Foto: www.stonybrook.edu

AZƏRBAYCANDA SİONİSTLƏR, TƏKFİRİLƏRİN(İSLAMİST TERRORİSTLƏR) MÖVCUDLUĞU İNANDIRICI DEYİLDİ, ZƏNGƏZUR DƏHLİZİ İRAN EKSPANSİONİZMİ ÜÇÜN  XİLAS  KƏMƏRİ OLDU

Azərbaycanın rəşadətli ordusu Müzəffər Ali Baş Komandan, Azərbaycan Prezidentinin  rəhbərliyi və Azərbaycan xalqının öz prezidenti və ordusu ətrafında Dəmir yumruq kimi birləşməsi nəticəsində 44 günlük Vətən müharibəsində Qalib gələrək işğalçıları öz ərazilərindən qovduqdan sonra dərhal bütün sahələrdə bərpa və yenidənqurma işlərinə start verildi.Həmin sahələrdən biri də nəqliyyat infrastrukturunun bərpası və yenidən qurulması  və genişləndirilməsi idi.

Nəqliyyat infrastrukturunun bir hissəsini Azərbaycanın  qərb bölgələri və ya Şərqi Zəngəzur bölgəsi ilə  Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında Ermənistanın cənub-şərqindən, Qərbi Zəngəzurdan keçən və  hələ Sovetlər dövründə mövcud olmuş  və şərəfsiz düşmən tərəfindən dağıdılmış   dəmir yolu və avtomobil yolları təşkil edir.

Azərbaycanda ölkənin qərb bölgəsi ilə Naxçıvanı birləşdirəcək nəqliyyat infrastrukturu Zəngəzur dəhlizi kimi qeyd edilir.

Həmin bölgədə nəqliyyat infrastrukturunun bərpa edilməsi məsələsi Ermənistanın baş nazirinin imza atdığı Kapitulyasiya sənədində -Azərbaycan,Rusiya prezidentləri və Ermənistanın baş nazirinin  imzaladığı 10 noyabr 2020- ci il tarixli üçtərıfli Atəşkəs haqqında Bəyanatın 9-cu maddəsində  öz əksini tapmışdır.

Bununla belə kapitulyasiya aktı imzalandığı gündən indiyə kimi məğlub Ermənistan Qərbi Zəngəzurda nəqliyyat dəhlizinin açılmasına müxtəlif bəhanələrlə,ilk növbədə dəhliz anlayışından çıxış edərək, razılıq verməmişdir.

Biz burada beynəlxalq nıqliyyat dəhlizi kimi mürəkkəb və vahid tərifi olmayan bir hadisədən və Ermənistanın  həmin nəqliyyat dəhlzinin yaranması və işləməsinə müqavimət göstərməsinə daxili,regional və qlobal təsirlərdən danışmaq deyil,İran İslam Respyblkiasında qeyd edilən dəhliz məsələsinə dəyişən münasibəti nəzərdən keçirməyə çalışacağıq.

Əvvəlcə qeyd etmək lazımdır ki, İran İslam Respublikası Azərbaycanın apardığı 44 günlük Vətən müharibəsinə və həmin müharibənin gedişində qazandağı uğurlara və qələbəyə məyusluq hissi ilə yanaşmışdır.Ona görə İranın Zəngəzur dəhlizi məsələsinə  münasibətini qabaqcadan proqnozlaşdırmaq olardı.

Ona görə biz İranın Vətən müharibəsinin gedişi və yekununa  münasibətini qısa şəkildə nəzərdən keçirb, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyni nisbətən geniş araşdırmağa çalışacağıq.

İran İslam Respublikasının Vətən müharibəsinin ilk yarısında sərgilədiyi  ictimai,diplomatik yanaşma və döyüşlərin gedişinə ciddi təsir göstərə biləcək  praktiki əməllərinə deyil, Azərbaycan ordusunun İranla sərhəd zonasının 132km-lik  hissəsinin işğaldan azad edilməsindən sonra sərgilədiyi qeyri-məntiqi və qərəzli   mövqeyi haqqında bir iki faktı xatırlatmaqla kifayəıtlənməyi vacib sayırıq.

Azərbaycan ordusu müharibənin 26-cı günü,22 oktyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan-İran sərhıdinn qeyd edilən hissəsini düşməndən tamamilə azad etdi.

Oktyabr ayının 23,müharibənin 27-ci-günü İran Silahlı Qüvvələrinin  baş sözçüsü xəbərdarlıq edərək hər cür həmlyə  və təhdidə qarşı sərt cavab verəcəklərini elan etdi. İran ərazisinə kimin hücum edəcəyi və təhdid edəcəyi məlum deyildi. Azərbaycan öz ərazilərini işğaldan azad etməklə Ermənistan isə Azərbaycanın irəliləməsinə mane olmağa çalışmaqla məşğul idi.Bununla belə 23 oktyabr İran –Azərbaycan münasibətlərində İranın məlum olmayan strategiyasına uyğun olaraq diplomatik  gərginlik mərhələsinin başlanğıcı hesab edilə bilər

Oktyabr ayının 25,müharibənin 29-cu günü Qubadlı şəhəri azad edildikdən ,yəni Azərbaycan ordusu Ermənistanla sərhəd bölgəsinə çıxışını genişləndirdikdən sonra İslam İnqilab Keşikçiləri Korpusunu Quru qoşunlarının komandiri  bəyanat yayaraq İranın sərhəddə(Ermənistan sərhəddində  demək idi) heç bir dəyişikliyi qəbul etməyəcəyini və sərhədlərin toxunulmazlığının İranın   q ı r m ı z ı  x ə t t i olduğunu elan etdi.İran zahirən beynəlxalq hüququn tanınmayan müdafiəçisi kimi çıxış etdiyini, əslində isə Ernənistanın müdafəçisi olduğunu və Azərbaycana xəbərdarlıq etdiyini nümayiş etdirirdi. Bu, hərbi yolla həll edilməkdə olan Ermənstan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində İranın   tutduğu  həqiqi mövqeyin –Ermənstanın işğalçı,təcavüzkar siyasətini 30 il ərzində bütün vasitələrlə dəstəkədiyinin davam etməsinin , elanı idi. Yəni İran Azərbaycan ərazilərinin Ermənstan tərəfindən işğalının nəinki tərəfdarı, eləcə də əsas sponsoru qismində çıxış etməkdə davam etdiyini nümayiş etdirirdi..Deməli, İran Azərbaycan ərazilərinin işğalda qalmasında maraqlı,Azərbaycanın öz ərazilərini işğaldan azad etməsində,ərazi bütövlüyünü,suverenliyin təmin etməkdə maraqlı  olmadığını göstərirdi. Çünki Ermənistan Azərbaycana hərbi təcavüz edərək onun ərazilərini işğal edərkən İran beynəlxalq hüququn nə dediyini unudaraq qırmızı xəttdən danışmırdı.

Bunun ardınca Azərbaycandan İrana qarşı uydurma təhdidlərin olduğunu,guya sərhədə yaxın ərazidə təkfirilərin və sionistlərin mövcudluğu kimi sərsəm iddiaları  bəhanə edərək, ölkənin Şimal-qərb regionunda-Cənubi Azərbaycanın Şimali Azərbaycanla sərhəd bölgəsində Hərbi Hava Qüvvələrinin gücləndirildiyi(27  oktyabr),Quru qoşun hissələrinin sərhəddə yerləşdirildiyi(30 oktyabr ) elan edildi.Azərbaycan  Şuşa şəhərini işğaldan azad etdiyi günlərdə(6 noyabr) İranın Silahlı Qüvvələrinin Quru qoşunlarının komandanı  heç bir xarici(?) dövlətə beynəlxalq qanunlardan kənara çıxmağa icazə verilməyəcəyini və bölgəyə daha çox ordu yerləşdirildiyini və onu gücləndirildiyini bildirdi.Sanki  hansısa xarici dövlət Azərbaycan ərazisindən İrana hücum etməyə hazırlaşrmış və İran da ona qarş geniş hazırlıq görürdü.

