Bab və babilik: Bir tarixi hadisənin izi ilə

Foto: dinveilim.com

Sonralar Bab (ərəb."Qapı") adını almış Seyyid Әli Mәhәmmәd 1819-cu il oktyabrın 20-dә İranın Şiraz şәhәrindә doğulmuşdu. İyirmi beş yaşında O, “Allahın Onu Özünün Qapısı secdiyini” bəyan edir. Bu hadisənin dәqiq vaxtı Babın "Bәyan" kitabında göstərilmişdir: 1844-cü il mayın 22-də gün batandan 2 saat 11 dәqiqә sonra. Hәmin günlәr Mehdinin tezliklə zühur edәcәyinə inam şeyxilәr tәriqәtindә güclü idi. Şeyxilәrin böyük әksәriyyәti Baba beyət etdilər vә babilәr kimi tanınmağa başladılar. Bab barədə xəbər bütün ölkәyә yayılır. Bəlağətli nitqi və islahatçı çılğınlığı ardıcılları ara-sında böyük ruh yüksəkliyinə səbəb olur və əksinə, ruhanilərdə Ona qarşı düşmənçilik törədir. O, Özünü Mehdi elan edәndә ona qarşı düşmәnçilik daha da şiddətlənir.

İran əhli Mehdini On ikinci İmamla eynilәşdirirdilәr. Onlar inanırdılar ki, 1000 il əvvəl qeybə çəkilmiş On ikinci İmam sağdır vә özünün әvvәlki görkәmindә zühur edәcәkdir; Mehdi saysız-hesabsız qoşunu ilә gələcək vә Özünü ali hökmdar elan edәcәk və Yerdə İlahi hökmranlığını bərqərar edəcək. Lakin bu әlamәtlәr görünmәdiyi üçün ruhanilər Babı rədd etdilәr və Ona və Onun təfərdarlarına qarşı ciddi təqiblərə başladılar.

Babilәr, sözü gedәn peyğәmbәrliklәri mәcazi mәnada şәrh edirdilәr. Onlar hesab edirdilәr ki, Mehdinin hakimiyyәti mistikdir: Onun şöhrәti dünyәvi deyil, ruhani xarakter daşıyacaq; Onun qәlәbәlәri - insan qәlblәrinin qalalarını fәth etməkdәn ibarәt olacaq; onlar Babın hәyatında vә tәlimindә Onun bu iddialarını tәsdiq edәn çoxlu dәlillәr tapırdılar.

Lakin Bab Özünü Mehdi elan etməklә kifayәtlәnmәdi. Bir müddət sonra O, "Nuqteyi-Üla" vә ya "Birinci Nöqtә" adını qәbul etdi. Bu titulla Mәhәmmәd Peyğәmbәrin ardıcılları Ona müraciәt edәrdilәr. Hәtta imamlar öz mәqamlarına görə "Nüqteyi-Üla"dan aşağıda idilər. Bab yeni tәqvim tәtbiq edәrәk Günəş ilini bәrpa etdi və Yeni Eranın başlanğıcını Özünün Zühur etdiyi ildәn qoydu. Babın bәyanatları Ona və ardıcıllarına qarşı təqiblərin daha amansız xarakter almasına gәtirib çıxartdı. Tehranda, Zəncanda, Mazandaranda və digər yerlərdə çoxlu sayda babilər ölümə məhkum edildi.

Onun yazıları Quran surәlәrinә şәrhlәrdәn və çağırışlardan ibarət idi. Əsas mövzusu Ondan sonra zühur edəcək daha əzəmətli Allah Məzhərinin tәrifi vә tәsviri idi. O, Özünü Ondan sonra gələcək qüdrətli Kәsi (Bəhaullahı) aşkarlayan vasitə hesab edirdi. Ardıcıllarına deyirdi ki, onlar Yeni Vəhyin gəlişini gözlәmәlidirlәr: "Mәn ancaq bu qüdrәtli kitabın hərfiyəm və bu hüdudsuz dәryanın damlasıyam, O zühur edәndә Mәnim әsil tәbiәtim, Mәnim sirlәrim, müәmmalarım vә eyhamlarım aşkar vә anlaşılan olacaqdır”.

Babın Tәliminin bir hissәsini Dirilmә, Qiyamәt günü, Cәnnәt vә Cәhәnnәm mәsәlәlәrinin şәrhi tәşkil edirdi. O, deyirdi ki, Qiyamət - Allah Elçisinin yeni zühurudur; ölülərin dirilmәsi – nadanlıq, etinasızlıq mәzarlarında yatanların mənəvi oyanmasıdır; cәnnәt–Allahı onun Peyğәmbәri vasitәsilә dərk etmək vә sevmәk səadәtidir; cәhәnnәm - Allahı bu cür dәrk etməkdәn mәhrum olmaqdır. O öyrәdirdi ki, insan hәyatı ölümdәn sonra da davam edir vә Axirәt dünyasında da kamillәşmәyә aparan yol hüdudsuzdur. Bab ardıcıllarına buyururdu ki, onlar, insanlara bәslәdiklәri mәhәbbәt vә nәzakәtli davranışla fərqlәnmәlidirlәr, faydalı sәnәtlərә vә peşәlәrә yiyәlәnmәlidirlәr, hamı tәhsil almalıdır, qadınlara geniş azadlıqlar verilməlidir; yoxsullar ümumi xәzinәdәn yardım almalı, lakin dilәnçilik qadağan edilməlidir. Bab "Bәyan" əsərindә yazırdı: "Əgər sәn qorxudan Allaha ibadәt edirsәnsә, bu, Allahın Müqәddәs Dәrgahına layiq deyil; əgər sәn nәzәrlәrini Cәnnәtә dikib yalnız ora düşmәk ümidi ilә ibadәt edirsәnsә, bu zaman sәn Allahın yaratdığını Ona şәrik qoşursan"

