiz ki, bugünki separatizm halına gələn Ukrayna hərəkəti də vaqe olmazdı” !
    1917-ci ildə, Moskva qurultayındakı proqram xarakterli məruzəsinin sonunda Rəsulzadə ən ağrılı bir məsələyə də toxunur. Türk xalqlarının hələ özlərini idarə etməyə hazır görmədikləri üçün “bu fikirlərdən vaz keçərək” mərkəzi idarəçiliyi daha müvafiq bilmələri kimi iddialarla razılaşmır,  türk millətləri haqqında bu qədər bədbin fikirdə olmaq istəmədiyini vurğulayır:  
    “Bizim parlaq keçmişimiz, indiki halımız var. Mədəniyyətimizə əlamət olan ədəbiyyatımız, incəsənətimiz var. Bu mədəniyyətin qonşularımıza belə təsiri- nüfuzu olmuşdur. Bizdə bəlkə bir şey azdır – müasirlik. Elm və sənaye ilə hazırlanmış adamlarımız yoxdur. Fəqət bu da az bir zamanla hasil olur, yetişir. Sonra mən heç təsəvvür etmirəm ki, bir rus mujiki bir türküstanlı mujikdən idarəyə daha hazır olsun. Mərkəzdəki hazır adamlar o qədər də bol deyildirlər ki, özlərindən artıq qalıb bizə pay versinlər. Öz etimadi-nəfsinə güvənməyib də qonşuya ümidvar olan millət ... qorxarız ki, “şamsız yatar”.
   Qurultay iştirakçilarını, əsasən türk-müsəlman xalqları  nümayəndələrini dövlətçiliyə aparan “milli-ərazi muxtariyyəti” seçiminə səs verməyə çağıran bu siyasi xadim veriləcək qərarın həm də gələcək nəsillər qarşısında məsuliyyət məsələsi ilə bağlayır: “Əfəndilər! Hazırsızlığımızdan qorxmayalım, türk istedad və ləyaqətinə inanalım və biləlim ki, böylə tarixi bir zamanda öz həqqimizi istəməsək və yüksək bir səslə bizi milli idealımıza yaxınlaşdıran şüarı ortaya atmasaq nəsli-ati hüzurunda xəcil oluruz”.
    Moskva qurultayının böyük səs çoxluğu ilə Rəsulzadənin hazırladığı qətnaməni qəbul etdiyi artıq yuxarıda deyildi. Zaman Rəsulzadənin uzaqgörənliklə cızdığı və əməlinə çağırdığı vəzifələrin zəruriliyini tezliklə təsdiq etdi. Qarşıdan gələn 1918-ci il keçmiş Rusiya Imperiyasının türk xalqları üçün həqiqətən ilk milli dövlətçilik əsaslarının qurulduğu bir dövr oldu. Ayrı-ayrı xalqların bu yolda mübarizəsi və nailiyyətləri qanlı hadisələr və faciəvi sonluqla bitsə də qazax və qırğız türklərinin ortaq dövlətləri olan "Alaş Orda" - Kokand Türküstan hökuməti, öz muxtariyyətini elan etmiş Başqırd hökuməti, Şimali Qafqazda Dağlı Respublikası və digər dövlət qurumları, eləcə də Fərqanə vadisi, Ərdican, Şərqi Buxarada milli qüvvələrin bolşevik-erməni qoşunlarına göstərdiyi müqavimət bu xalqların dövlətçilik tarixinə parlaq səhifələr yazdı. Azərbaycan Cümhuriyyəti bu baxımdan daha uğurlu və “uzunömürlü” sayılaraq muxtariyyət deyil, müstəqil Azərbaycan milli dövlətçiliyinin əsaslarını yaratmaqla həm də türk dövlətlərinin əməkdaşlığı, birliyi, ağır durumda dəstək vermək ənənələrini qorumaq örnəyi verdi. Təcavüzə məruz qalan türk xalqlarına və rəhbərlərinə bütün mümkün imkanları ilə yardım etdi. Həmin 1918-ci ildə özü də bolşevik-erməni təcavüzünə məruz qalan Azərbaycan xalqı və dövlətçiliyi isə Osmanlı dövlətinin birbaşa hərbi dəstəyi sayəsində işğaldan azad oldu və öz dövlətçiliyini qurdu.