Şuşa azad edildikdən(8 noyabr)  sonra Azərbaycanın Vətən müharibəsində qələbəsini həzm edə bilməyən İran tərəfi   düşmənçilik mövqeyini yeni iftira və böhtanlarla ifadə edərək Azərbaycana qarşı siyasətinin mahiyyətini gizlədə bilmirdi.

Noyabr ayının 9-da  İran mediasında  səsləndirilən fikirlər həmin ölkənin Azərbaycan siyasətinin gələcək istiqamət və məqsədlərini aydın şəkidə nümayiş etdirirdi.

1.Cənubi azərbaycanlıların hadisələrə, xüsusən də Türkiyənin bölgədə mövqeyinə hakimiyyətdən fərqli münasibətlərinin  doğurduğu narahalıq.Cənubi azərbaycanlılar guya  Türkiyənin Xəzər dənizinə çıxması və İranın təcrid olunmasını dəstəkləyirlər

2.Guya kimlərsə  İranın siyasi sisteminə qarşı planlar hazırlayır, ona görə İran  sistemə qarşı ən  kiçik tərpənişi belə qəbul etməyəcəyini elan edir.

3.Guya hansı qüvvələrsə İrana təcavüz planı hazırlayır,ona görə  Şimal Hərbi dairəsinin Hərbi Hava Qüvvəlırinin komandanı  heç kimin İrana təcavüz etməsinə icazə verməyəcəklərini bəyan edir.

4.İran guya  kiminsə, İranın  hansısa bölgəsni  işğal etməsini planlaşdırdığını və separatizmin gücləndiyini gördüyü üçün Azərbaycanda səfirinin dili ilə  i ş ğ a l ç ı l ı q  və  s e p a r a t i z mi özünün qırmızı xətti elan edir.

İran Azərbaycanın Vətən müharibəsində qələbəsinə qarşı düşmənçilik mövqeyini guya regionda təkfiri və sionist qüvvələrinin mövcudluğu kimi son dərəcə əsasız və hətta gülünc iddialarla  i əsasladırmağa çalışırdı.

Bütün qonşu islam ölkələrinin daxili işlərinə qarışan,ərəb dünyasında əsil İslamın daşıyıcısı və hamisi iddiası ilə  dini pərdə arxasında böyük dövlətçilik ambisiyasını reallaşdırmaq istiqamətində hərəkət edən, ərəb –İsrail böhranınından öz maraqları üçün istifadə edərək İranın dünənki müttəfiqi olan İsrail dövlətini özünə düşmən seçən  İslam respublikası  əhalisinin əksəriyyəti müsəlman və şiə məzhəbi ardıcılı olan   Azərbaycan dövləti  ətrafnda q ı r m ı z ı  c i z g i l ər  çəkməklə məşğul idi.Əvvəlcə Ermənistanın təsbit edilməmiş, delimitasiya və  demarkasiya  olunmamış sərhədini qırmızı rəngə boyayadığını Azərbaycana elan etdi.Sonra isə  subyekti  göstərilməyən işğalçılığı və çoğrafiyası  və subyekti  elan edilməyən separatizmi  qırmızı xətt elan etdi.

Beləliklə, İranın gələcək siyasi, hərbi və  ideoloji fəaliyyətinin istiqamətini  Azərbaycan ətrafına çəkdiyi  ÜÇ qırmızı xətt  müəyyən edəcəkdi.

İranın növbəti qırmızı xəttini gələcəkdə Azərbaycanın qərb rayonları –Şərqi Zəngəzurla Naxçıvan Muxtar Respublikasını birləşdirəcək və Ermənistan ərazisinin cənub-qərbindən-Qərbi Zəngəzurdan keçəcək  kommunikasiya və o cümlədən nəqliyyat, əlaqələri təçkil edəcəkdi.

Belə ki artıq noyabr ayının 10-da(2020)  Azərbaycan,Rusiya prezidentləri və Ermənistan baş nazirinin imzaladığı  üçtərəfli Bəyanatın 9-cu bəndi, o cümlədən  nəqliyyat əlaqələri ilə bağlı müddəa -” Tərəflərin razılığı əsasında Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşası təmin ediləcəkdir”-ilə ıtanış oduqdan sonra  orada  əks olunan fikirlərin şərhinə başlanmış,mətndə müəyyən qeyri-müəyyənliklər olduğu və  meydana gələn narahatlıqlar ifadə olunmuşdur.Bununla yanaşı İran tərəfi bundan əvvəl qeyd edilən qırmızı cizgiləri davam etdirərək dərhal İranın yeni geosiyasi dəyişiklikləri qəbul etmədiynii vurğulamışdır.Bu, Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra İranın çəkdiyi yeni qırmızı xətt idi.

Diqqət edildikdə aydın görünür ki, İranın çəkdiyi qırmızı cizgilərin heç bir nə geosiyasi, nə siyasi,nə  də real əsası yox idi.Çünki Azərbaycanın İrana münasibətdə nə işğalçılıq, nə sərhədlərin dəyişdirilməsi kimi planları yox idi.İranın cizgilər, xüsusən sərhədlərin dəyişməməsi ilə bağlı qırmızı xətti,siyasəti onun Qafqaz siyasətinin nə qədər məkrli olduğunu bir daha əyani nümayiş etdirir. İran Azərbaycanın ərazisinin 20%-nin işğal edilməsinə, sərhədinin 132 kilometrinin faktiki dəyişməsi,yəni Ermənistan silahlı qüvvələrinin nəzarətinə keçməsinə zahirən səssiz qalıb, mahiyyətcə isə nəinki razı qaldığı,hətta təcavüzkara hərtərəfli dəstək verdiyini unudaraq,  Azərbaycanın Ermənistanın sərhədinin bir  metrini belə öz nəzarəti altına almadığı  halda,  İran təcavüz  barədə xəbərdarlıq edirdi.

Əgər separatizm dedikdə İranın qeyri-fars xalqlarının öz əsas etno-milli hüquqları uğrunda mübarizəsi nəzərdə tutulurdusa,bu onun daxili siyasətinin problemi idi.Geosiyasi dəyişikliyə gəlincə, Azərbaycanın qələbəsi nəticəsində artıq yeni geosiyasi reallıq yaranmışdır.Onu görmək istəməmək, qəbul enməmək iddiasına düşmək Azərbaycana qarşı düşmənçilik münasibəti sərgiləməkdən başqa cür dəyərləndirilə bilməz.

Ədalət naminə demək lazımdır ki,İranda Zəngəzur dəhlizinə prezident H.Ruhani hökumətinin(2013-2021) fəaliyyətinin sonuna(iyun 2021) kimi  iki münasibət mövcud idi. Hökumət nümayəndələrindən bəzilərinin zəif müsbət,digər hakimiyyət qolları,xüsusən sahədə müstəqil xarici siyasət yeridən və bir başa Rəhbərə tabe olan İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun(sepah)  və qəribə görünsə də, həmin məsələdə ona yardımçı kimi çıxış edən Müdafiə nazirliyi və ilk növbədə Rəhbərə tabe olan Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargah rəisi(sepah generalı) və qoşun növlərinin komandanları və onlara yaxın dairələrin təmsilçilərinin radikal mənfi münasibətini qeyd etmək olar.

