İranın dəniz ticarətinin onurğa sütunu qırılıb

Foto: google

Təqdim etdi: Səməd Bayramzadə

27.04.2025

26 aprel 2025-ci il şənbə günü səhər İranın cənubundakı Rəcai liman kompleksində baş vermiş güclü partlayış nəticəsində azı 25 nəfər həlak olub, 800-dən çox insan yaralanıb. Bəs bu limanın əhəmiyyəti nədir və bu böyük zərər İran ticarəti və siyasəti üçün hansı çətinliklər və nəticələr yaradır?

Euronews - bir neçə mənbədən alınan məlumata görə,Bəndər-Rəcaidə, limanın anbarlarından birində saxlanılan kimyəvi maddələrin və raket yanacaqlarının yanması nəticəsində baş verən partlayışdan sonra nəhəng qara tüstü buludu Bəndər Abbası bürüdü və partlayışın törətdiyi təkanlar ətraf məhəllə və şəhərlərin sakinlərini, hətta Qüds adasına qədər qorxuya salıb.

İlkin araşdırmalar göstərir ki, limanın bəzi infrastrukturları, o cümlədən doklar, yükləmə kranları və dəmir yolu xətləri ciddi zədələnib. İranda son illərin ən ağır sənaye fəlakətlərindən biri hesab edilən bu hadisə insanlıq fəlakətinə səbəb olmaqla yanaşı, həm də ölkənin dəniz ticarətinin gələcəyi ilə bağlı mühüm suallar doğurub. 

İlkin hesablamalara görə, son partlayış bəzi boşaltma və yükləmə əməliyyatlarının dayandırılmasına səbəb olub və İranın Kənd Təsərrüfatı nazirinin sözlərinə görə, gələn gəmilərin bir qismi müvəqqəti olaraq Xuzistandakı İmam Xomeyni limanına yönəlib. Bu pozulma yaxın aylarda idxal və ixrac olunan malların tədarük zəncirində problemlər yarada bilər.

Artan nəqliyyat xərcləri, bəzi idxal mallarının çatışmazlığı və daxili bazarda inflyasiya təzyiqi bu hadisənin nəticələri ola bilər. Regional səviyyədə, Rəcai Limanının reputasiyasına dəyən ziyan BƏƏ-dəki Jebel Ali və ya Omandakı Sohar kimi regional limanlar qarşısında rəqabət üstünlüyünü azalda bilər.

İran ticarətinin onurğa sütunu; Bəndər Rəcainin əhəmiyyəti nədir?

Fars körfəzində və Hörmüz boğazına bitişik olan Rəcai Liman Kompleksi İranın dəniz ixracı və idxalının 45 faizindən çoxunu idarə edir. İranın Limanlar və Dəniz Təşkilatının dərc etdiyi rəsmi hesabatlara görə isə, bu liman ölkənin ən mühüm ticarət dəhlizi kimi İranın dəniz ticarətinin yarıdan çoxunu idarə edir. Bu göstəricilər Rəcai limanının ölkənin ticarət axınındakı fövqəladə əhəmiyyətindən xəbər verir.

Son illərdə İrana qarşı beynəlxalq sanksiyalar səbəbindən regionda əhəmiyyətini xeyli dərəcədə itirməsinə baxmayaraq, Rəcai Limanı bu gün İranın ən böyük ticarət limanı və Yaxın Şərqdə mühüm limanlardan biri kimi tanınır. Bu liman özünün geniş imkanları ilə ölkənin iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşmasına və malların idxalı və ixracını asanlaşdırmaqla İranın qlobal ticarət mövqeyini yüksəltməyə kömək edir. 

İllik 70 milyon tondan çox yük daşımaq gücünə malik olan bu liman son illərdə İranın idxal və ixracının 70 faizindən çoxunu təşkil edib.

Rəcai Limanı xüsusilə neft, qaz və qeyri-neft sektorlarında fəaldır və İran üçün mühüm ticarət dəhlizlərini təmin edir. Bu liman İrana xidmət etməklə yanaşı, Oman, Pakistan və Mərkəzi Asiya ölkələri kimi regional ölkələr üçün mühüm əlaqə nöqtəsi rolunu oynayır. Yaxın Şərqdəki digər limanların şiddətli rəqabətinə baxmayaraq, Rəcai Limanı hələ də İranın ən görkəmli limanlarından biri kimi tanınır. 