   Azərbaycan milli-siyasi qüvvələrinin Osmanlı türkləri ilə Zaqafqaziya Seyminin gürcü və erməni fraksiyalarından fərqli, “xüsusi” münasibətləri isə hələ Qafqaz İslam Ordusunun hərbi köməyindən daha əvvəl – Trabzon və Batum konfranslarında açıqlanmışdı və Osmanlıya qarşı müharibə aparmaqdan imtina qərarı ilə öz yüksək həddinə çatmışdı.
   Azərbaycan-Osmanlı münasibətləri, Türk xalqları birliyi, türk xalqlarının gələcək taleyi, perspektivləri və s. məsələlər Cümhuriyyət Parlamentindəki müzakirələrdə, xüsusilə M.Ə.Rəsulzadənin nitqlərində dəfələrlə gündəmə gətirilmişdir.
  Burada bir haşiyə çıxılmalıdır ki, nə 1905-ci ildən keçirilən və Türk xaqlarının taleyi müzakirə edilən qurultaylarda, nə də Azərbaycan Parlamentində bu mövzuya dair çıxışlarda “Turan” kəlməsi işlədilməmişdir.
   Birmənalı demək olar ki, tamamilə fərqli  – beynəlmiləlçilik prinsiplərinə əsaslanan kommunist ideologiyası ilə idarə olunan Sovet dövlətinin 20-ci illərdə birdən-birə “Türk xalqları” problemlərini siyasi gündəmə gətirməsi də XX əsrin əvvəllərindən güc toplayan “türk birliyi” ideyasının hələ də aktuallığını saxladığı ilə şərtlənmişdir.
                            Ardı var...










Ümumrusiya müsəlmanlarının Moskva qurultayı (1011 may 1917-ci il)



















Moskva qurultayının təşkilatçılarından Əli Mərdan bəy Topçubaşovun qurultay nümayəndəsi kimi mandatı 
















Zəki Validi Toqan – Görkəmli türk-başqırd siyasi, dövlət xadimi. Moskva qurultayında başqırd və tatar nümayəndə heyətlərinin Rəsulzadənin Qətnaməsinə səs verməsini təşkil etmidir. Başqırd xalqının azadlıq və inqilabi hərəkatının rəhbəri, 1917-ci ilin noyabrında muxtariyyətini elan etmiş Başqırd Hökumətinin başçısı, müdafiə naziri, başqırd ordusunun ali baş komandanı. Türküstan Milli Birliyinin qurucusu və ilk başqanı. Basmaçılar hərəkatının liderlərindən biri. Mühacirət dövrü Topçubaşov və Rəsulzadə ilə sıx əlaqə saxlamış, Türkiyə universitetlərində elmlə məşğul olmuş, türklərin tarixinə dair əsərləri ilə məşhurlaşmışdır. Görkəmli türkoloq, tarixçi alim. II Dünya Müharibəsinin sonlarına doğru 1944-cü ildə, Türkiyədə Sovetlər əleyhinə fəaliyyətdə və Turançılıqda ittiham edilmiş, “İrqçilik-Turançılıq Davasının” sonunda 10 il həbsə məhkum edilsə də hərbi məhkəmə tərəfindən bəraət almışdır. Elmi uğurları dünya türkologiyası tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, 1967-ci ildə Mançester Universiteti tərəfindən ona Şərəf doktorası verilmişdir.  








Mustafa Çokay (qazaxca- Şokay) – Görkəmli türk-qazax siyasi, dövlət xadimi. Qazax və qırğız türklərinin ortaq dövlətləri olan "Alaş Orda"nın qurucularından biri, 1918-ci ilin yanvarında Kokandda elan edilən Türkistan hökumətinin başçısı. Moskva qurultayının iştirakçısı. Tanınmış publisist. Mühacirət dövrü Türküstan məslələrinə dair siyasi mətbuat orqanlarının naşiri və yazarı. Azərbaycan milli qüvvələri və siyasi xadimləri ilə sıx münasibətlərini və dostluğunu Avropada, mühacirət dövrü də davam etdirmişdir. "Prometey" təşkilatının üzvü kimi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə mühacirətdə bolşevizmə qarşı birgə mücadilə etmişdir.  








