OXU AYƏSİNDƏ-AYNASINDA “HİCAB” MƏSƏLƏSİ

İrandakı son hadisələrlə bağlı Quranda hicab mövzusuna bir daha nəzər yetirək..

Dinimizdən söz düşəndə onun mahiyyəti, gözəllikləri, hikmətləri qalır kənarda və söhbət bir qayda olaraq gəlir haramların, yasaqların üzərinə. Bu stereotip münasibət, istər özümüzün olsun, istər də özgə din mənsublarının, ilahi dəyərlərin düzgün qavranılmasına, populyarlaşmasına əngəl törədən səbəblərdəndir. İslamı haramlar, yasaqlar dini kimi təqdim edib onu gözdən salmaq istəyənlərin təbliğatı da öz gücünü tarixən biçimlənmiş və dəyişməz qalan ənənəvi baxışlardan alır.

Bəllidir ki, OXU ayəsində-aynasında görünənlər tariximizin şahidlik etdiyi və yaşatdığı nəsnələrdən çox zaman fərqlənir. Və nə yazıq ki, müsəlman qadının düçar olduğu çeşidli haqsızlıqlar bütün dövrlərdə əsasən islam yasaqları adına yazılmış və şəriət bəraətlərilə yozulmuşdur. Nümunə üçün götürək elə qadın üçün nəzərdə tutulan örtük məsələsini.

Mövhumat üləmasının istinad etdiyi bir ayə var: “Ey peyğəmbər! Zövcələrinə, qızlarına, inananların qadınlarına de ki, bir yerə çıxarkən cilbablarını (hərfən “örtüklərini”) salsınlar üstlərinə. Belədə daha yaxşı. Tanıyarlar onları, əziyyət verməzlər onlara” (33:59).

Örtük salma tövsiyəsi konkret tarixi kontekstdə onunla bağlıdır ki, inanan qadınlar, ayədən də göründüyü kimi, o uzaq zamanların ağır ictimai mühitində yarıçılpaq cariyələrdən, kənizlərdən fərqlənə bilsinlər, onları tanısınlar, onlara sataşıb əziyyət verməsinlər. Ayənin müasir düşüncə kontekstində açıqlaması bunu izah edir ki, o örtük deyilən material sadəcə üst geyimi anlamına gəlir. Və deməliyəm ki, bunun da OXU-da  nə rəngi, nə də biçiminə aid bir qeyd var. OXU sadəcə abırlı geyim tərzini təşviq edir. Bu barədə bir ayə də var: “...Erkən cahiliyyədə olduğu sayaq açılıb-saçılmayın...” (33:33).

Söhbət abırlı geyim tərzindən gedir. Abırlılıq ölçüləri isə hansısa konkret reseptə sığan məsələ deyil, bu və ya başqa xalqın gəlişdirdiyi adət-ənənə ilə sıx bağlı olur. Məsələn, Afrika qadını ilə Azərbaycan qadını arasında abırlı geyim anlamında fərqlərin olması tamamilə təbiidir. OXU məntiqinin universallığı ondadır ki, bu kimi bəzi məsələləri buraxır zamanın, millətin gəlişən adət-ənənəsinin ixtiyarına. Soyuq Sibirdə yaşayan müsəlmanla qızmar Ərəbistan səhrasında yaşayan müsəlmanın geyimində mütləq fərq olacaq və abırlılıq ölçüləri də fərqli olacaq təbii. Hər ikisi müsəlmandır deyə eyni tərzdə paltar geyinə bilməz. İqlim şərtləri, eləcə də millətin, toplumun ənənəsi bu məsələdə öz diqtəsini qeyd-şərtsiz edəcək.

Qadın geyiminin OXU biçimini arayıb-axtaranların müzakirə açdıqları və sitat gətirdikləri bir ifadə də budur: “...Vurmasınlar açığa zinətlərini – o başqa ki, bunlardan hansılarsa görünən ola...” (24:31). 

Görünən ziynətlərin nədən, yaxud bədənin hansı hissəsindən ibarət olduğuna dair OXU-da açıq bir məlumat verilmir. Və bütün çağları hikmətlərilə qucan OXU bunu da buraxır iqlimin, zamanın, adət-ənənənin, zövqün – və mən bir az da irəli gedib deyərdim, dəbin tələbinə.

