Ethnoglobus » ЭТНОПОЛИТИКА » AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)

AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)

image
© Photo : PUBLİC DOMAİN

Solmaz Toqidi-Rüstəmova, professor

Nərimanovdan sonrakı nəslə mənsub olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə siyasi mübarizə yoluna tamamilə fərqli şərtlər daxilində qədəm qoyur. XX əsrin əvvəllərində beynəlmiləl Bakının qaynar ictimai-siyasi və mədəni həyatı, müxtəlif ideoloji-siyasi cərəyanların toqquşduğu,  digər xalqların nümayəndələrinin  şəhərdə bütün aparıcı mövqelərə sahib olduğu və artıq  xeyli fəallaşmış Azərbaycan ziyalı nəslinin bu cəmiyyətdə öz yerini tutmaq cəhdləri ilə səciyyələnən bir şəraitində yeniyetmə Rəsulzadə hətta təhsilini belə yarımçıq qoyaraq dərhal bu həyat burulğanına atılır. Seçdiyi ilkin yol – siyasət, ideologiya – sosial demokratiya! Təəccüblüdürmü ? Əsla! Dövrün ən populyar siyasi ideya cərəyanı. Proqram halına salınmış nizamlı ideoloji konsepsiya və fəaliyyət planı, canlı, qaynar hərəkata ruhlandıran cəlbedici şüarlar, təbliğat üçün münbit mühit – Bakının fəhlə sinfi və ətalətli müsəlman kütlələrini bu ideyalar ətrafında siyasi mübarizəyə cəlb etmək perspektivləri. İti ağlı, hədsiz enerjisi, tezliklə üzə çıxan liderlik xarizması ilə dostlarından xeyli fərqlənən 17 yaşlı Məhəmməd Əmin  Azərbaycan Gənc İnqilabçılar Dərnəyini, daha sonra  Müsəlman Demokratik Müsavat Cəmiyyətini  yaradır, proletar Bakısının qeyri millətlərdən olan inqilabçıları, o cümlədən gürcü Koba – gələcək Stalin ilə tanış olur, qətlə yetirilmiş inqilabçı fəhlə Xanlar Səfərəliyevin dəfnində Caparidze və Stalinlə yanaşı alovlu nitq söyləyir.    
     Geniş maraq dairəsi, dərin mütaliəsi, müşahidə qabiliyyəti və nəhayət, güclü qələm sahibi kimi istedadının ortaya çıxması Rəsulzadəni eyni zamanda Azərbaycanın seçmə intellektual ziyalı elitası sıralarına gətirir və qarşısında Rus inqilabı illərində geniş vüsət almış Azərbaycan mətbuatı aləmi açılır. Bundan sonra qəzetçiliyi əsas peşəsinə çevirən və rəsmi sənədlərdə özünü  “jurnalist” adlandıran Məhəmməd Əmin ömrünün sonlarına qədər bu peşəyə sadiq qalır.
     İnqilabi fəaliyyətinə və çar rejimi əleyhinə yazdığı məqalələrə görə təqib olunmağa başlayan Rəsulzadə 1908-ci ildə “Tərəqqi” qəzetinin müxbiri kimi İranda Məşrutə inqilabının gedişatını işıqlandırmaq üçün Təbrizə yollanır və Cənubi Azərbaycanı qarış-qarış gəzərək mənsub olduğu xalqın o taydakı həyatı, güzəranı ilə yaxından tanış olur. Çoxmillətli Bakıdan fərqli olaraq Azərbaycanı ilk dəfə bütün rəngarəngliyi ilə görən, hiss edən və “İran məktubları” silsilə məqalələrində əks etdirən Rəsulzadənin dünyagörüşündə bu səfər bir dönüş nöqtəsi sayıla bilər.  İran dövlətçiliyini yaradan xalqlardan biri olmaqla heç də “müstəmləkə” statusu daşımayan Azərbaycan türk toplumunun öz ölkəsində  yalnız vətəndaş deyil, milli hüquqlarının da pozulduğu həqiqəti ilə üzləşməsi Rəsulzadəni bunun səbəbləri üzərində düşünməyə, o tay-bu tay Azərbaycan xalqının taleyini müqayisə etməyə əsas verir.
  Təbrizdə tanış olduğu Cənubi Azərbaycanın, sonralar İranın görkəmli siyasi və dövlət xadimi Seyid Həsən Tağızadənin əməkdaşlıq dəvətini qəbul edən Rəsulzadə onunla birlikdə Tehrana gəlır. İran Demokrat Partiyasının yaradılmasında bilavasitə iştirak edir, bu partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü və mətbu orqanı “İrane-Nou” (“Yeni İran”) qəzetin  redaktoru olur. Özünün 2 illik siyasi və qəzetçilik fəaliyyəti ilə Rəsulzadə Şah istibdadının hökm sürdüyü bu Şərq ölkəsində Avropa dəyərlərinin  və demokratik fikrin təşəkkülü və yayılmasında müstəsna rol oynayır. (İran tarixçiləri yalnız son dövrlərdə Rəsulzadənin bu tarixi xidmətinə qiymət verməyə başlayıblar). Diqqətəlayiqdir ki, bu qəzetdə çap olunmuş yazılarında “demokratiya” kəlməsinin qarşısından artıq  “sosial” sözü götürülür.