Heydər Bammat
Şimali Qafqaz ictimai-siyasi hərəkatının liderlərindən biri, kumık əsilli siyasi xadim. 1917-ci il sentyabrın 1-dəTemirxan-Şurada təşkil edilən Dağıstan Milli Müsəlman Komitəsinin üzvü, Müvəqqəti Dağlılar hökumətinin üzvü. 1918 -ci ilin martında Tiflisdə Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası ilə Şimali Qafqaz nümayəndə heyətinin birgə iclasında Azərbaycanla Şimali Qafqaz arasında münasibətləri tənzimləmək üçün yaradılan xüsusi komissiyanın dağlılar tərəfindən üzvü. Ə. M. Çermoyevlə birlikdə 1918-ci il mayın 11-də Qafqaz Dağlılar İttifaqı dövlətinin müstəqilliyini elan edən İstiqlal bəyannaməsini imzalamışdır. Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları qaldıran Dağlılar hökumətinin bəzi nümayəndələrinə qəti etirazını bildirmişdir. 1919 -cu il mayın 30-da Parisdə Azərbaycan və Şimali Qafqaz dağlılarının Paris sülh konfransındakı (1919–1920) nümayəndələrinin Əlimərdan bəy Topçubaşovun sədrliyi ilə keçirilən iclasında Qafqaz Konfederasiyası yaradılmasının tərəfdarı kimi çıxış etmişdir. Mühacirət dövründə də Azərbaycan xadimləri ilə sıx əməkdaşlığını saxlamışdır.

  







Məhəmməd Əmin Rəsulzadə.
Görkəmli Azərbaycan-türk dövlət və siyasi xadimi, Azərbaycançılıq ideologiyasının yaradıcısı, Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucusu və dövlət başçısı.
1917-ci il Ümumrusiya müsəlmanlarının Moskva qurultayında eyni məsələ üzrə rusca yazılmış məruzəsini oxuyan osetin Əhməd bəy Salikovdan fərqli olaraq “Ədəbi türkcə ilə əzbər söylədiyi və dəfələrlə alqışlanaraq kəmali-diqqətlə dinlənilən” məruzəsində türk xalqları qarşısında duran və istər öz zamanında, və xüsusilə də bu günümüzdə öz təsdiqini tapmış proqram vəzifələr irəli sürür. Bu uzaqgörən siyasi xadimin o vaxt hələ 33 yaşı var ! 

ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
17:42Peşmerge Kerkük'e geri mi dönüyor?17:23Путь урегулированию на Кипре - принцип двух государств17:15Beynəlxalq radio Qarabağda fəaliyyətə başladı: xəbərlər həm də erməni dilində təqdim ediləcək18:53Президент Байден встречается с премьер-министром Нетаниягу и оказывает на него давление18:24В Анкаре стартовал Фестиваль мировых культур с участием посольств 55 стран20:59Азербайджанцы Молдовы выступают против минного терроризма Армении15:16Антитеррористическая операция Азербайджана в Карабахе15:10В Евлахе завершилась встреча представителей властей Азербайджана и армянских жителей Карабаха19:19Туранские пустыни включены в список Всемирного природного наследия ЮНЕСКО17:28İmadəddin Nəsimi haqqında İranda tədqiqatlar16:26A Human Rights Report on the Azerbaijani Turks in Iran: April-June 202316:14Минобороны Азербайджана: В Карабахе начаты локальные антитеррористические мероприятия17:09Веха турецко-японской дипломатии: фрегат «Эртугрул»20:20В Баку состоялось праздничное мероприятие, посвященное еврейскому Новому году19:50Türk-Japon diplomasisinin miladı: Ertuğrul Fırkateyni18:24Ильхам Алиев рассказал о новой сфере сотрудничества между Азербайджаном и странами Центральной Азии19:00В Кыргызстане пройдет Конгресс «История тюркских государств»17:25Путин отметил важность реализации масштабных проектов на Дальнем Востоке13:24Карстовые воронки в Турции: причины их возникновения19:31Президент Алиев принял министров тюркских государств17:53В столице Татарстана продолжается фестиваль мусульманского кино11:2331 Ağustos günü çekilen iki telgraf14:40На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция (Продолжение)14:33На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция13:17На матрице истины ( Продолжение)13:09На матрице истины20:25К чему стремится Иран, вступая в БРИКС?16:17В Казахстане возрождают редкую породу собак12:19Дом для Матрешки13:26Sepah emissarının Gürcüstanda din adı altında fəaliyyəti19:49Белуджские сепаратисты столкнулись с проникновением исламских террористов19:35Узбекистан и Азербайджан создали Высший межгосударственный совет19:08Политические манипуляции Армении в Лачинском коридоре17:50Чем важен визит главы МИД Турции в Ирак18:47Американцы устраивают саммит с Японией и Южной Кореей против Китая, России и КНДР18:38Тайваньский вопрос: Токио посылает разнонаправленные сигналы Пекину22:44ŞEYX NƏSRULAH MARNEULİDƏ.\ALLAH SƏNƏ RƏHMƏT ELƏSİN C.MƏMMƏDQULUZADƏ19:43"Звезда Монголии". Бывшая "шестнадцатая республика СССР" дрейфует на Запад20:54В Казахстане отмечают День Абая14:41Турецкая Cengiz Holding будет строить туннель через узбекский перевал Тахтакарача13:26Роскосмос заявил о запуске ракеты со станцией "Луна-25" с космодрома Восточный18:47Игорь Волчек: Мультфильмы должны развлекать и воспитывать12:34И все равно — ашхабадец: Валерию Непомнящему — 80!18:05Более половины населения Великобритании– не христиане, а две трети жителей Лондона – представители этнических меньшинств11:11Как христианство завоевало Рим с помощью простой математики13:31В Ашхабаде прошел саммит глав Таджикистана, Туркменистана и Узбекистана21:59В Беларуси стартуют II Игры стран СНГ11:24ТIигьиржалви шаир11:15Турция может стать новым центром в энергетике18:58DİL CƏBHƏSİNƏ ƏSGƏRİ BORC18:37دریاچه اورمیه با حکومت جمهوری اسلامی احیاء نمی‌‌شود18:30Maşallah Rəzmi: Urmiya gölü İslam Respublikası hökuməti tərəfindən canlandırılmayacaq15:32Proqnozlara görə, Urmiya gölü yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq12:22Кишинев отстранит от должности главу Гагаузии12:14"Ось Турции" и "новая эра тюрок": тюркский мир, Турция и Центральная Азия18:25Этнографический женский костюм юга Узбекистана16:18Tehranın Azərbaycana qarşı əsassız iddiaları13:30İRAN-AZƏRBAYCAN ƏLAQƏLƏRİNİN GENİŞLƏNMƏSİNƏ KİM MANE OLUR ?09:51Президент ТРСК: Операция на Кипре предотвратила еще большую трагедию14:12Şuşalı qəhrəman İsrafil İbrahimov haqqında sənədli film çəkilir12:33‘Başkan Barzani’nin Azerbaycan ziyaretinin manevi değeri çok yüksek, bunun sonuçlarını göreceğiz’12:21Почему странам Центральной Азии нужно объединяться11:46Жапаров подписал закон о переходе госучреждений Кыргызстана на государственный язык08:58Итоги вильнюсского саммита НАТО и сбалансированная политика Турции09:59Кошки Ван – достопримечательность Турции09:16Какой будет судьба бойцов «Вагнера» в арабских странах?21:07Расширение НАТО и Япония как форпост «западного мира» в Азии18:59Язык цветов в Османской империи18:56Посол России вызван в МИД Ирана12:46HEYDƏR ƏLİYEVİN AZƏRBAYCANÇILIQ İDEYASINDA CƏNUBİ AZƏRBAYCAN12:26MILLƏT, MİLLİYYƏT, MİLLİ KİMLİK, ETNİK MƏNSUBİYYƏT, “MİLLİ” SÖZÜ22:29Dua Etme; Dilsel mi, Eylemsel mi?17:21Культура и инновации11:50В Турции стартовал 662-й турнир по масляной борьбе «Кыркпынар»11:40Астана: сияющая звезда Центральной Азии12:27В Ташкенте открываются Недели культурного наследия Узбекистана и партнерских инициатив12:07В Ташкенте открылись выставки туркестанского авангарда и Темуридского ренессанса11:54Какие выгоды несет России вступление Ирана в ШОС12:46Без приоритета на Тайнството, Църквата се превръща