Belə ki, Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsində qələbəsini təsbit edən 10 noyabr üçtərəfli bəyanatı şərh etməyə başlayan İran rəsmi və media dairləri,ekspertlərin bir çoxu Azərbaycanın qərb bölgəsi ilə Naxçıvanı birləşdirəcək nəqliyyat\kommunikasiya  əlaqəsi haqqında bir sıra həqiqətə uyğun olmayan fikir və şaiyələr yaymağa başlamış və İran hökuməti həmin şaiyələrə münasibət bildirmişdir. Artıq  13 noyabr 2020-ci il tarixində İİR xarici işlər nazirinin siyasi müavini Seyid Abbas Əraqçi  gələcəkdə açılacaq Zəngəzur dəhlizi haqqında danışarkən  demişdir:”İranın Ermənistan və Azərbaycana tranzit marşrutu DƏYİŞMİR”.  Ona görə “Naxçıvan –Zəngəzur yolu ilə bağlı şaiyələr ƏSASSIZDIR”.

Əraqçi:”Geopolitik dəyişiklırdən söz getmir.İran-Ermənistan sərhədi yerindədir.”

15 noyabr 2020-ci il tarixində  məsələyə daha pozitiv yanaşma sərgilənir.Belə ki

İran saytlarından birində  yerləşdirilmiş  “Sülh dalanı” Bölgə əməkdaşlığının genişləndirilməsi üçün irəli sürülən təşəbbüs” adlı yazıda   Dəhlizin  Ermənistan –İran sərhədini bağlamadığı vurğulanır. Belə tranzit marşrutlarının çox olması arzusu ifadə edilir və göstərilir ki,bunlar “sülh dəhlizləri”dir.Çünki əməkdaşlığı asanlaşdırır.İran əməkdaşlığın inkişafına dair kompleks plan üzərində işləməlidir”.

İİR hökuməti dəhliz məsələsi ətrafında yaradılan hay-küyə aydınlıq gətirməkdə davam edirdi.

18 noyabr 2020-ci il tarixində    hökumətin rəsmi orqanı olan İslam Respublikasının Xəbər agentliyinin saytı “irna” da  gedən  “Qarabağ atəşkəsi və Zəngilan-Naxçıvan koridoru haqqında gerçəklər”adlı yazda qeyd edilir ki, İran ilə Ermənistan arasında sərhədin əldən getməsi haqqında şaiyənin heç bir əsası yoxdur.İran ilə Azərbaycan arasında yeni keçid yaranacaq.Azərbaycan əməkdaşlıqda qərarlıdır. Zəngəzur dəhlizinin İranın geosiyasi,geoiqtisadi mövqeyini zəyflədəcəyi barədə hay-küyə cavab olaraq qeyd edilir ki,KİÇİK bir koridor İranın əhəmiyyətini AZALTMAZ.Əksinə bundan  Azərbaycan-İran əməkdaşlığı daha çox mənfəət əldə edəcək

İran hökuməti dəhliz ətrafında yaradılan ajiotajla bağlı  öz mövqeini bəyan etməkdə davam edir.

21 NOYABR 2020-ci il tarixində  saytlardan birində Regionda yaranmış  yeni reallıqlar haqqında yazıda qeyd edilir ki,Naxçıvan yolu  regional  əlaqələrdə fundamental  dəyişikliklərə səbəb OLMAYACAQ.

İranda  digər hakimiyyət qollarını,xüsusən güc strukturlarını  təmsil edən dairələr və onların informasiya agentlikərində dəhliz məsələsinə uydurma təhlükə prizmasından yanaşılaraq  onun İranın guya  tranzit, nəqliyyat,   infrastrukturu, milli təhlükəsizlik və s. üçün  təhdid təşkil etdiyi iddiası  davam etdiyindən artıq hökumət həmin məsələyə münasibət bildirməkdən vaz keçir,çünki hələ müharibə dövründə formalaşan radikal  anti Azərbaycan ideolgiyası tərəfdarları hökumətin mövqei və dediklərinə əhəmiyyət vermirdilər.

13-cü prezident seçkilərində(yay2021) qalib gələn  radikal  mühafizəkarların təşkil etdiyi hökumət işə başayandan(13 avqust) sonra rəsmilər, ekspertlər və media nümayəndələri Zəngəzur dəhlizin ilə bağlı mənfi rəy formalaşdırmaqda davam edirdilər.Yeni hökumətin 2022- ci ilin sonlarına qədərki  fəaliyyəti ərzində İranda cəmi bir neçə dəfə dəhlizlə bağlı obyektiv mövqe müşahdə etmək mümkün idi.Birinci dəfə belə mövqe  ekspert tərəfindən bəyan edilmidir.

06.10.2021 –ci il tarixində Türk və Qafqaz üzrə mütəxəssis- Seyid Əli Qaimməqaminin yazısında İran strateqlərinin qızışdırdığı əsasız iddiaların -Sünik \Qafan viayətinin işğal ediləcəyi və Zəngəzur dəhlizinn işə düşəcəyi ilə  Çinin bir kəmər, bir yol  layihəsinin aradan gedəcəyi fikirlərini KÖKÜNDƏN YANLIŞ  HESAB EDƏRƏK,  əksinə Mərkəzi Asiya ,Qafqaz və Türkiyənin həmin proyektin işə düşməsində maraqlı oduqları vurğulanır.Müəllif İranda məsələyə birtərəfli yanaşmanı  İran mütəxəssislərinin  ölkə ətrafında baş vermiş məsələlərdən  və  regionun strateji məsələlərindən xəbərsiz və  məlumatsız  olmaları ilə izah edir..

Qeyd edilən dövrdə məsələyə ikinci dəfə obyektiv yanaşma müşahidə edilir.

Belə ki  04.12.2021-ci il tarixində “trendnews” agentliyinə müsahibə verən İranın Azərbaycanda keçmiş səfiri Möhsün Pakain deyir:”İran  da Zəngəzur dəhlizindən istifadə edə bilər.”  Sonra əlavə edir :” Zəngəzur dəhlizi Şərq-Qərb dəhlizinin bir hissəsidir və onun canlandırılması İran-Ermənistan sərhədinə təsir etməyəcək. Tehran sovet dövründən qalan ənənəvi yolların dirçəldilməsinin əleyhinə deyil, hətta buna müsbət yanaşır”.

İrəli gedərək qeyd etmək lazımdır ki, həmin müsahibə haqqında məlumat verən sayt öz şərhində keçmiş səfirin dediklərinə qarşı  fikir bildirmişdir.

Bununla da bizim ardıcıl izlədiyimiz 5 saytda Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı  az-çox  obyekyiv və müsbət yanaşmalar başa çatmış olur.

Yeni hökumətin fəaliyyətə başlamasından (13 avqust 2021) sonra hökumət və ona yaxın mediada mühafizəkarların mövqeyi əks olunmağa başlayır.Bunu ilk növbədə “irna” saytında gedən materiallarda görmək olar.  Saytda mühafizəkarların radikal və təhdidedici mövqeyi ön plana çıxır.Meydan iki ölkə arasında düşmənçilik hisslərini qızışdıran ekspertlərə verilir.

Biz aşağıda dəhlizin  regionun və ölkələrin  geosiyasi, iqtisadi və geoiqtisadi mövqeyinə təsiri haqqında deyil, necə deyərlər “qorxulu” yan təsirləri haqqında İranın  mühafizəkar dairələrinin  fantaziyasının bəzi məhsullarını qeyd etməyi nəzərdə tuturuq.

ZƏNGƏZUR DƏHLİZİNİN İRAN ÜÇÜN “QORXU” YARADAN YAN TƏSİRLƏRİ

Həmin mövzuda yazılar çox oduğundan biz tarixləri göstərmədən ardıcıl və qısa şəkildə  dəhliz düşmənlərinin əsas “dəlillər”ini qeyd etməyi zəruri hesab edirik.