     Rus hökumətinin təzyiqi ilə İrandan çıxarılan və Vətənə qayıtmaq imkanı olmayan Rəsulzadə 1911-ci ildə İstanbula gəlir, burada özünün məşhur “İran türkləri” silsilə məqalələrini nəşr edir və bu yazılarında dəfələrlə İran türklərini “azərbaycanlı” adlandırır. “İran türkləri” Rəsulzadənin siyasi görüşlərində baş verən dəyişiklikləri, sosial-demokratiya ideyalarının tədricən türk-Azərbaycan milli düşüncəsi ilə əvəzləndiyini göstərən “açar” əsərdir.
    Həmin dövr türkçülük ideya cərəyanın bütün görkəmli xadimlərinin İstanbulda  “Türk ocaqları” cəmiyyətinin ətrafında toplaşdığı və türk xalqlarının vəzifələrini müzakirə etdiyi münbit bir şəraitdə Rəsulzadənin ideya-siyasi baxışlarında “türkçülüyə” doğru bir dönüş yaranır. Tanınmış “türkçü” ideoloqlar  bütün türk camiələrinin, o cümlədən Rusiyanın türk-müsəlman xalqlarının azadlığına və birliyinə nail olacaq mərkəz kimi Osmanlı dövlətini görür və ciddi fikir mübadiləsi aparırdılar. Müzakirələri diqqətlə izləyən və məsələyə daha geniş geosiyasi miqyasda baxan Rəsulzadə beynəlxalq aləmdə getdikcə imperiya nüfuzunu itirən, Balkan müharibələrini uduzan Osmanlı dövlətinin bu böyük vəzifənin öhdəsindən gələ biləcəyinə, ümumiyyətlə hələ özlərini millət kimi təsdiq etməmiş ayrı-ayrı türk toplumlarının çox ümumi bir Türk – Turan ideyası ətrafında birləşmək perspektivinə şübhə ilə yanaşır. 1913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi münasibətilə verilən Əfv fərmanından yararlanan 29 yaşlı Rəsulzadə Vətənə qayıdır, həmməslək dostlarının yaratdığı “Müsavat” qrupunun başına keçərək, onu siyasi partiya şəklində formalaşdırır, yaranmış real şəraiti qiymətləndirir və xalqının azadlıq yolunu tamamilə
yeni – “azərbaycançılıq” ideologiyasında görərək onun əsaslarını hazırlamağa başlayır.  
      Rəsulzadənin öz siyasi görüşlərində sosial-demokratiya və türkçülük mərhələlərindən keçib “azərbaycançılıq” milli məfkurəsinə gəlməsi bir siyasət adamının düşüncəsindəki dinamikanın sadəcə ifadəsi deyildi. Bu ideoloji “tapıntı” türkçülük fikir cərəyanının hələ çox populyar olduğu bir zamanda qarşıdakı siyasi  proseslərin tamamilə başqa məcrada inkişaf edəcəyini görmək və xalqını bu dəyişikliklərə hazırlamaq kimi Rəsulzadəyə təbiət tərəfindən verilmiş siyasi fəhmin təzahürü idi. I dünya müharibəsinin başlanması ilə Rəsulzadənin “XX əsr millətlər əsri olacaq”  kimi daha bir siyasi proqnozunun doğrulduğu şəraitdə “Azərbaycançılıq” milli ideologiyası “Müsavat” partiyasının fəaliyyət proqramının əsası kimi Azərbaycan milli-siyasi qüvvələrinin milli dövlət quruculuğu prosesinə səfərbər edilməsində və son nəhayətdə Azərbaycan dövlətçiliyinin qurulmasında müstəsna rol oynayacaq.  
   1917-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan milli hərəkatında liderlik mövqelərinə keçən Rəsulzadə 1918-ci ilin mayında yeni yaranan dövlətin başçısı seçiləcək. Azərbaycan Cümhuriyyəti Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni bir ideoloq və siyasətçi kimi addım-addım öz amalına doğru gedən və sonda  məqsədinə yetişən uğurlu dövlət qurucuları və rəhbərləri sırasına çıxaracaq.
   Azərbaycan Cümhuriyyətinin yalnız yaranması deyil, 23 aylıq mövcudiyyəti də Rəsulzadənin istər Milli Şuranın sədri, istərsə Azərbaycan Parlamentində aparıcı “Müsavat” fraksiyanın lideri kimi dövlət quruculuğunda bilavasitə rəhbər rolu ilə bağlı olacaq.
    27 Aprel 1920-ci il işğalının Rəsulzadə üçün nə demək olduğunu təsəvvür etmək çətin olmasın gərək!
    Bu işğal nə dərəcədə gözlənilməz idi və ümumən gözlənilməz idimi?    