в хуманитарен клуб с униформени служители19:08"Каждое дерево особенное". О мире народных музыкальных инструментов Марьяна Скромблевича16:03В Туркменистане началась Неделя культуры20:54İBRAHİM PEYĞƏMBƏRİN YANLIŞI, TANRI MƏRHƏMƏTİ20:21Что стало с памятником в Хедера?20:38Талибы провоцируют конфликты из-за водных ресурсов15:58Жители Центральной Азии считают свои страны «перевалочным пунктом» для релокантов из РФ16:41“Heydər Əliyev: Azərbaycanda elm və təhsil” mövzusunda III şagird respublika konfransı keçirilib10:10Firudin İbrahimi və azərbaycançılıq12:08В Эрзуруме открылся Центр исследования турецко-армянских отношений18:48Этапы возрастной дискриминации согласно ООН16:53Каждый шестой человек сталкивается с дискриминацией по возрасту13:21О литературном творчестве Любы Юсуфовой21:19Армяно-азербайджанские переговоры отложены17:08Караимы – хранители традиций и языка в литовском Тракае17:07Античный город Силлион — важная достопримечательность Антальи14:14İranda hicabsız və hicablılar haqda əxlaq kodeksi13:59РУССКИЙ ЯЗЫК В ЦА СТАНОВИТСЯ ИНСТРУМЕНТОМ ЦИФРОВОГО БУДУЩЕГО10:19Материал российских медиаэкспертов о блокировках и шатдаунах в соседней стране18:49Пойдет ли Индия в НАТО?19:09ТРАДИЦИИ КОРЕЙСКОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ19:47İranda məsciddən qaçırlar, bizdə Xameneyiyə biət edirlər…19:34CÜMHURİYYƏTİMİZİN “OSKARI”13:22Выборы в Турции: западные СМИ и турецкие избиратели14:12Черкесы между прошлым и будущим13:59Русскоязычная коранистика досоветского периода16:02Мигрантов из Центральной Азии вновь стали массово «приглашать» на фронт, даже в мечетях08:55В Австрии в 2022 году совершено 1324 правонарушений на почве исламофобии08:47В Конье стартовала «Неделя турецкой кухни»18:53Монастырский комплекс Худавенг обладает особым значением.16:54Сохранение биоразнообразия, как фактор защиты окружающей среды16:46Саммит в Сиане, как сигнал роста влияния Китая в Центральной Азии16:42В Кыргызстане прошла неделя моды AK-Buura Fashion Week-202317:20Благодаря строительству коридора Север - Юг России избежит изоляции от Мирового океана17:06Что происходит в Гагаузии16:44Доклад Госдепа о свободе религий – инструмент вмешательства в дела Азербайджана09:59HEYDƏR ƏLİYEVƏ ARXALANAN GƏNC AZƏRBAYCANLI MÜTƏRCİM21:06ON SOME PECULIARITIES OF TALYSH DECORATIVE- APPLIED ART18:26Депортация крымских татар: не утихающая боль народа18:05Китай стремится усилить влияние в Центральной Азии21:34Azərbaycan dili haqqında 1400 il bundan qabaq Kəsra Ənuşirəvan Adilin qeydləri19:05Azərboyconi sərboz17:01Гагаузия может объявить о своей независимости16:28Etibar Əliyev_ ğurbətədə vətəni dardi kəşə şair.....20:06Cəmiyyətimizdə oğlan uşaqlarına verilən qüsurlu tərbiyə və məişət zorakılığı11:38«Media savadlılığı və qazilər: “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə yoxsa informasiya?" adlı tədbir Bakıda davam edib09:18От Агалыка до Памира12:40Xıdır İlyas-Hıdrellez20:11Лексика нашего времени16:04Си Цзиньпин пригласил в Китай с госвизитом президента КР и еще трех стран ЦА15:37AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN NÜMUNƏSİ KİMİ21:00Творчество Юнуса Эмре уже 7 веков озаряет путь человечества15:04AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)14:48AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ "TƏƏSSÜBÜ" və NƏRİMANOV "NİFRƏTİ" ( 1-ci yazı )14:38Будущее зерновой следки17:54В Астане открылась выставка «Доспехи казахских батыров»11:43Новую конституцию Узбекистана