Mübahisə doğuran başqa bir məsələ “hicab” anlayışı ilə bağlıdır. Ənənəvi dindarlar üçün bu anlayış dinimizin tələbləri kontekstində qadınlara aid baş örtüyü kimi qavranıldığından ümumən dini geyim kodeksinə riayət məsələsi həm də artıq etiqadi bir bağlamda təqdim edilir və bu etiqadi müstəvidə məsələyə başqa cür yanaşma çox zaman qəbul edilmir. 

Məsələ burasındadır ki, OXU-da “hicab” sözünün termin olaraq müsəlman ölkələrində nəzərdə tutulduğu kimi geyim tərzinə qətiyyən aidiyyatı yoxdur! Bu söz OXU-da 7 ayədə keçir və o 7 ayənin heç birində bu, baş örtüyü və ya hansısa başqa bir geyim üçün nəzərdə tutulmur.

Ayələrdən biri Məryəmlə bağlıdır: “Məryəmi də an Yazıda. Ailəsindən kənarlaşıb çəkilmişdi şərq tərəfdə bir yerə. Bir hicab (hərfən “pərdə”- N.Q.) çəkmişdi aralarına. Biz Öz Ruhumuzu göndərdik ona, doğruçu bir insan kimi göründü ona” (19:16-17).

Baxaq  başqa bir ayəyə ki, orada da söhbət inananlarla dananlar arasında çəkilən pərdədən gedir: “İki tərəf arasında bir hicab (hərfən “pərdə”- N.Q.), sədd üstündə adamlar...” (7:46).

Bir ayədə isə deyilir: “Yalnızca bir vəhy ilə, yaxud hicab (hərfən “pərdə”- N.Q.) dalından danışar bəşərlə Tanrı. Ya da bir elçi göndərər, vəhy eyləyər ona istədiyi nəsnəni. O, uca, hikmət yiyəsi” (42:51).

Başqa ayələrin orijinalında da işlənən “hicab” sözü “pərdə” anlamındadır: “Onun (yəni peyğəmbərin) qadınlarından bir nəsnə istəyəndə, bir hicab (hərfən “pərdə" - N.Q.) arxasından istəyin...”(33:53); “Gizləndi günəş hicabın (hərfən “pərdənin” - N.Q.) arxasında...” (38:32); “Dedilər: “Qəlblərimiz örtülüdür sənin çağırdıqlarına, ağırlıq var qulaqlarımızda, hicab (hərfən “pərdə” - N.Q.) var səninlə aramızda. Sən öz işində ol, biz də öz işimizdə”(41:5); “Oxu oxuduğun zaman gizli bir hicab (hərfən “pərdə” - N.Q.) salarıq səninlə o kəslərin arasına ki, inanmırlar axirətə” (17:45).

Bir sözlə, OXU-da gedən “hicab” sözünün müsəlman qadınlarına aid bilinən baş örtüyünə heç bir dəxli yoxdur.

Yeri gəlmişkən, geyim məsələsi ilə bağlı bir ayəyə də diqqət çəkmək istərdim ki, bu ayədən məqsəd “taqva”nın, yəni Tanrıdan çəkinmə duyğusunun pal-paltar kimi şərtiliklərdən üstünlüyünün vurğulanmasıdır: “Ey Adəm oğulları! Sizə geyim endirdik örtə ayıblarınızı. Bərbəzəkli geyimlər də eləcə. Taqvadan (çəkinmə duyğusundan) geyim ki var – bu daha yaxşı...” (7:26).

“Taqvadan geyim” könüllərin, ağılların iman örtüyü mənasındadır. Yəni imansız insan şüuru çılpaq bədən kimidir, imansızlıq onun mənəvi eyiblərinin tablosudur. “Taqvadan geyim”ə verilən üstün dəyəri belə qavramaq mümkündür ki, insan üçün başlıcası Tanrıya iman məsələsidir, əibisə ilə bəzənən zahiri görüntüsünü hərə istəyinə, adətə, zövqünə görə də müəyyənləşdirə bilər. Burada iman kamilliyi üçün nəzərdə tutulan məqam ondan ibarətdir ki, ənənəvi olaraq əxlaqi dəyərlərin qorunması müstəvisində təlqin edilən məsələ heç də geyimlə şərtlənmir.