    Cümhuriyyətin birinci simalarından olan Rəsulzadə ölkədə dövlət quruculuğunun nə qədər ağır şərtlər daxilində getdiyini təbii ki, bütün incəliklərinə qədər bilirdi. 23 aylıq mövcudiyyətin 15 ayı ölkə ərazisində xarici qoşunların (Osmanlı, sonra ingilis) yerləşdiyi, İngilis komandanlığının Bakı və rayonlarını bilavasitə idarə etdiyi, ingilislərlə birgə ağ general Biçeraxov və Bakıdan qaçmış erməni qüvvələrinin şəhərə qayıtdığı və yerli erməni komitələri ilə birlikdə aramsız təxribatlar törətdiyi, Cümhuriyyət hakimiyyətinin daima şimaldan – Rusiyadan  gələn təhlükə  (Denikin və Bolşevik qoşunları) ilə üzləşdiyi, Bakıdakı rus komitələrinin Denikinin, rus fəhlə və sol partiyaların isə bolşevik Rusiyasının agentləri kimi geniş fəaliyyət göstərdiyi, İranın Cümhuriyyətin “Azərbaycan” adına etirazı və Azərbaycan ərazilərinə iddiaları, Ermənistan Respublikasının təhriki ilə Qarabağda və Zəngəzurda arasıkəsilməz erməni qiyamları kimi xarici problemlər bir tərəfdən,  Azərbaycanın müxtəlif təmayüllü siyasi partiyalarının Parlamentdə açıq-aydın pozuculuq mövqeləri və Azərbaycan hökumətini mütəmadi iflic vəziyyətinə salaraq istefaya göndərmək cəhdləri, ölkə iqtisadiyyatı və ticarətində möhtəkirlik, rüşvətxorluq, süni ərzaq qıtlığı yaratmaq, neft məhsullarını qanunsuz yolla ölkədən çıxararaq qonşu dövlətlərə, o cümlədən Ermənistana satmaq halları, ağır maliyyə böhranları, fəhlə tətilləri, bəzi regionlarda yeni təyin olunmuş qubernatorların özbaşınalıqları, kəndli hərəkatlarının və iri torpaq sahiblərinin mülklərinə kütləvi basqınların güclənməsi və s.  kimi daxili problemlər digər tərəfdən Cümhuriyyət hökumətinin üzləşdiyi ciddi məsələlər idi.
     Belə bir şəraitdə Rəsulzadə və məsləkdaşlarının bütün bu problemləri pillə-pillə həll etməklə yanaşı məqsədyönlü surətdə dövlət quruculuğu ilə məşğul olduqları, onun bütün işlək strukturlarını quraraq son nəhayətdə Azərbaycan dövlətçiliyinin əsaslarını yaratdıqları tarixi bir xidmət sayılmalıdır.
    Lakin 1920-ci ilin əvvəllərindən Cümhuriyyətin taleyinin artıq onun qurucularının iradə və siyasi məharətlərindən asılı olmadığı görünməyə başlayır. “Vahid və bölünməz Rusiya” şüarı ilə 3 il bolşeviklərlə mübarizə aparan və dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən dəstəklənən rus ağqvardiyaçılarını hərbi yolla məğlub edərək vətəndaş müharibəsinə son qoymuş bolşevik Rusiyası öz ölkəsində böyük bir eksperiment kimi başladığı “sosializm quruculuğu” adı ilə Rus İmperiyasını keçmiş hüdudları daxilində bərpa etmək qərarı verir. Neft Bakısının əhəmiyyəti nəzərə alınmaqla Cənubi Qafqazda birinci olaraq yenə Azərbaycan hədəf seçilir. Lakin 1918-ci ilin uğursuz mart təcrübəsi nəzərə alınmaqla bu dəfə yerli müsəlman bolşeviklərin və fəhlələrin potensialından istifadə etmək, müstəqilliyi artıq dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən de-fakto tanınan Cümhuriyyət hökumətini mümkün qədər “dinc” yolla devirmək yoluna üstünlük verilir. Bu məqsədlə bütün yerli sol təşkilatların bir mərkəzdə birləşərək vahid Azərbaycan Kommunist partiyası yaratmaqdan tutmuş, Bakını alacaq XI Qırmızı Ordunun guya Anadoluya, Mustafa Kamal hərəkatına köməyə getdiyi əfsanəsinə, Azərbaycanda olan türk zabitlərinin bu əməliyyata cəlb olunmasına və  Mustafa Kamalın özünün bu işğala razılığının alınmasına, Ermənistan hökumətinin dəstəyi ilə Qarabağda növbəti erməni qiyamı qaldırıb Azərbaycan Ordusunun bu bölgəyə cəm olunmasını təmin etməyə qədər işini “ehtiyatlı” tutan Sovet Rusiyası bu planlarını rahatlıqla həyata keçirir.  
    Rəsulzadə və Cümhuriyyət rəhbərliyi təbii ki, bu planlardan xəbərdar idilər, lakin onların qarşısını almaq artıq müşkül məsələyə çevrilirdi. Rəsulzadənin bu işdə bolşeviklərlə həmkarlığa gedən türk generalı Xəlil Kut Paşaya acı bir təəssüflə dediyi “ruslara inanmayın, onlar bizləri qırmağa gəlirlər” sözləri onun obyektiv vəziyyəti düzgün qiymətləndirdiyindən və mümkün qədər qarşılayıcı tədbirlər görmək cəhdlərindən xəbər verirdi. Lakin Rəsulzadə üçün vəziyyətin son dərəcə ağırlığı yalnız yerli kommunist, rus, erməni, türk qüvvələrinin mövqeləri ilə deyil, həm də cümhuriyyətçilərin öz daxilində pozuculuq, təslimçilik, bolşeviklərlə əməkdaşlığa getmək əhval-ruhiyyəsinin artması ilə də şərtlənirdi. Burada Cümhuriyyətin əsas simalarından biri, görkəmli dövlət xadimi, müsavatçı Məmməd Həsən Hacinskinin nümunəsini xatırlatmaq kifayətdir. Rəsulzadənin işğal ərəfəsində Parlamentin son iclasındakı bütün rəftarı – çıxışları, təklifləri və sonda hakimiyyətin təhvili haqda ultimatumu qəbul etməsi onun Cümhuriyyətin artıq məhkum olunduğunu anladığının bariz sübutu idi.