поддержали более 90% участников референдума18:15Победителем этапа Гран-при «Формулы-1» в Баку стал Серхио Перес06:58Cənublu məşhur pedaqoq Zehtabinin də qanı molla rejiminin “vicdanındadır”...06:52В Фергане обсудили взаимодействие ж/д структур тюркских государств06:37Турецкая Республика Северного Кипра получила статус наблюдателя в ТюркПА18:24Барлас: Утверждения армян по 1915 году - самая большая ложь XX века16:39ЦСБ: в Израиле проживают 9,727 миллиона человек, 73,5% из них - евреи16:31В Иране убит известный аятолла Аббас-Али Сулеймани19:04Игра на четверых: для чего Израиль подружился с соседями Ирана18:40Семья из Турции ухаживает за собакой, разбудившей хозяев за минуты до землетрясения17:12Iran deputatının Azərbaycana məsləhət verməkliyi17:05İRANIN AZƏRBAYCANA QARŞI İDEOLOJİ FƏALİYYƏTİNİN MƏRHƏLƏLƏRİ17:40Доклад Сената Канады: исламофобия глубоко укоренилась в стране12:44Goranboyda “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə çərçivəsində qazilərlə görüş keçirilib.13:59Россия делает ставку на многополярный мир и выход из изоляции12:36“Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə Yevlaxda davam edib.10:14Запущен процесс по ликвидации Молдовы09:26“Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?"08:17TPAO: Черноморский газ начнет поступать в дома в Турции в мае08:21Католики всего мира празднуют Пасху08:07«Шма Исраэль»08:00CƏNUBİ AZƏRBAYCAN SEPAHIN HƏDƏFİNDƏ10:37İlaxır çərşənbədir, il tamam olur16:57Зачем Грузии закон об "иноагентах"? Аргументы сторонников и противников15:58KARMA və SEÇİM AZADLIĞI!09:35Azerbaijan envoy to Israel: You cannot use our airfields to attack Iran09:13Avestanın "Videvdat" bölümünün Azərbaycan dilinə tərcüməsinin təqdimatı olub18:20Мидраш Раба. Эстер Раба17:36Русское евразийство и его восточноевропейские аналоги 100 лет назад и сейчас (на примере Венгрии)17:24«Разрубленная книга» и Надир-шах17:08Новая стратегия России в ЕАЭС15:31Tehran’s 'new old fear': Southern Azerbaijan wants independence18:25Yel çərşənbəsi- Yelli çərşənbə18:20Как будут развиваться события в Приднестровье11:37Веха в истории Азербайджана: Мамед Эмин Расулзаде15:22Интернет породил опасные фобии у людей15:02“Doğru üskü” gəldi çatdı14:53В Молдавии утвердили румынский язык как государственный09:00Haputlar16:19О некоторых особенностях устного народного творчества талышского народа.15:16Время Красного Дракона. возрастающая роль Китая в мировой политике11:27Генсек ТЮРКСОЙ провел встречи в Узбекистане12:59Modificarea formei capului/craniului Tn Caucazul de Sud si Orientul Apropiat in perioada tarzie a epocii bronzului - perioada timpurie a epocii fierului. Date arheologice si antropologice19:261905-1906-جی ایللر کوتلوی قیرغین‌لار18:47THE KHOJALY MASSACRE: THE BLOODIEST AND MOST FEARSOME TRAGEDY OF HUMAN HISTORY19:46Узбекистан признан самой гостеприимной страной на постсоветском пространстве15:06РУССКИЙ ЯЗЫК В КИРГИЗИИ ОСТАЕТСЯ СОЦИАЛЬНО ПРЕСТИЖНЫМ13:21قتل عام خوجالی: وحشتناکترین و خونین ترین فاجعه بشریت13:13Futbol’un Tarihcesi ve Divânü Lügati’t-Türk12:56Hocalı soykırımı: insanlık tarihinin en kanlı ve en korkunç trajedisi12:37مذبحة خوجالي: أخطر مأساة في تاريخ البشرية12:25Ходжалинский геноцид: самая кровавая трагедия ХХ века12:17İRANIN SAXTA TARİXİ14:43Dil və Ana dili haqqında düşüncələr10:21Kак скоро Таджикистан и Кыргызстан завершат пограничный спор16:24Azərbaycanın Qüzeyində və Güneyində Çərşənbə axşamları09:25ОДКБ и интеграционная безопасность