1.Dəhlizin xarici dövlətlərin ideyası olması

Ekspert  d-r Əhməd Kazımi:“Saxta Zəngəzur dəhlizi” planı və ya əslində “ NATO Turan  dəhlizi” planı  İranın şimal-qərb qonşuluğunda, Qafqazın mühüm bölgəsində İngiltərə ilə sionist rejimin geosiyasi intriqasıdır. Türkiyə və  Azərbaycan Respublikası  bu planda agent və icraçı rolunu oynayır”.

Guya Adam Tompson(Böyük Britaniyanın NATO-da keçmiş səfiri) deyib ki, 2020- ci il müharibəsindən sonra NATO-nun Xəzər dənizinə çıxışı üçün imkan yaranıb.Türkiyə Zəngəzur dəhlizi vasitəsi ilə Azərbaycanla birbaşa əlaqə quraraq NATO ölkəsi kimi Xəzər dənizinə çıxış imkanı əldə edir və  bununla NATO   Çinə bir qədər də yaxınlaşır.

Başa bəla ekspert feyki həqiqət kimi qələmə verərək ona istinad edib.Halbuki A.Tomson onun adından deyilənlərin feyk olduğun şəxsən bəyan edib/bax Как Ереван мечтал Баку с Москвой и Пекином поссорить youtube)

Ekspert Şiva Əlizadə:” Bu,  köhnə Britaniya-sionist    planının  bir hissəsidir”.

ingilis-sionist sui-qəsdi

“ Zəng’zur dəhlizi” planı İngiltərənin geosiyasi intriqasıdır, ingilis-sionist sui-qəsdidir.

Qafqaz üzrə ekspert,anti Azərbaycan mövqeyi ilə seçilən panfarsistlərdən biri olan  Əhməd Kazımi:”Avropadan Qara dənizə, oradan da Xəzər dənizinə, oradan da Orta Asiyaya və Rusiyanın cənub sərhədlərinə dəhliz yaratmaq 200 il əvvəl İngiltərə tərəfindən nəzərdə tutulmuşdu

Beynəlxal hüquq üzrə mütəxəssis: “dalan İsrailə lazımdır’.

“NATO-nun Turan dəhlizi

:”Bəzi ekspertlər hesab edirdilər ki, bu dəhliz, “NATO-nun Turan dəhlizi” adlı trans-regional strategiyanın kiçik bir hissəsidir.

“Bakı və Ankara dünyanın türkdilli adlanan əhalisini birləşdirən layihənin əsas marionetləridir və təbii ki, bu yolla ciddi iqtisadi səmərə alırlar”.

2. Dəhliz Böyük Turan,Pantürkizm ideyasının realaşdırılmasına hesablanıb.

  Beynəlxalq hüquq üzrə mütəxəssis və Avrasiya üzrə araşdırıcı d-r Əhməd Kazeruni Zəngəzur  dəhlizini Pantürkizm coğrafiyasının  dəhlizi,Böyük Turan ideyasının reallaşmasında mühüm həlqə   hesab edir.

O şərhində  dəhlizi PANTÜRKİST COĞRAFİ QOVUŞMA \BAĞLANTI, PANTÜRKİST XƏTTİN BİRLƏŞMƏSİ\\PANTÜRKİST XƏTTİ  adlandıraraq BÖYÜK TURAN, Pantürkizm təsiri, Pantürkizm xətti  kimi ifadəl’rdən gen-bol istifadə edir.

Ekspert   “Türk Dəhlizi” layihəsini  “Böyük Türküstan” kimi bölgədə son bir ildə nəzərdən keçirilən layihələrdən biri hesab edir.

Ekspert dəhlizi  “Yeni osmanizm”  siyasətinin tərkib hissəsi hesab edir və onu   Türkistan dəhlizi adlandıraraq ,xəbərdarlıq edir ki,Türkiyə”Yeni imperatorluq yaratmaq istəyir və bu bizim üçün çox təhlükəlidir”.

Ekspert fantaziyasına  güc verərək Zəngəzur dəhlizinin  yaradılmasının vaxtilə  Atatürk tərəfindən təklif edildiyini bəyan edir.

Başqa bir ekspert  eyni ideyanı başqa sözlərlə ifadə edərək dəhlizin  Türkiyənin  türk ekspansionizmi,  regionda PANTÜRKİZMİ gücləndirmək siyasətinə xidmət etdiyini göstərməyə çalışaraq, iranlılarda  pantürkizm xofu yaratmağa səy edir.

3.Dəhlizin İran (və İrəvan)  üçün BÖYÜK “təhlükəsi”

Dini-millətçi ideologiyanın ötürücülərindən olan saytlardan birində getmiş … “Azərbaycan və Ermənistan sazişinin İran üçün iqtisadi nəticələri\İranın Ermənistanla sərhəd zolağının   əldən getməsi” adlI yazıda  deyilir:”Xəritə göstərir ki,Ermənistanla sərhəd zolağı  aradan gedir. İran yalnız Azərbaycanla  həmsərhəd olacaq”.

Daha sonra sayt  Ermənistanı da türk təhlükəsi ilə qorxutmaq üçün  göstərir ki, Dəhliz İrəvanı TÜRK mühitində çoxtərəfli  mühasirə vəziyyətinə salır.

Ekspert dəhlizə qarşı mübarizəni əsaslandırmaq üçün tarixə müraciət edərək yazır:”Tarix boyu “Zangzur Dəhlizi” adlanan bir dəhliz və ya keçid olmayıb və bu bir növ tarixi təhrifdir”.

Sepah generalı:” Bölgədə hər cür   geosiyasi dəyişiklik bizim qırmızı xəttimiizdir”.

İranda dəhliz məsələsinin artıq həll edildiyi barədə şaiyəlır yayılır.Bunlardan birində deyilir ki, Azərbaycan  Ermənistanla  danışıqlar aparır ki, Zəngəzura sahib olsun, əvəzində Şimali Qarabağı Ermənistana  versin.Dəhliz təhlükəsi Türkiyə ilə əlaqələndirildikdə daha inandırıcı görünür.Ona görə qeyd edilir ki,dəhlizin yaradıması ilə Türkiyə Zəngəzuru İranın üzünə bağlayacaqdır.

İran özü üçün  Türkiyədən daha qorxulu düşməni İsrail hesab etdiyindən  dəhlizlə bu ölkə arasında hər hansı bir əlaqədən danışılsa onda təhlükə daha inandırıcı görünə biləcəyini unutmur. Odur ki dalanın birinci növbədə İsrailə lazım oduğu fikri vurğulanır.

İranda dəhlizin yaradılmasına qarşı arqumentlərdaim çoxalır.

Belə ki beynəlxalq hüquq üzrə mütəxəssisin fikrincə,   dəhlizin  Ermənistan və İran üçün təhlükəsi həm də ondan ibarətdir ki, onun  özündə  “bir ərazi tamahkarlığı gizlənir”.

Bizim izlədiyimiz saytlarda,qeyd edildiyi kimi ,dəhliz haqqında obyektiv fikirlərə az-az rast gəlinirdi.Hakimiyyətin məlum dairələrinin İdeoloqları həmin nadir hallaerda ifadə edilən fikirləri də təkzib etməyə vaxt ayırırdılar.

Professor ekspertlərdən bir yazır:”    ..DEYİRLƏR ki, Azərbaycan Naxçıvan ilə ən qısa zolaqda dalan açmaq istəyir və bu da İranın Ermənistanla sərhədini kəsmir.  Bu fikir  böyük bir səhvdir.Çünki dəhliz Ermənistan -İran əlaqələrinin kəsilməsi deməkdir”.