   Diqqətəlayiqdir ki, yerli kommunist təşkilatlarının gizli iclaslarında qəbul edilən sənədlərdə adının çəkilməsi istisna olmaqla, bütün bu proseslərdə Nəriman Nərimanovun hər hansı rolu nəzərə çarpmır. Böyük xarici dövlətin işğal maşınının hazırladığı və həyata keçirdiyi mürəkkəb bir əməliyyatı təbii ki, bir adamın adı ilə bağlamaq hadisələrin içində olan Rəsulzadənin real bir siyasətçi kimi təbiəti, təcrübəsi və düşüncəsi xaricində idi. Elə isə nə üçün Cümhuriyyətin süqutu ilə bağlı bütün sonrakı bəyanatlarında, yazılarında Rəsulzadənin əsas ittiham hədəfi məhz Nərimanov olur?  Təbii ki, burada Aprel işğalından sonra Azərbaycanda qurulan hökumət orqanlarının başında məhz Nəriman Nərimanovun durması əsas şərtdir. Cümhuriyyət dövlətinin başçısı olmuş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bu dövləti silah gücünə əvəz etmiş yeni hökumətin başçısı kimi məhz Nəriman Nərimanovu özünə bərabər siyasi rəqib kimi seçməsi bu baxımdan tam məntiqə uyğundur. Bununla belə ölkənin yeni liderinin bütün nüfuzu və şəxsi keyfiyyətləri ilə bərabər Rəsulzadənin Nərimanovla bağlı söylədikləri ittihamların arxasında
yalnız konkret bir adın nəzərdə tutulmadığı, bu zaman Nərimanovun müstəqil dövlətə təcavüz etmiş bolşevik Rusiyasının, eləcə də real milli dövlət quruculuğunun utopik ideallara söykənən  sosialist sistemi ilə əvəzlənməsinin TƏCƏSSÜMÜ kimi qəbul olunduğunu düşünmək mümkündür.
  Nərimanova qarşı bu baxışlarında Rəsulzadə tam anlaşılandır. Cümhuriyyətin süqutunun istər dövlət qurucusu, istərsə uğurlu bir siyasətçi kimi onun həm də şəxsi faciəsi olduğu, ən yaxın silahdaşlarının fiziki məhvi, verilən saysız qurbanların itkisi ilə bağlı çəkdiyi iztirablar müqabilində Rəsulzadənin Nərimanovu öz siyasi rəqibi kimi ən yüksək tonlarda, ən kəskin ibarələrlə töhmət etmək haqqı vardır. Amma bu haqq yalnız Rəsulzadənindir!
   Bu gün Rəsulzadənin Nərimanovun ünvanına söylədikləri ittihamların artıq tarixi faktlar və sənədlərlə sübut olunan təfərrüatlarının ortada olduğu bir vaxtda bu töhmət dolu sitatları əldə silah edib 100 ildən sonra  Nərimanova qarşı Rəsulzadənin özündən daha amansız, daha qəddar bir linç kampaniyası açmaq qəbul edilməzdir. Tarixçilərə isə ümumiyyətlə özünə belə bir haqq qazandırmaq yaraşmaz.
    Yalnız Azərbaycan deyil, Ermənistan və xüsusilə müstəqilliyi de-yure  tanınmış Gürcüstan respublikaları da silah gücünə sovetləşdirildikdən, yəni bu proseslərin Nərimanovla, ya Nərimanovsuz qaçılmaz olduğu aydınlaşandan sonra Rəsulzadə - Nərimanov münasibətlərinə daha bir baxış bucağı diqqət çəkir.
   1923-cü ildə erməni milli-inqilabi hərəkatının tanınmış xadimi, “Daşnaksütun” partiyasının üzvü, Ermənistan Respublikasının ilk baş naziri olmuş (1918-1919)  Ovayes Kaçaznuni özünün məşhur “Daşnaksütuna daha görüləcək bir iş qalmadı” adlı məruzə-kitabını xaricdəki məsləkdaşlarına təqdim edir. Bu kitabda qarşılarına Ermənistan dövləti yaratmaq vəzifəsi qoymuş daşnak millətçi inqilabçılarının öz məqsədlərinə çatıb Ermənistan Respublikasını qurduqları vurğulanaraq, sovet işğalından sonra “İndi bu dövləti qorumaq, möhkəmlətmək artıq erməni kommunistlərinin işidir” kimi bir tezis irəli sürülür. Uzun illər erməni dövlətçiliyinə can atan bu siyasi xadim üçün həmin dövləti kimin yaradıb, kimin idarə edəcəyindən asılı olmayaraq onun Varlığı əsas ideya kimi götürülür.