Son illərdə Rajai Limanı Yaxın Şərqin ən işlək limanlarından birinə çevrilib. Məsələn, 2023-cü ildə Rəcai Limanı 75,8 milyon tondan çox yük boşaldıb yükləməklə İranın idxal və ixracının əsas hissəsini təşkil etmişdir. Bunun 49 milyon tona yaxınını qeyri-neft məhsulları təşkil edib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 18 faiz çoxdur. Həmçinin, bu müddət ərzində bu limana 4580 gəmi yan alıb. İranın Rəcai limanına daxil olan qeyri-neft ticarəti malları xüsusilə Orta Asiya ölkələri, Rusiya və Avropaya ixrac edilir. 

Partlayışın İran-ABŞ danışıqlarının üçüncü mərhələsinə təsadüf etməsi

İran və ABŞ arasında Omanda keçirilən dolayı danışıqların üçüncü raundu ilə tam eyni vaxtda Rəcai limanında baş verən güclü partlayış bu iki hadisənin bir-birinə təsiri ilə bağlı bir çox sualları gündəmə gətirib. Bu təsadüf, xüsusən indiki həssas şəraitdə danışıqlar prosesinə təsir göstərə bilər.

İran beynəlxalq təzyiqləri azaltmağa və regionda ticarət mövqeyini qorumağa çalışdığı bir vaxtda ölkənin əsas ticarət limanlarından birinə dəyən ziyan İslam Respublikasının danışıqlardakı mövqelərinə təsir edə bilər. Xüsusilə bu zərərlər xarici ticarətdə geniş miqyasda pozulmalara gətirib çıxararsa və nəticədə ölkə iqtisadiyyatına ziyan vurarsa, İran daha aqressiv mövqe tutmağa məcbur ola bilər.

Eyni zamanda, bu hadisənin təsirləri ABŞ-la danışıqlarda İranın ticarət və təhlükəsizlik dəhlizləri ilə bağlı yeni razılaşmaların formalaşmasına səbəb ola bilər. Rəcai Limanı İranın ixrac və idxalında mühüm rol oynadığından, limanların və ticarət yollarının təhlükəsizliyinə dair danışıqlar gündəmin əsas məsələsi ola bilər. Bu baxımdan, İran və ABŞ çox güman ki, bu infrastrukturun zədələnməsinin qarşısını almaq üçün həll yolları axtaracaq və ticarət və dəniz nəqliyyatı sahələrində birgə əməkdaşlıq quracaq.

Yenidənqurma problemləri və gələcək perspektivlər

İslam Respublikası rəsmiləri liman fəaliyyətinin tədricən normallaşdığını açıqlayıb. Bununla belə, zədələnmiş infrastrukturun bərpası, sığortaçıların və beynəlxalq gəmiçilik şirkətlərinin etimadını bərpa etmək və yeni təhlükəsizlik tələblərinə cavab vermək diqqətli planlaşdırma, kütləvi investisiya və trans-regional əməkdaşlıq tələb edir.

Sanksiyaların təzyiqi nəticəsində yaranan ciddi iqtisadi zəiflik, hökumət qurumlarında, xüsusən də İnqilab Keşikçiləri Korpusunda (SEPAH) geniş yayılmış maliyyə korrupsiyası və müxtəlif sektorlardakı struktur problemləri, çox güman ki, yenidənqurma prosesini ləngidə bilər. Sanksiyalar xarici investisiyaların cəlb edilməsinə və iri layihələrin maliyyə resurslarının təmin edilməsinə məhdudiyyətlər yaradıb, maliyyə korrupsiyası və daxili idarəetmənin pozulması isə yenidənqurma prosesinə daha da ziyan vurub və ölkənin zədələnmiş infrastrukturunu bərpa etmək imkanlarını azaldıb.

Sığorta ilə bağlı problem

Bu arada əsas sual ondan ibarətdir ki, İranda fəaliyyət göstərən sığorta şirkətləri bu partlayışın vurduğu ziyanı ödəyə bilərmi? Ölkənin kritik iqtisadi şərtlərini, ciddi iqtisadi zəifliyi və İranın sığorta sənayesində geniş yayılmış korrupsiyanı nəzərə alaraq, bir çox ekspertlər iddiaların ödənilməsi ehtimalının çox aşağı olduğuna inanırlar. 

Həmçinin, maliyyə məhdudiyyətləri və yerli sığorta şirkətlərinin böyük itkiləri ödəyə bilməməsi ehtimalı səbəbindən yenidənqurma xərclərinin böyük hissəsinin İran hökumətinin çiyinlərinə düşəcəyi istisna edilmir.

Mənbə: https://news.gooya.com/2025/04/post-97491.php