Ekspert dəhlizin Ermənistan üçün təhlükəsini də göstərməyi unutmur.O yazır:”

Turan dəhlizi Sünik vilayətini (İranın qonşuluğunda) Ermənistandan ayırmaqla bu ölkəni İran yolundan, tarixi nəfəs keçidindən, məhrum edir”. Bir az da qabağa gedərək dəhlizin ermənilərin nə az nə çox milli varlığı üçün təhlükə olduğunu iddia edərək yazır:  ”Nəhayət, Cənubi Qafqazda erməni mədəniyyəti və kimliyi yox olacaq”.

Ekspert Iranda dəhlizə az-çox  obyektiv münasibət bəsləyənləri milli xəyanətdə ittiham edərək yazır:”Turan dəhlizinin tərəfdarlarının məqsədi  İranı öz  təbii, ədalətli və tarixi maraqlarından məhrum etməkdir”.

Ekspert   İranın dəhlizə qarşı qəti mövqe tutduğuna işarə edərək yazır:İran” bu ingilis-sionist sui-qəsdinə mütləq qarşı çıxacaq və pantürk arzusunun həyata keçməsinə imkan verməyəcək”

Ekspert dəhlizin yalnız ermənilərin deyil, həm də farsların milli varlığı üçün təhlükə olduğu barədə xətər təbili çalaraq yazır:” Bu dəhliz tranzit və iqtisadi yoldan daha artıqdır və ölkəmizin ….. maraqlarını, daha da önəmlisi, şiə və iranlı kimliyini hədəf alır”.

Ekspert belə hesab edir ki,bütün hallarda   “Turan dəhlizinin həyata keçirilməsinin zəruriliyi ilə bağlı Bakının və onun tərəfdarlarının heç bir əsaslandırması qəbul edilməməlidir”.

Dəhliz təhlükəsinin miqyasını göstərmək üçün ekspert  yazır:”Dəhliz tərəfdarları həmçinin etnik şovinizm vasitəsilə İranın geosiyasi imkanlarını  zəyflətməyə , İranın Mərkəzi Asiyada tarixi, mədəni və sivilizasiya irsini məhdudlaşdırmağa və şiəlikdən uzaqlaşdırmağa çalışırlar”.

Dəhliz xofunu alovlandırmaq üçün ekspertlər ağlasığmaz dəlillər irəli sürürlər.Ekspert yazır:”Bu dəhliz İranı parçalamağa çalışır və sonrakı mərhələlərdə Təbrizi hədəf alacaq”.

Dəhlizin İran üçün indiyə qədər mövcud olan bütün xarici təhlükəlırdən daha böyük təhlükə olduğunu irəli sürən eksprertlər ona qarşı mübarizə yollarını təklif etməyi unutmurlar.Ekspertlərdən biri bu barədə “əməli” təkliflər verir:

a)İran daxilində bu işlə  məşğul olanların çoxu dəyişməli? ya da  öz baxışlarını  dəyişdirməlidirlər.

b)Xəzərdə  yük nəqliyyat gəmilərinin sayı artırılmalı

c)Ermənistanla hərbi-müdafiə əməkdaşlığını genişləndirməli

4.İranın Zəngəzur Dəhlizinə qarşı mübarizəsinin  motivi

İran İkinci Qarabağ müharibəsində Rusiyadan çəkinərək əməldə Ermənistanı, müharibənin sonlarına doğru sözdə Azərbaycanı dəstələyərək ikibaşlı siyasət yeritdiyindən? Cənubi Qafqaz regionunda tamamil’ zəif mövqe nümayiş etdirərək  hətta ondan kənarda qalmaq  təhlükəsi ilə üzl’şməli oldu. Ona görə də regiona qayıtmaq üçün vasitəər axtarmağa başladı.

ZƏNGƏZUR DƏHLİZİ MƏSƏLƏSİNİN İRANIN AZƏRBAYCAN SİYASƏTİNİN MAHİYYƏTİNİ DAHA QABARIQ ŞƏKİDƏ NÜMAYİŞ ETDİRƏSİ

Yuxarıda İranın  İkinci Qarabağ müharibəsinin gedişində getdikcə Azərbaycana qarşı  açıq  mövqe tutması və onun uydurma səbəbləri haqqında ətraflı danışılmışdır.

Həmin səbəblər sırasında Azərbaycan, Türkiyə, İsrail əməkdaşlığı, guya təkfiri terroristlərin İranın şimal sərhədlərinə bitişik ərazilərə gətirilməsi, Təqribən  İranın  bütün Şimal-qərbi ilə həmsərhəd ərazilərə   Azərbaycanın nəzarət  etməsi və Türkiyə ilə qonşu olması, Naxçıvan və Qarabağın  Azərbaycanın nəqliyyat kommunikasiyası ilə  birləşdirilməsi ilə İranın Ermənistanla quru sərhədinin aradan getməsi,İsrailn İranda etnik hərəkatlar yaratmaq məqsədi ilə Azərbaycanı himayə etməsi, hətta burada hərbi baza yaratmaq istəməsi, İsrail,Türkiyə,Azərbaycanın  Qarabağ azad olandan sonra Azərbaycan Respublikasını  SEPARATİZM MƏRKƏZİNƏ çevirəcəkləri barədə Qərbə söz vermələri,İsrail casuslarının Cənubi azərbaycanlılar arasında iş aparması, casusların  dini kimliyi zəiflətmək, etnik və dini fərqləri qızışdırması,separatçı qruplar arasında yaxınlaşma yaratması, Şərqi Azərbaycan  vilayətində olan separatçıları xaricdə olan separatçılarla   birləşdirməyə səy göstərməsi,onların aralarındakı ixtilafları azaltmağa çalışılması və həmin işdə müəyyən uğur qazanılması,Amerika və İsrail kəşfiyyat orqanlarının Cənubi azərbaycanlı separatçılarla işləməsi,   Sionist rejimin xüsusi xidmət orqanlarının  indi İranın sərhədlərindən o tərəfdə yerləşdirilməsi,Cənubi azərbaycanlı separatçıların ekoloji  problemlərin həlli    və  viayətin iqtisadi maraqlarının qorunmasında fəal rol oynaması,  Azərbaycan Respublikası ərazisində  etnosentrik separatçı qrupların fəaliyyət göstərməsi,  Sovet İttifaqının dağılmasından sonrakı illərdə bu ərazilər də Ermənistanın nəzarətində olduğu üçün, xüsusi bir problemin olmaması,problemlərin Azərbaycanın öz ərazilərini işğaldan azad etməsindən sonra başlanması,Qarabağın ermənilər tərəfindən idarə olunduğu zamanı İran üçün problemin olmaması,   işğal altında olan Qarabağın İran üçün  təhlükəsizlik sahəsi olması,İranın Birinci Qarabağ müharibəsindən sonra Qarabağda mövcud olan separatçı rejimi  yeni reallıq kimi qəbul edərək yaranmış geosiyasi vəziyyətin dəyişməsinə mane olması,Azərbaycanın  pantürkləri İrana qarşı qaldırmaq istəməsi, Brenda Şaferin   Cənubi azərbaycanlıları ayrılmağa təhrik etməsi,yeni  osmanizmin Türkistan dəhlizi(Zəngəzur dəhlizi) vasitəsi ilə yeni imperiya yaratmaq planı, Azərbaycan Respublikasındakı separatçı cərəyanların tərəfdarlarının olması, Bakının anti-İran  etnik təşviqat siyasəti yeritməsi,Güney Azərbaycan adından istifadə edilməsi, Bakının anti-İran etnik təhrikedici kanallarının( o cümlədən youtub-da 13-cü kanal) mövcud olması,  pantürkizmin İran azəriləri arasında etnik mənsubları öz aləti  kimi istismar etməyə çalışması,pantürkizmin irqçi simaya məxsus olması,  son onilliklərdə Əjdər Tağızadə, Sirus Təbrizli, Piruz Dilançi, Aslan Xalidi, Mahmud Əli Çeharqani və s. kimi  şəxslərlə əməkdaşlıq edilməsi, hazırda   bəzi siyasi xadimlər , rəssamlar, müğənnilər, rəqqasələr, jurnalistlər, eləcə də azərbaycanlı məşhurlar kimi tanınan “təqlidçilər”in pantürkizm hərəkatı ilə  əməkdaşlıq etməsi, dəhlizin pantürk arzusunun həyata keçirilməsində mühüm həlqə olması,  Qafqazda müstəmləkəçilərin 200 illik arzusunun- İslam birliyinin qarşısının alınması na yönəlmiş səyləri, Ərəblərin   Qafqaz və Mərkəzi Asiyadan İrana hücum etmək üçün istifadə etmək planının olması, Amerikanın Əfqanıstanda uğursuzluqdan sonra  İrana Qafqazdan girməyi planlaşdırması, İran  hakimiyyətinin pantürkistlərə  qarşı qətiyyətli addım atmaması,İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan Respublikasının  İran daxilində etnik çağırışlar məsələsinə diqqət yetirməsi və azərbaycançılıq ideyasını təbliğ etməsi,İranda ayrılmaq ideyasının təbliğ edilməsi, etnik şovinizm vasitəsi ilə İrana təsir göstərilməsi, , İranın Mərkəzi Asiyada tarixi, mədəni və sivilizasiya irsini məhdudlaşdırmağa və şiəlikdən uzaqlaşdırmağa çalışılması,  dəhlizin İranı parçalamağa yönəlməsi və  sonrakı mərhələlərdə Təbrizi hədəf alması,İranın dini siyasətinə qarşı  etnik siyasət yeridilməsi, Türkiyənin Böyük Türkistan yaratmaq siyasət və s. və i.a.təkrar-təkrar qeyd edilir.