   Həmin 1923-ildə Rəsulzadə Türkiyədə özünün məşhur “Azərbaycan Cümhuriyyəti” kitabını nəşr edir. Bu proqram əsərində Azərbaycan kommunist dövlətini qəbul etmədiyini, ölkəsinin istiqlalı uğrunda sonadək Azərbaycan savaşı aparacağı bəyanatını verir və bu vədinə sadiq qalır.
    Elə həmin 1923-cü ildə Nərimanov “Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair” başlığı altında yazdığı məruzə və məktublarını Sovet dövlətinin bolşevik rəhbərlərinə ünvanlayır.  Sovetləşmədən keçən  3 il ərzində Azərbaycanda sosializm quruculuğu təcrübəsinin mənfi nəticələri və onun özünün bu dövrdə hansı imkanlar və şərtlər daxilində fəaliyyət göstərdiyi bütün təfərrüatları ilə açıqlanan bu əsər hələ çox sonralar  məşhurlaşacaq və  istər o dövrün Azərbaycan tarixçiliyi, istərsə də Nərimanovun bioqrafiyası üçün çox mühüm mənbə olacaq...





ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
13:14REİNKARNASIYA VƏ KABBALA13:01Səməd Vurğun "Qəhrəmanın ölümü " _ "Qəhrəmani maq" şeri talış dilində06:51Nizami Gəncəvinin “Sənsiz” qəzəli talış dilində-“Be tı”16:21محمودی: هواداران تراکتور در دنیا بی‌همتا هستند/ ورزشگاه یادگار امام، بهشت فوتبال است18:29Армейский раввин и выжившие узники08:27Отношения Азербайджана и ТРСК: история и перспективы развития15:19Парфянское царство – государство иранцев-зороастрийцев в Иране и Центральной Азии11:45کسانی که از رنج "لذت می برند"18:25Orucun sosiologiyası: onlayn sorğunun statistik təhlili14:07Savaşsonrası psixoloji problemləri cəmiyyət birgə aşmalıdır15:26Təbrizdə Beşinci Milli Muğam Musiqi Festivalı keçirilib17:04Согдийцы и хорезмийцы - иранские оседлые народы доисламской Центральной Азии14:32Детские воспоминания о праздниках: евреи и славяне о Песахе14:12Xamneinin istefası üçün ictimai tələb artır20:22İranda Azərbaycan əleyhinə mövqelər davam edir12:08GENETİK İRQÇİLİK VƏ AŞIRI MİLLƏTÇİLİK10:59Dərddən "ləzzət" alanlar19:22Сумаляк — главное блюдо Новруза в Узбекистане12:16Urmidə nələr baş verib19:37Дорога слез. Ассирийцы и их эмиграция в XIX-XXI вв.13:02Нишалда - популярный десерт на Рамазан в Узбекистане15:21კვანტური ცნობიერების თეორია და კვანტური ფსიქოლოგია19:51Место встречи – бакинский бульвар19:41Кто такая Латифа аш-Шараа — первая леди Сирии?19:54Несторианское христианство и его распространение в Центральной и Внутренней Азии в эпоху Средневековья14:40İran Azərbaycanın dövlətçiliyini inkar edir15:41Интервью первого квантового психолога Азербайджана сайту Lent.az.18:20PEZEŞKİYAN HÖKUMƏTİ PREZİDENTİN ÖZ VƏDİNƏ ƏMƏL ETMƏSİNƏ İCAZƏ VERMƏDİ?18:49Достигнуто соглашение между BOTAŞ и Туркменгаз о поставках туркменского газа в Турцию18:38İransayağı obyektivlik11:39Позиция Трампа повысит роль Турции в вопросе укрепления обороны в Европе17:55МЕНДЕЛЕЕВ И БАКИНСКАЯ НЕФТЬ17:39İranın millətçi dini rejimi18:34Бакуда Каюм Насыйриның тууына 200 ел тулуга багышланган әдәби-музыкаль кичә узды18:17Манихейство и его распространение среди тюрок17:20Военное дело Улуса Джучи (Золотой Орды)14:35Эссе к статье каббалиста Рабаша «Пойдем к Фараону-2»17:48İRAN MÜXALİFƏTİ VƏ TRAMP13:46Общение с иранцем идентична игре в шахматы10:40چرا پول نداریم؟09:46گلنارا اینانج اولین روانشناس کوانتومی آذربایجان با Lent.az صحبت کرد: برای ثروتمند شدن باید از بعد سوم خارج شوید.09:38افکار و سندرم خستگی مزمن16:20KİBALİON - MİSİR VƏ YUNAN HERMETİK FƏLSƏFƏSİ: ÜÇ TƏŞƏBBÜS16:07Məntiqsiz Iran ,yaxud “ÖRTÜLÜ MƏDƏNİYYƏT”14:56Империя Юань – Монгольская империя Внутренней Азии и Китая17:48Azerbaycan'ın ilk KUANTUM PSİKOLOĞU Gülnara İnanç Lent.az -a konuştu :Kuantum psikolojisinde insan zihniyle değil, ruhuyla, ruhun ilettiği bilgilerle çalışır.11:10ƏRƏB ŞƏRQİNDƏN MƏRKƏZİ ASİYAYA VURNUXAN İRAN13:18کعبه قلب خمینی12:57TEHRANDA TERROR18:16Договор России и Ирана закрепил, что делать сторонам в случае агрессии (полный текст Договора)10:44İRAN BAŞINA HARANIN