Nur surəsində ayrıca olaraq bir geyim məsələsinə də toxunulur və qadınların saçlarının örtülməsi zərurətini o surədə bir ayə ilə əsaslandırmağa çalışırlar. Ifadənin ərəbcəsi belədir: “valyadribnə bixumuruhinnə alə cuyubihinnə”. Baş örtüyü kimi bir çox ilahiyyatçıların qəbul etdiyi və ərəbcədə “ximər” sözünün cəmi olan “xumur”la bağlıdır. Yalnızca “örtmək” bildirən və X-M-R kökündən düzəlmə bu söz mütləq mənada sadəcə “örtük” anlamındadır. Və bu təqdirdə söhbət yalnız qadın köksünün, sinəsinin örtülməsi zərurətindən gedə bilər ki, müsəlman olsun, ya qeyri-müsəlman, bütün mədəni millətlər içində buna əməl etməyən yoxdur. Yeri gəlmişkən, mən də vaxtilə nəşr etdirdiyim Quranın dilimizə tərcüməsi əsərimdə (Quran-i Kərim: Azərbaycan türkcəsində açıqlama, 1993) yuxarıda ərəbcə gətirdiyim ifadənin tərcüməsini ənənəvi izahlar üzərində qurmuşam. Yeni tərcümə əsərimdə isə bu ifadənin hərfən açıqlaması belədir: “Örtüklərini vursunlar döşlərinin üstünə”. Ənənəvi izahlarda həmin sözü baş örtüyü kimi qələmə verib yazırlar ki, qadınlar baş örtüklərini bağlayıb salmalıdırlar sinələrinin üstünə. Halbuki həmin sözün nə “baş”, nə də “saç” sözü ilə əlaqəsi yoxdur. Qadınlara xitabən başınızı, yaxud saçlarınızı örtün deyə OXU-da bir əmrə rast gəlinmir də ki, bunu fərz əməllər sırasına aid edəsən.

Qadınlar üçün baş örtüyü də dinlərə qədim mədəniyyətlərdən gəlib qarışmış adət-ənənədən yaranmışdır. Baş örtüyü yəhudiliyə daxil olandan, buradan xristianlığa adlayandan sonra tarixi islama da OXU-dan kənar dini ədəbiyyatdan gəlmişdir. Təslimolma (“islam - “təslimolma” deməkdir!) dininin əhatə dairəsi yetərincə böyükdür və belə xırdalıqların, şərtiliklərin fövqündədir. Dini siyasi alətə çevirmək istəyənlərin platformasında da yer alan bu baş örtüyü məsələsini islamın tələbləri siyahısında təbliğ etməkdənsə daha doğru olardı bunu buraxasan ayrı-ayrı insanların özlərinin iman kamilliyi səviyyəsinə uyğun olaraq gəlişdirdiyi etiqadlarının ixtiyarına. 

Bu mənada, görünür, maarifləndirmə işinin aparılmasına da ehtiyac var. Digər müsəlman ölkələrindən fərqli ölkəmizdə bu maarifləndirmə məsələsi üçün imkanlar daha genişdir. Bu, tarixən gəlişib nailiyyətimizə çevrilən Azərbaycan dindarlığının verdiyi imkanlarla da bağlıdır.

Və nəhayət, yenə də qeyd edim, dinimiz tarixi mədəniyyətlərin ənənələrindən gələn şərtiliklərin, ekzotik xırdalıqların fövqündədir. Bunlara dini don geydirmək ona gətirib çıxarmış ki, Tanrıya təslimolmanı həyati yaşıllığından çıxarıb qara örtüklərə, qara bayraqlara, qaranlıqlara bürümüşlər. Aydınlıqlara çıxmağımızın çarəsi stereotip baxışlardan azad olmaqdır. Aktiv-dinamik zəka qaynağı OXU bizi buna yönəldir.