İran saytlarında Azərbaycanın öz ərazilərini işğaldan azad etdikdən sonra Azərbaycanın qərb bölgəsinin-Şərqi Zəngəzurun Ermənistan ərazisindən-Qərbi Zəngəzurdan, keçərək Naxçıvan Muxtar Respublikas ilə birləşdirəcək dəhliz-Zəngəzur dəhlizinin   İran üçün  yaradada biləcəyi  uydurma birbaşa və yan təhlükələri haqqında İran saytlarında iranlı alim və ekspertlərinin  xronoloji ardıcıllıqla qeyd edilmiş fikirlərini mövzu üzrə qruplaşdırsaq belə bir mənzərə alınar.

A)Zəngəzur DƏHLİZİNİN İran İslam Respublikasının təhlükəsizliyi üçün birbaşa təhdidləri

-Naxçıvan və Qarabağın  Azərbaycanın nəqliyyat kommunikasiyası ilə  birləşdirilməsi

– Dəhlizin İranı parçalamağa yönəlməsi

-Dəhlizin sonrakı mərhələlərdə Təbrizi hədəf alması

-Dəhlizin pantürk arzusunun həyata keçirilməsində mühüm həlqə olması,

-Dəhlizin İranın Ermənistanla quru sərhədinin aradan qaldırması

Ermənistan ərazisindən keçəcək DƏHLİZİN, qısa  bir nəqliyyat-kommunikasia xəttinin İran üçün dəhlizlə heç bir əlaqəsi olmayan cox ciddi,hətta həyati təhlükə yarada bilməsini ancaq xəstə beyinlər və qeyri-adi fantaziyaya malik olan “alim və ekspertlər”  görə bilərlər.Həmin  alim və ekspert kimi çıxış edən siyasi və mülki insanların   dəhlizdə nəqliyyat məsələsi ilə bağlı olmayan böyük təhlükələr görməsi onların ölkələrində  həqiqətən hansısa potensial bir problemin olması ilə izah edilə bilər

B)  İkinci Qarabağ müharibəsinə qədər Cənubi Qafqazda İranı qane edən geosiyasi vəziyyət

– Sovet İttifaqının dağılmasından sonrakı illərdə bu ərazilər də Ermənistanın nəzarətində olduğu üçün, xüsusi bir problemin olmaması

-Qarabağın ermənilər tərəfindən  idarə olunduğu zamanı İran üçün problemin olmaması

– İşğal altında olan Qarabağın İran üçün  təhlükəsiz sahə olması

– İranın Birinci Qarabağ müharibəsindən sonra Qarabağda mövcud olan separatçı rejimi  yeni reallıq kimi qəbul edərək yaranmış geosiyasi vəziyyətin dəyişməsinə mane olması.

Azərbaycanın öz ərazilərini işğaldan azad etnəsini İran özü  üçün əsas təhlükə mənbəyi hesab edir

C)ÖZ ƏRAZİ BÜTÖVLÜYÜNÜ BƏRPA EDİB DƏHLİZ AÇMAQ İSTƏYƏN AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ İRAN ÜÇÜN YARATDIĞI UYDURMA TƏHLÜKƏLƏR

1.İkinci Qarabağ müharibəsinə qədərAzərbaycanın  İranla həmsərhəd və işğal altında olan bölgənin İslam Respublikası üçün təhdid yox fürsət regionu olması

– Sovet İttifaqının dağılmasından sonrakı illərdə bu ərazilər də Ermənistanın nəzarətində olduğu üçün, xüsusi bir problemin olmaması

-Qarabağın ermənilər tərəfindən  idarə olunduğu zamanı İran üçün problemin olmaması

 -İşğal altında olan Qarabağın İran üçün  təhlükəsiz sahə olması

2.Azərbaycan Respublikasının İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra İslam Respublikası üçün yaratdığı  təhlükələr

-Azərbaycan Respublikası ərazisində  etnosentrik separatçı qrupların fəaliyyət göstərməsi, 

 -Azərbaycanın öz ərazilərini işğaldan azad etməsindən sonra  İran üçün  problemlərin başlanması

-Azərbaycanın  pantürkləri İrana qarşı qaldırmaq istəməsi

-Azərbaycan Respublikasındakı separatçı cərəyanların tərəfdarlarının olması,

-Bakının anti-İran  etnik təşviqat siyasəti yeritməsi

-Bakıda Güney Azərbaycan adından istifadə edilməsi,

-Bakının anti-İran etnik təhrikedici kanallarının( o cümlədən youtub-da 13-cü kanal) mövcud olması

-İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan Respublikasının  İran daxilində etnik çağırışlar məsələsinə diqqət yetirməsi və

– azərbaycançılıq ideyasını təbliğ etməsi,

-İranda ayrılmaq ideyasının təbliğ edilməsi,

-etnik şovinizm vasitəsi ilə İrana təsir göstərilməsi

İranlı alim və ekspertlərAzərbaycan Respublikasının İrana qarşı geniş miqyqsda etnik\separatizm təhlükəsi yaratdığını və İranın məhz separatizmə qarşı son dərəcə həssas olması baxımdan qeyd edilən məsələyə geniş diqqət və yer ayırdıqlarını nümayiş etdirirlər.İranlılar həmin məsələnin dövlətin bütövlüyü üçün niyə ciddi təhlükə yaratdığının səbəblərindən danışmasalar da, avtomatik olaraq fikirləşmək olar ki, İranın milli birliyi,önun nəticəsi kimi ərazi bütövlüyü və suvereniteti  o qədər də möhkəm dayaqlara söykənmir

3.Azərbaycanla ən yaxından əməkdaşlıq edən ölkələrin İran üçün yaratdığı təhdidlər

a) TÜRKİYƏ RESPUBLİKASI

-Təqribən  İranın  bütün Şimal-qərbi ilə həmsərhəd ərazilərə   Azərbaycanın nəzarət  etməsi və Türkiyə ilə qonşu olması

-Türkiyənin Böyük Türkistan yaratmaq siyasət və s. və i.a.