DAŞINI SALSIN?12:012023-cü ildə Bəşər Əsəd İran prezidenti İbrahim Rəisini təmtəraqla qəbul etmək istəməyib11:51İnsanlar niyə pirlərə gedir11:59Монгольская средневековая письменная культура08:56Герои летописей и «Слово о полке Игоревом»: Династия Шаруканидов.19:24Uşaq adlarında dünyəviləşmə tendensiyası?17:43Humeyni'nin şiirlerinde tasavvufi motifler09:14MANTRA MEDİTASİYA.16:00О ПЕРСПЕКТИВАХ РАЗВИТИЯ ТЮРКСКОГО МИРА12:09Ərzin əşrəfi Naxçıvan (4-cü hissə)12:05Ərzin əşrəfi Naxçıvan (3-cü hissə)10:10Начался прием заявок на участие в конкурсах TEKNOFEST-2025 в ТРСК21:26«Разложение мозга»: как избежать негативного воздействия соцсетей?12:40Ərzin əşrəfi Naxçıvan (2-ci hissə)11:4912 ölkənin hüquqşünasları Bakıda: Cinayət hüququ müzakirə olundu11:00Ərzin əşrəfi Naxçıvan (1-ci hissə)15:25“Kinomexanikin qayıdışı” (“Kinomexaniki oqardemon”): Talış dilində dünya səviyyəli ilk bədii-sənədli filmin sehrli aləmi...10:58Yalan-palan İran12:50Азәрбайҗан тарихчысы Бакудагы беренче татар актрисалары турында: Аларга янаулар булган20:22Влияние Турции на переходный процесс в Сирии15:27Hicabsız İran10:27Как будет формироваться новый период в Сирии после Асада?20:17Iranda hicabı cərimələrlə "sevdirmək" istəyirlər17:26Nizip Ticarət Palatasına üzv iş adamlarından ibarət nümayəndə heyəti Azərbaycan-Türkiyə İş Adamları Birliyinin qonağı olub.16:57Лиля Брик- муза Владимира Маяковского17:03PEZEŞKİYANIN 1001 DƏRDİ VƏ EHTİMALLAR13:49Hz. İsa (ona salam olsun) nə üçün atasız doğulub?14:53КУШАНСКОЕ ЦАРСТВО – БУДДИСТСКАЯ ИМПЕРИЯ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И ИНДИИ17:56İranda yaşayan xalqlar dövlətçiliyə təhdididirmi?10:40Pezeşkiyanın hicab problemləri10:03İRANDA FUNDAMENTALİSTLƏR GÜCLƏRİNİ GÖSTƏRİRLƏR14:24TÜRK DÜNYASI VƏ BƏHAİ DİNİ08:51KKTC, TDT Sivil Koruma Mekanizması’nda tam üyelik hakkı kazandı08:32Bahçeli: Türkiye, Azerbaycan ve KKTC’nin ortak alfabeye hazır olması Türk birliğinin müjdesidir17:14Кимакский каганат – кочевая империя Центральной Азии11:51İRAN PREZİDENTİNİN İLK GERİ ADDIMI20:39Dünya xalqları irqindən və dinidən asılı olmayaraq bir səmavi Mənbədən ilham alır17:59Кто определит итог выборов президента США: лобби или "колеблющиеся" штаты?13:57Мискинджа - Мискискар19:46В Туркменистане широко отметили Праздник туркменского алабая12:17Azərbaycanda xristian olmaq17:57Запреты у кыпчаков.16:57Амбициозный проект Илона Маска Starship: на пути к космическим путешествиям будущего18:01Тибет и Великая Степь в XIII-XX вв.15:17کمال17:40ЕС ввел санкции против представителей властей АТО Гагаузия12:11Dilənçiliyin sosiologiyasına dair qeydlər: ilahi təhdid və mənəvi terror11:59امام علی (ع)14:36В Баку подключились к международной акции "Диктант на лезгинском языке"13:35Geyim və əxlaq haqqında19:37Глава МИ-5 заявил о росте угроз со стороны России и Ирана17:17İranın "Mehestan" partiyası Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı planlarının qarşısını almaq üçün qəti addımlar atmağa çağırır14:09“Azərbaycan İranın başıdır, baş gedəndə bədən də gedər... General Şadan”09:48İran dini, yaxud dünyəvi dövlət olmasından asılı olmayaraq etnik və dini əyləci əlində saxlayacaq.16:32Организация тюркских государств: 15 лет единства и прогресса20:05Авраам Шмулевич: Иран не в состоянии нанести серьезный удар по Израилю18:38Azərbaycanda Roş Ha Şana bayramı ərəfəsində yeni yəhudi təqvimi dərc olunub15:17Расул Гьамзатова икрам авунай15:08XIX əsr ləzgi ədəbiyyatının məramı13:02Уйгурское национальное движение и Китай в ХХ веке15:32Белорусский народный праздник урожая "Багач" отпраздновали в музее Янки Купалы в Вязынке15:00Многовековая традиция: узбекский плов14:01Etnik kimliyi müəyyənləşdirən DNA nəticələri reinkarnasiya fəlsəfəsinin maddi təzahürüdür.12:59İmam Ali (a.s.) : " ...Sizinle savaşanlarla savaşın."18:24НОГАЙЦЫ В XV-XVIII