Nəhayət 1850-ci il iyulun 9-da Bab və davamçısı Ağa Mәhәmmәd Әli ilә birlikdә Tәbrizdәki köhnә Kazarma meydanında qurulmuş edam yerinә gәtirilirlər. Meydanda onlara atәş açmaq әmri almış 250 ermәni әsgәri gözləyirdi (hökümət seyyid olduğuna görə müsəlmanların Ona atəş açmaqdan imtina edəcəyindən qorxurdu). Yaylım atәşi yayılır, lakin tüstü dağıldıqdan sonra aydın olur ki, Bab vә şagirdi hәlә də sağdırlar. Güllәlәr onların asıldıqları kәndirlәri qırmış, hәr ikisi zәdә almadan yerә düşmüşdü. Günortaya yaxın onları yenidәn asırlar. Baş vermiş hadisәni möcüzә sayan ermәni əsgərləri tәkrar atәş açmaqdan imtina edirlәr. Buna görə dә aysorlardan ibarət başqa xristian әsgәr alayı çağrılır vә onlar atәş açmaq әmrinә tabe olurlar. Bu dәfә güllələr hədəfə dəyir. Babın və şagirdinin cәnazәsi şәhәrin qala divarlarının arxasındakı xәndәyә atılır ki, itlərə yem olsun. Gecә onlar babilər tәrәfindәn tapılır vә 40 il müxtәlif yerlərdә gizli saxlandıqdan sonra böyük cәtinliklә Fələstin torpağına (indiki İsrail dövlətinin ərazisinə) gətirilirlər. Burada onlar Kәrmil dağının ətəyində dәfn olunurlar.

Baba iman gətirmiş ilk 18 nəfərin on yeddisi kişi, biri qadın idi. Bu həvvari qadın, türk qızı Tahirə Qürrətül-Eyn idi. O, ilahiyyatçı alim, İran modernist poeziyasının banisi, babilər hərəkatının ən fəal rəhbərlərindən biri idi. Tahirə İslam şərqində çadrasını atmış və Bəşər tarixində ilk dəfə qadın-kişi bərabərliyini elan etmişdi. O, bunu o zaman etmişdi ki, istər Şərqdə, isərsə də Qərbdə elə düşünürdülər ki, qadın zəif məxluqdur, o, yalnız dünyaya uşaq gətirmək və ev təsərrüfatını idarə etməkdən örtü yaradılmışdır, onun ictimai həyatda heç bir rolu ola bilməz. XIX əsrin ortalarında dini cəhalətin hökm sürdüyü İranda yüksək təhsilli, inqilabçı və cəsarətli bir qadının ortaya çıxması nadir və heyrətamiz bir hadisə idi.

Əsl adı Fatimə idi və Hacı Saleh adlı mücdəhidin qızı idi. Onun əmisi Qəzvinin imamcüməsi idi. Fatimənin atasının və əmisinin şəxsi kitabxanasına girişi var idi və bu ona vaxtının çox hissəsini tədqiqata sərf etməyə imkan verirdi. Tezliklə O, anlayışının dərinliyi, nitqinin bəlağəti və qüdrətli təfəkküri ilə hamını heyran etdi. Atası və əmisinin güclü müqavimətinə baxmayaraq, O, şeyxi təlimlərinə maraq göstərdi və tezliklə Yeni İlahi Zühurun gəlişini proqnozlaşdıran Seyid Kazım Rəşti ilə yazışmağa başladı. Onun yazı üslubu və tədqiqat mövzuları o qədər dərin idi ki, Seyid Kazım ona “Gözlərin Təsəllisi” (Qurrətül-Eyn) adını verdi.

Tahirə Babı tanıdıqdan sonra həyatını Onun təlimlərini yaymağa həsr etdi. Bu, ona çox böyük əzablar gətirdi: ailəsi ona qarşı çıxdı, əri onu boşadı, uşaqları əlindən alındı, döyüldü və evdən qovuldu. Bütün bunlar onun imanını sarsıtmadı. 1848-ci ildə o, Bədəşt kəndinə babi rəhbərlərin konfransına getdi. Bu konfransa kimi babilər Babın İlahi təlimini İslam çərçivəsində qəbul edirdilər. Bədəşt konfransında Tahirə babiliyin İslamdan ayrılmasında rol oynadı. Onun inandırıcı dəlililərinin təsiri ilə babilər İslamdan çıxdıqlarını elan etdilər. Konfransda Tahirə başındakı örtüyü götürdü və bütün qadınlara ayağa qalxmağı və Allahın verdiyi insan haqlarını tələb etməyi tövsiyə etdi, onları təhsil meydanında səy göstərməyə təşviq etdi. O, açıq şəkildə qadınların azad edilməsini tələb edi. Bu konfransda ona “Tahirə” – “Pak” ləqəbi verildi. Konfransdan iki il sonra o, həbs olundu, Tehrana gətirildi və 1852-ci ildə şəriət məhkəməsinin qərarı ilə ölüm cəzasına məhkum edildi. Tehranın Elxani bağında qətlə yetirilərək, cəsədi yandırılıb quyuya atıldı. Edam yerinə aparılarkən Tahirə üzünü qatillərinə tutub bu sözləri demişdir: Məni istədiyiniz kimi öldürə bilərsiniz, ancaq Bəşəriyyətin qadın azadlıqlarına doğru hərəkətini dayandıra bilməzsiniz.