-Osmanizmin Türkistan dəhlizi(Zəngəzur dəhlizi) vasitəsi ilə yeni imperiya yaratmaq planı

b)İSRAİL DÖVLƏTİ

-İsrailin İranda etnik hərəkatlar yaratmaq məqsədi

-İsrailin Azərbaycanda  hərbi baza yaratmaq istəməsi,

-İsrail casuslarının Cənubi Azərbaycanda və xaricdə yaşayan cənubi  azərbaycanlı separatçılar arasında iş aparması

-Sionist rejimin xüsusi xidmət orqanlarının  indi İranın sərhədlərindən o tərəfdə yerləşdirilməsi

Bura həmçinin İran əleyhinə Azərbaycan ,Türkiyə və İsrail əməkdaşlığını da əlavə etmək lazımdır.

Xəstə beyinli iranlı ekspertlər üç ölkənin çox geniş sahədə beynəlxalq hüquq, bərabər hüquqluluq və  qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq prinsiplərinə söykənərək uzun müddətli və geniş əməkdaşlığında İran üçün təhlükə görməsi təbiidir.Çünki İslam Respublikası təsis edildiyi gündən siyasi-dini ideologiyaya əsaslanan ekspansionizm siyasəti yeritmək üçün İsrail dövlətini heç bir əsas olmadan özünə düşmən seçdiyindən, İsrailin Azərbaycanla əməkdaşlığına təhlükə mənbəyi kimi baxır.Dünyəvi dövlət olan,bütün ölkələrlə əmkdaşlıq etmək siyasəti yeridən və türk dövlətlərinin qarşılıqlı əməkdaşlığı və əlaqələrinin dərinləşməsinə səy göstərən Türkiyəni özünün əsas regional rəqibi kimi gördüyündən Cənubi Qafqazda və Azərbaycanda   təsiri və nüfuzunun artmasını  özü üçün təhlükə hesab edir.

Türkiyənin və türk dövlətlərinin İranın maraqlarına təhlükə yaratdığını PANTÜRKİZM təhlükəsi adı altında bəyan edir.

c)İrana qarşı separatizm və  pantürkizm təhlükəsi

– Amerika və İsrail kəşfiyyat orqanlarının Cənubi azərbaycanlı separatçılarla işləməsi

– Brenda Şaferin   Cənubi azərbaycanlıları ayrılmağa təhrik etməsi

– İsrail,Türkiyə,Azərbaycanın  Qarabağ azad olandan sonra Azərbaycan Respublikasını  SEPARATİZM MƏRKƏZİNƏ çevirəcəkləri barədə Qərbə söz verməsi

 – Pantürkizmin İran azəriləri arasında etnik mənsubları öz aləti və dayağı kimi istismar etməyə çalışması

-pantürkizmin irqçi simaya məxsus olması

-pantürkizmin Cənubi azərbaycanlı müxalifəti və məşhurları ilə əməkdaşlıq etməsi

İranlıların fikrincə Azərbaycan, Türkiyə, Orta Asiya Dövlətləri hamısı İrana qarşı pantürkizm vasitəsi ilə mübarizə apararaq onun üçün ciddi təhdid yaradırlar.

d)Azərbaycanın İrana qarşı hücum etmək üçün plasdarma çevrilməsi

-. Amerikanın Əfqanıstanda uğursuzluqdan sonra  İrana Qafqazdan girməyi planlaşdırması

– Ərəblərin   Qafqaz və Mərkəzi Asiyadan İrana hücum etmək üçün istifadə etmək planının olması

-İsrailin Azərbaycan ərazisindən İrana hücun etmək niyyətinin olması

Müstəqil daxili və xarici siyasət  yeridən Azərbaycanın öz ərazilərində digər ölkələrin hərbi bazalar yaratmağa yol verməmək haqqında Milli Təhlükəsizlik doktrinası, Xarici siyasət doktrinasının qonşularla bərabər hüquqlu,faydalı qarşılıqlı əməkdaşlıq prinsiplərinin nəinki qeyd edilməsi, eləcə də ardıcıl həyata keçirilməsini İran görməzdən gəlməyə üstünlük verir.

e)Azərbaycandan və digər türk ölkəlırindən,həmçinin İranın daxilindən İrana yönələn digər təhdidlər

–  İranın Mərkəzi Asiyada tarixi, mədəni və sivilizasiya irsini məhdudlaşdırmağa və şiəlikdən uzaqlaşdırmağa çalışılması,

– Qafqazda müstəmləkəçilərin 200 illik arzusunun- İslam birliyinin qarşısının alınması na yönəlmiş səyləri, 

– Cənubi azərbaycanlı separatçıların ekoloji  problemlərə qarşı  və  viayətin iqtisadi maraqlarının qorunmasında fəal rol oynaması

– İran  hakimiyyətinin pantürkistlərə  qarşı qətiyyətli addım atmaması

İran regional və hətta qlobal təhdidlərlə üz-üzə olduğu və həmin təhdidlərin əsil səbəbləri-İranın daxildə milli zülm və etnik-dini ayrı seçkilik və xaricdə müsəlman ölkələrə qarşı müdaxilə ekspansionist siyasəti haqqında öz vətəndaşları arasında  təhrif olunmuş rəy yaratmaq üçün heç bir iftira,böhtan və uydurmalardan əl çəkmir

İRANIN AZƏRBAYCANA QARŞI DÜŞMƏNÇİLİYİNİN ƏSL SƏBƏBİ HARADA AXTARILMALI

Azərbaycanın İkinci Qarabağ müharibəsində  zəfər çalması və öz ərazilərini düşmən işğalından azad etməsindən sonra İranın Azərbaycana qarşı  düşmənçilik münasibətinin həqiqi mahiyyəti və məzmunu özünü əyani  şəkildə göstərmişdir. Azərbaycanın Şərqi Zəngəzuru Qərbi Zəngəzurdan keçən Zəngəzur dəhlizi ilə birləşdirməsi sahəsəndə siyasi,ideoloji və  praktiki fəaliyyətinə həsr olunmuş  alim ekspert yazılarında, yuxarıda xülasə edildiyi kimi, Azərbaycanın,onun əməkdaşlıq etdikləri ölkələrin və dəhliz projesinin  İranın ərazi bütövlüyü ,milli birliyi,suvereniteti üçün yaratdığı və yarada biləcəyi təhlükə və təhdidlər haqqında reallıqdan uzaq bütün cəfəng ideya və fikirlər yer almış və daim təkrarlanmışdır.Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, biz İranda nəqliyyat dəhlizinin  iqtisadi və geoiqtisadi, geosiyasi xarakteriskası və mümkün təsirləri haqqında yazılardan  deyil, bir iqtisadi-nəqliyyat hadisəsi olan dəhlizın iranlı alim ekspertlərin  nəzərində İran üçün yarada biləcək və ya gücləndirə biləcəyi ağla gələn və gəlməyən yan təhdidlərə diqqəti cəlb etməyi qaqrşımıza məqsəd qoymuşuq.Yeri gəlmişkən, yuxarıda  göstərildiyi kimi,İranda çox az  və hətta nadir hallarda  olsa da, Zəngəzur dəhlizinin İranın iqtisadi,geoiqtisadi və geosiyasi maraqları üçün nəinki təhdid yaratmadığını,əksinə onun həmin sahədə maraqlarına cavab verdiyi  haqqında yazılara rast gəlmək olur.Bu fakt İranda müəyyən qüvvələrin  Azərbaycana qarşı düşmənçilik siyasətinin arxasında başqa səbəb və niyyətin gizləndiyini aşakr şəkildə göstərir.Həmin səbəbi müəyyən etmək üçün İranın  əsas diqqətinin Azərbaycan,Türkiyə, İsrail və digər dövlətlərin guya İranda separatizm və pantürkizm fəaliyyəti ilə məşğul olmalarına yönəlməsində görmək olar.İranı ən çox narahat edən həmin ölkədə  guya separatizm fəaliyyətləri olduğundan və pantürkizm onun mühüm bir ünsürü hesab esdildiyindən, əvvəlcə bir neçə cümlə pantürkizm haqqında demək lazımdır.