ВВ.20:11İMAMQULUKƏND11:32Геенна изначально приготовлена не для людей, а для дьявола и его последователей – падших ангелов10:50Cəhənnəm əvvəlcə insanlar üçün deyil, şeytan və onun ardıcılları — yəni düşmüş mələklər üçün hazırlanıb17:41PARA NASIL CEZBEDİLİR?17:34САМОУНИЧТОЖЕНИЕ И БОЛЕЗНЬ19:59İran dövlətinin Bəhai icmasını zəiflətmək və məhv etmək siyasəti davam edir18:05Результаты ДНК и реинкарнация17:57В Турции найдена цилиндрическая печать возрастом около 4 тыс. лет17:00Архаизм Талибана: куда уходят корни одиозного отношения к женщинам в Афганистане22:14Митрополия Молдовы - о паломничестве священников в Россию: У них не было политических целей12:06KUANTUM BİLİNCİ TEORİSİ, AŞKINLIK, KUANTUM PSİKOLOJİSİ VE KURAN AYETLERI11:27"Sionist İsrail və Şeytan Amerika" İranı necə xilas etdi?17:43Ata Atun İngiliz Arşivlerinde Kıprısla İlgili Neler Buldu14:47Сборная Казахстана по кокпару начала первые тренировки на стадионе Игр кочевников в Астане12:04Tbilisidə Qafqaz Kürdlərinin I Beynəlxalq Elmi-Praktiki Konfransı baş tutub.20:29Нафталиевы и Шамиловы — первые горско-еврейские поселенцы Кабарды15:37В Ташкенте состоялась встреча президентов Азербайджана и Узбекистана с представителями деловых кругов двух стран15:27От Еленендорфа до Гейгёля18:11"BİRİNCİ və İKİNCİ" XOŞBƏXTLİK yaxud UTANCAQLIĞIN FƏLSƏFƏSİ!16:08Азербайджан и Казахстан проводят совместные учения «Алтын кыран-2024»21:43Проанализированы возможности Каракалпакстана и определены дальнейшие задачи17:27Погромы в Британии стали итогом исламофобской пропаганды21:04Период Яхьи Синвара в сопротивлении19:32КЕМ БЫЛИ ДИ И ЖУНЫ? Внутренняя Азия и Южная Сибирь от пришествия индоевропейцев до империи Хунну19:42Кыргызские женщины сохраняют традицию головного убора «элечек»20:43Президенты стран Центральной Азии на встрече в Астане выступили за продвижение общих интересов20:03Итоги выступления спортсменов из Центральной Азии на Олимпиаде — 202415:03В Баку отметили День Абая - Bakıda Abay Günü qeyd olunub14:55Бакуда Абай күні аталып өтті15:19СЛАВЯНЕ В ДЕШТ-И КЫПЧАКЕ19:07Великобритания сосредоточилась на защите Израиля военным присутствием в Средиземноморье и на Ближнем Востоке11:41Azərbaycanda etnik talışlar türkdilli toplumda özünü necə hiss edir15:05تئوری آگاهی کوانتومی، استعلایی ، روانشناسی کوانتومی و آیات قرآن14:50ТОТЕМЫ У КЫПЧАКОВ11:38Азербайджанские ковры в Музее Ислама, в Иерусалиме15:00Чем обернется для региона убийство лидера ХАМАС?10:49Исчезнувшие народы. Авары10:29Как будет формироваться внешняя политика Ирана в эпоху Пезешкиана?14:05ЭТНИЧЕСКАЯ СТРУКТУРА ВОЖДЕСТВ «ЛУКОМОРСКИХ КЫПЧАКОВ»11:19«Йаум Азым» – День Великий14:35Qasım Qasımzadənin ədəbi-elmi portreti16:02MULTİKULTURALİZM MƏRKƏZİNDƏ “AZƏRBAYCANDA YAŞAYAN TATLARIN ETNO-KONFESSİONAL TARİXİ” MÖVZUSUNDA TƏDBİR KEÇİRİLİB15:37А.Клесов: Древние арии - кто они были и откуда?12:33В Монголии проходит VII Международный фестиваль исполнителей на Морин Хууре15:09Исторические традиции кыргызского народа: «Кыргызское кочевье»14:47Pulu necə cəlb etməli və saxlamalı?14:33MÜKEMMELLİK13:16От кыпчаков к казахам. Политическая история Восточного Дешт-и-Кыпчака в XIII – начале XVI в.13:27"Эй, джони ман". Как Полад Бюльбюль-оглы и Орифшо Орифов дали концерт в Таджикистане13:12Как вызвать дождь в Таджикистане? Проводим специальные таджикские обряды12:52Христианство в Кавказской Албании17:05Состоялся первый Курултай по этнотуризму "Кочевой путь Гянджабасара и традиции кочевья: по следам предков"11:36CAMAL LƏLƏZOƏ - ƏDİB, ŞAİR, TƏNĞIDƏKƏ...11:17Кыпчаки в христианском мире (вопросы адаптации и ассимиляции).15:54İsrail'in askere almaya çalıştığı Ultra Ortodoks Yahudiler kimler, neden direniyorlar?15:19آگاهی «متفاوت» انسان دشت نشین زمان و مکان را تعریف می کند15:06Moscow’s New Language Policy Document Drops All References to Problems of Non-Russian Languages