евразийского пространства17:45Разоблачена команда хакеров, вмешивавшихся в выборы18:01BİR QRUP TƏBRİZLİ TƏRİF EŞİTMƏK ÜÇÜN RƏHBƏRİN HÜZURUNA GEDİR12:16Критикуя Украину, Венгрия идет в тюркский мир19:05Некоторые знаменитые эпитеты имама Али (а)19:02Азербайджанский актер-христианин продублировал фильм об Имаме Али на русский язык (ВИДЕО)18:36Как живут потомки согдийцев в труднодоступном ущелье Таджикистана19:58Четвероногие герои: Собаки, которые помогают спасать людей из-под руин в Турции11:31Налёт БПЛА Bayraktar AKINCI ve Bayraktar TB2 в зоне бедствия превысил 1,2 тыс. часов10:24დამტვრეული მანქანით, მაგრამ სუფთა გულით – აზერბაიჯანელი ახალგაზრდა თურქეთის დასახმარებლად
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. Дом для Матрешки
  2. Более половины населения Великобритании– не христиане, а две трети жителей Лондона – представители этнических меньшинств
  3. Игорь Волчек: Мультфильмы должны развлекать и воспитывать
  4. DİL CƏBHƏSİNƏ ƏSGƏRİ BORC
  5. В Беларуси стартуют II Игры стран СНГ
  6. Maşallah Rəzmi: Urmiya gölü İslam Respublikası hökuməti tərəfindən canlandırılmayacaq
  7. دریاچه اورمیه با حکومت جمهوری اسلامی احیاء نمی‌‌شود
  8. И все равно — ашхабадец: Валерию Непомнящему — 80!
  9. "Ось Турции" и "новая эра тюрок": тюркский мир, Турция и Центральная Азия
  10. Кишинев отстранит от должности главу Гагаузии
  11. Турецкая Cengiz Holding будет строить туннель через узбекский перевал Тахтакарача
  12. Proqnozlara görə, Urmiya gölü yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq
  13. В Казахстане отмечают День Абая
  14. ТIигьиржалви шаир
  15. Турция может стать новым центром в энергетике
  16. "Звезда Монголии". Бывшая "шестнадцатая республика СССР" дрейфует на Запад
  17. Sepah emissarının Gürcüstanda din adı altında fəaliyyəti
  18. Как христианство завоевало Рим с помощью простой математики
  19. В Ашхабаде прошел саммит глав Таджикистана, Туркменистана и Узбекистана
  20. На матрице истины ( Продолжение)
  21. Тайваньский вопрос: Токио посылает разнонаправленные сигналы Пекину
  22. Политические манипуляции Армении в Лачинском коридоре
  23. Белуджские сепаратисты столкнулись с проникновением исламских террористов
  24. Американцы устраивают саммит с Японией и Южной Кореей против Китая, России и КНДР
  25. На матрице истины
  26. Узбекистан и Азербайджан создали Высший межгосударственный совет
  27. Туранские пустыни включены в список Всемирного природного наследия ЮНЕСКО
  28. Президент Алиев принял министров тюркских государств
  29. ŞEYX NƏSRULAH MARNEULİDƏ.\ALLAH SƏNƏ RƏHMƏT ELƏSİN C.MƏMMƏDQULUZADƏ
  30. Чем важен визит главы МИД Турции в Ирак
  31. Роскосмос заявил о запуске ракеты со станцией "Луна-25" с космодрома Восточный
  32. 31 Ağustos günü çekilen iki telgraf
  33. К чему стремится Иран, вступая в БРИКС?
  34. Ильхам Алиев рассказал о новой сфере сотрудничества между Азербайджаном и странами Центральной Азии
  35. Карстовые воронки в Турции: причины их возникновения
  36. В Казахстане возрождают редкую породу собак
  37. На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция
  38. На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция (Продолжение)
  39. В столице Татарстана продолжается фестиваль мусульманского кино
  40. Türk-Japon diplomasisinin miladı: Ertuğrul Fırkateyni
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    Sentyabr 2023    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
252627282930 
ГАЛЕРЕЯ