İranda pantürkizm,Cənubi Azərbaycanda pantürkizm haqqında son 30 ildə son dərəcə geniş,müxtəlif səviyyəli,səpgili,həcmli yazılar meydana gəlmişdir.Həmin yazıların bir  əsas cəhəti pantürkizmə verilən tərifdə özünü göstərir.İranda Cənubi azərbaycanlıları türk adlandıran və milli hüquqlara malik olduğunu bəyan edən  istənilən şəxsi, istər İranın özündə,istərsə də ondan kənarda, pantürk adlandıraraq,onu Cənubi azərbaycanlıları Türkiyəyə,Şimali Azərbaycana birləşdirmək  sahəsində fəaliyyətdə-elmi,ideoloji,siyasi,ictimai və s., ittiham edirlər.Bundan əlavə, İranda Cənubi azərbaycanlıları və Şimali azərbaycanlıları vahid bir xalq və türk xalqlarından biri adlandıran və həmin ideyanı dəstəkləyənləri də pantürk siyahısına daxil edirlər.Nəticədə türk xalqlarını türk adlandırılması,türk xalqlarının bütün sahələrdə əməkdaşlığının genişlənməsinin vacibliyini dəstəkləyən ideya cərəyanını pantürkizm adlandırırlar.

İran millətçi alim və siyasiləri Cənubi azərbaycanlıların milli azadlıq hərəkatını pantürkizm  hərəkatı kimi səciyyələndirərək  nəinki  bir xalq kimi   azərbaycanlılara və Azərbaycana, eləcə də bütövlükdə türk dövlətləri və türk xalqlarına qarşı  mübarizə apardıqlarını nümayiş etdirərək öz cızma-qaralarında,çıxışlarında özlərinə xas olan ikiüzlülüyə sadiq qalaraq zahirən yaxın siyasi-iqtisadi əlaqələr qurmağa çalışdıqları  türk dövlətləri və xalqlarına  qarşı  son dərəcə hörmətsizlik  nümayiş etdirirlər.

Qeyd edildiyi kimi, İranda pantürkizmi  Cənubi azərbaycanlıların  separatizm adlandırılan  milli azadlıq  hərəkatının mühüm ideya-mənəvi ünsürü hesab edirlər. İranda milli azadlıq hərəkatı Cənubi azərbaycanlılarla məhdudlaşmadığından  pantürkizm İran miqyasında Cənubi azərbaycanlıların milli hüquqları uğrunda çıxış edən Cənubi Azərbaycan ideya-siyasi cərəyanlarına şamil edilir.Bu baxımdan pantürkizm separatizmin bir ünsürü kimi qələmə verildiyindən  daha məhdud anlayış kimi çıxış edir. Bunun müqabilində separatizm adlandırılan milli azadlıq hərəkatı  İranda ən geniş yayılmış ideya,idoloji,ictimai,mədəni və siyasi bir hadisədir və  bütün qeyri-fars xalqların ictimai-sitasi ,mədəni həyatlarının ən mühüm  hissəsini təşkil edir. Azərbaycan və onunla  yaxından əməkdaşlıq edən ölkələrin İranda  separatizm adlandırılan  milli-azadlıq hərəkatına  təsir imkanları və həmin sahədə real və ya ehtimali fəaliyyətləri əsas təhlükə hesab edilir.

Həmin “təhlükə”nin aradan qaldırılmasının,məlum olduğu kimi, müasir,sivil dünyada çox sadə həll yolu vardır:İranda yaşayan etnik\milli azlıqların milli hüquqlarının tanınması və təmin edilməsi. Amma 100 ildən çox bir müddətdə qeyri-fars xalqlara qarşı  hakim millətçilik, zorakı assimilyasia vasitəsi ilə onlara qarşı etnosid siyasəti yeridən İran hakimyyəti həmin siyasətindən əl çəkmədiyini əməldə nümayiş etdirərək, gələcəkdə də bu  siyasəti davam etdirəcəyi  mesajını verərək,velə  siyasətə real və ehtimali maneələri aradan qaldırmaq niyyətini vurğulayır.

İran   çox mühüm manelərdən biri kimi  Azərbaycan Respublikasını nəzərdə tutur. Həmin baxış hələ 1917\8-ci ildə meydana gəlsə də, 1991-ci ildə Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra yeni mərhələyə daxil olmuşdur.

İran İslam Respublikası Cənubi azərbaycanlıların milli hüquqlarını təmin etmək əvəzinə Azərbaycan Respublikasından düşmən obrazı yaradaraq İran əhalisi və xüsusən də cənubi azərbaycanlılar arasında Azərbaycana qarşı düşmən və neqativ münasibət yaradıb möhkəmlətmək siyasəti yeritməyə çalışır. İran öz siyasətini əsaslandırmaq üçün  Azərbaycanın İrandan fərqli olaraq dünyəvi dövlət olması, İranın düşmənləri(İsrail,ABŞ) və rəqibləri(Türkiyə,Ərəb ölkələri) ilə yaxın əməkdaşlıq etməsi amilindən geniş istifadə etməyə çalışır. Həmin siyasət Azərbaycanın əleyhinə yönəlməkdən daha çox İranda milli azlıqlara və ilk növbədə cənubi azərbaycanlılara qarşı yönəlibdir.Çünki İranın düşməni və ya düşmən obrazına rəğbət göstərmək milli və dövləti xəyanət hesab edilə bilər.Bu amil cənubi azərbaycanlıları nəinki Şimali Azərbaycana rəğbət göstərməkdən, həmçinin öz mill hüquqları uğrunda çıxış etməkdən çəkindirməlidir.Məhz buna görə Azərbaycan və hətta nəqlyyat-kommunikasiya dəhlizinə belə İranı separatizm yolu ilə parçalamaq amili kimi qəəmə verilir və ona qarşı  geniş təbliğat aparılır  və ideoloji qarşıdurma obyekti kimi nəzərdən keçirilir.

İran Cənui azərbaycanlılara qarşı son yüz ildə həyata keçirdiyi milli zülm və etnik ayrı-seçkilik siyasətini əvvəlki kimi davam etdirmək üçün Azərbaycanı İranın düşməni elan edib,ona qarşı ideolji mübarizəni genişləndirərək,müxtəlif vasitələlərlə,o cümlədən güc nümayişi,  təzyiq göstərmək,Cənubi azərbaycanlıları həmin prosesə geniş şəkildə cəlb edərək, həm Cənubi azərbaycanlıları milli hüquqlar uğrunda dinc vasitəırlə mübarizədən yayındırmaq,həm də Azərbaycan Respubliasını Cənubi azərbaycanlıların ən bəsit milli hüquqlarını  beynəlxalq müstəvidə müdafiə etmək imkanından məhrum etmək istiqamətini seçmişdir.

Amma tarixi təcrübə göstərir ki, polietnik dövlətdə  hər hansı bir  xalq(İranda fars xalqı) hakim xalq kimi  digər xalqlara qarşı sonsuza qədər irqi-ayrı seçkilik,hakim millətçilik,etnosid və linqvosid siyasəti yeridə bilməz.Həmin siyasət son nəticədə dövlətin parçalanmasına və hakim xalqın qeyri-müəyyən prspektivlə üzləşməsinə səbəb olur.

Tarixi təcrübə unudulmamalıdır.

Vidadi Mustafa

Bakı,4 may 2023

Mənbə: Tribun(№8,2023) dərgisi