Contained in 2021 Draft12:33Cостоится первое официальное заседание Satellite Rotary Club Baku İnternational Shahdag Qusar15:34Iran recruits former Afghan soldiers for Middle East conflicts10:32İranda 14-cü prezident seçkiləri keçirilir19:15Битвы империй за Азербайджан (XIII-XV вв.)19:00Наследники культуры Золотой Орды. Опыт исторической биографистики деятелей культуры тюрко-татарских государств15:45Башкортостан в ХХ – XXI вв.21:15Турецкий преподаватель изготавливает тюркские музыкальные инструменты в мастерской вуза в Бишкеке21:06Гнезда, насчитывающие столетия: «птичьи дворцы» Османской империи18:52Национальный татарский праздник Сабантуй отметили в Азербайджане17:32Туркменская литература. Попытка исторической биографистики17:05Праздник "Тун пайрам" прошел в Хакасии16:04Bir İranlıyla İletişim Kurmak Şatranç Oyununa Benzer Veya İranlıların Psikolojik Portresi15:57Стремление к совершенству – естественное желание09:58İranda 14-cü prezident seçkiləri18:36Крымскотатарская поэзия ханского периода. Опыт исторической биографистики12:49ЧЕРКЕСЫ МЕЖДУ ТЮРКАМИ И РУССКИМИ19:04İRANDA İSLAHATÇILAR İSLAHATÇI OLSALAR, MƏSUD MƏSUD OLAR19:18Суть еврейских праздников. Шавуот: обретение свободы19:15Суть еврейских праздников. Шавуот: Тора жизни23:4412 ИЮНЯ-ДЕНЬ НЕЗАВИСИМОСТИ РОССИИ15:03Социально-философское наследие Махтумкули Фраги: преемственность идей мира, гуманизма и национального единства13:50КАБАРДИНЦЫ МЕЖДУ ТЮРКАМИ И РУССКИМИ16:57Bəhai icması və Dini Komitənin birgə “Qlobal sülh: Elm və dinin vəhdəti” mövzusunda elmi-praktik konfransı keçirilib16:01DÖVLƏT KOMİTƏSİNİN SƏDRİ BEYNƏLXALQ BƏHAİ İCMASININ BMT-DƏKİ BAŞ NÜMAYƏNDƏSİ İLƏ GÖRÜŞÜB15:01КРЫМСКИЕ ТАТАРЫ И КНЯЖЕСТВА ЦЕНТРАЛЬНО-ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ 1538-1713.09:06Bozkır insanının "farklı" bilinci zamanı ve mekanı tanımlar18:52ТАЛАНТ, ПРЕДАННОСТЬ И СОСТРАДАНИЕ ХИРУРГА КАМИЛЯ АБДУЛЛАЕВА15:32Татары под властью русских 1552-1913 гг.
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. Интервью первого квантового психолога Азербайджана сайту Lent.az.
  2. Təbrizdə Beşinci Milli Muğam Musiqi Festivalı keçirilib
  3. Несторианское христианство и его распространение в Центральной и Внутренней Азии в эпоху Средневековья
  4. კვანტური ცნობიერების თეორია და კვანტური ფსიქოლოგია
  5. Urmidə nələr baş verib
  6. Дорога слез. Ассирийцы и их эмиграция в XIX-XXI вв.
  7. GENETİK İRQÇİLİK VƏ AŞIRI MİLLƏTÇİLİK
  8. İranda Azərbaycan əleyhinə mövqelər davam edir
  9. PEZEŞKİYAN HÖKUMƏTİ PREZİDENTİN ÖZ VƏDİNƏ ƏMƏL ETMƏSİNƏ İCAZƏ VERMƏDİ?
  10. Место встречи – бакинский бульвар
  11. Кто такая Латифа аш-Шараа — первая леди Сирии?
  12. İran Azərbaycanın dövlətçiliyini inkar edir
  13. Сумаляк — главное блюдо Новруза в Узбекистане
  14. Dərddən "ləzzət" alanlar
  15. Xamneinin istefası üçün ictimai tələb artır
  16. کسانی که از رنج "لذت می برند"
  17. Нишалда - популярный десерт на Рамазан в Узбекистане
  18. Согдийцы и хорезмийцы - иранские оседлые народы доисламской Центральной Азии
  19. Savaşsonrası psixoloji problemləri cəmiyyət birgə aşmalıdır
  20. Orucun sosiologiyası: onlayn sorğunun statistik təhlili
  21. Парфянское царство – государство иранцев-зороастрийцев в Иране и Центральной Азии
  22. Отношения Азербайджана и ТРСК: история и перспективы развития
  23. Детские воспоминания о праздниках: евреи и славяне о Песахе
  24. Nizami Gəncəvinin “Sənsiz” qəzəli talış dilində-“Be tı”
  25. Армейский раввин и выжившие узники
  26. محمودی: هواداران تراکتور در دنیا بی‌همتا هستند/ ورزشگاه یادگار امام، بهشت فوتبال است
  27. REİNKARNASIYA VƏ KABBALA
  28. Səməd Vurğun "Qəhrəmanın ölümü " _ "Qəhrəmani maq" şeri talış dilində
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    Aprel 2025    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
282930 
ГАЛЕРЕЯ