Ethnoglobus » ЭТНОПОЛИТИКА » AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)

AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)

image
© Photo : PUBLİC DOMAİN

Solmaz Toqidi-Rüstəmova, professor

Nərimanovdan sonrakı nəslə mənsub olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə siyasi mübarizə yoluna tamamilə fərqli şərtlər daxilində qədəm qoyur. XX əsrin əvvəllərində beynəlmiləl Bakının qaynar ictimai-siyasi və mədəni həyatı, müxtəlif ideoloji-siyasi cərəyanların toqquşduğu,  digər xalqların nümayəndələrinin  şəhərdə bütün aparıcı mövqelərə sahib olduğu və artıq  xeyli fəallaşmış Azərbaycan ziyalı nəslinin bu cəmiyyətdə öz yerini tutmaq cəhdləri ilə səciyyələnən bir şəraitində yeniyetmə Rəsulzadə hətta təhsilini belə yarımçıq qoyaraq dərhal bu həyat burulğanına atılır. Seçdiyi ilkin yol – siyasət, ideologiya – sosial demokratiya! Təəccüblüdürmü ? Əsla! Dövrün ən populyar siyasi ideya cərəyanı. Proqram halına salınmış nizamlı ideoloji konsepsiya və fəaliyyət planı, canlı, qaynar hərəkata ruhlandıran cəlbedici şüarlar, təbliğat üçün münbit mühit – Bakının fəhlə sinfi və ətalətli müsəlman kütlələrini bu ideyalar ətrafında siyasi mübarizəyə cəlb etmək perspektivləri. İti ağlı, hədsiz enerjisi, tezliklə üzə çıxan liderlik xarizması ilə dostlarından xeyli fərqlənən 17 yaşlı Məhəmməd Əmin  Azərbaycan Gənc İnqilabçılar Dərnəyini, daha sonra  Müsəlman Demokratik Müsavat Cəmiyyətini  yaradır, proletar Bakısının qeyri millətlərdən olan inqilabçıları, o cümlədən gürcü Koba – gələcək Stalin ilə tanış olur, qətlə yetirilmiş inqilabçı fəhlə Xanlar Səfərəliyevin dəfnində Caparidze və Stalinlə yanaşı alovlu nitq söyləyir.    
     Geniş maraq dairəsi, dərin mütaliəsi, müşahidə qabiliyyəti və nəhayət, güclü qələm sahibi kimi istedadının ortaya çıxması Rəsulzadəni eyni zamanda Azərbaycanın seçmə intellektual ziyalı elitası sıralarına gətirir və qarşısında Rus inqilabı illərində geniş vüsət almış Azərbaycan mətbuatı aləmi açılır. Bundan sonra qəzetçiliyi əsas peşəsinə çevirən və rəsmi sənədlərdə özünü  “jurnalist” adlandıran Məhəmməd Əmin ömrünün sonlarına qədər bu peşəyə sadiq qalır.
     İnqilabi fəaliyyətinə və çar rejimi əleyhinə yazdığı məqalələrə görə təqib olunmağa başlayan Rəsulzadə 1908-ci ildə “Tərəqqi” qəzetinin müxbiri kimi İranda Məşrutə inqilabının gedişatını işıqlandırmaq üçün Təbrizə yollanır və Cənubi Azərbaycanı qarış-qarış gəzərək mənsub olduğu xalqın o taydakı həyatı, güzəranı ilə yaxından tanış olur. Çoxmillətli Bakıdan fərqli olaraq Azərbaycanı ilk dəfə bütün rəngarəngliyi ilə görən, hiss edən və “İran məktubları” silsilə məqalələrində əks etdirən Rəsulzadənin dünyagörüşündə bu səfər bir dönüş nöqtəsi sayıla bilər.  İran dövlətçiliyini yaradan xalqlardan biri olmaqla heç də “müstəmləkə” statusu daşımayan Azərbaycan türk toplumunun öz ölkəsində  yalnız vətəndaş deyil, milli hüquqlarının da pozulduğu həqiqəti ilə üzləşməsi Rəsulzadəni bunun səbəbləri üzərində düşünməyə, o tay-bu tay Azərbaycan xalqının taleyini müqayisə etməyə əsas verir.
  Təbrizdə tanış olduğu Cənubi Azərbaycanın, sonralar İranın görkəmli siyasi və dövlət xadimi Seyid Həsən Tağızadənin əməkdaşlıq dəvətini qəbul edən Rəsulzadə onunla birlikdə Tehrana gəlır. İran Demokrat Partiyasının yaradılmasında bilavasitə iştirak edir, bu partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü və mətbu orqanı “İrane-Nou” (“Yeni İran”) qəzetin  redaktoru olur. Özünün 2 illik siyasi və qəzetçilik fəaliyyəti ilə Rəsulzadə Şah istibdadının hökm sürdüyü bu Şərq ölkəsində Avropa dəyərlərinin  və demokratik fikrin təşəkkülü və yayılmasında müstəsna rol oynayır. (İran tarixçiləri yalnız son dövrlərdə Rəsulzadənin bu tarixi xidmətinə qiymət verməyə başlayıblar). Diqqətəlayiqdir ki, bu qəzetdə çap olunmuş yazılarında “demokratiya” kəlməsinin qarşısından artıq  “sosial” sözü götürülür.
     Rus hökumətinin təzyiqi ilə İrandan çıxarılan və Vətənə qayıtmaq imkanı olmayan Rəsulzadə 1911-ci ildə İstanbula gəlir, burada özünün məşhur “İran türkləri” silsilə məqalələrini nəşr edir və bu yazılarında dəfələrlə İran türklərini “azərbaycanlı” adlandırır. “İran türkləri” Rəsulzadənin siyasi görüşlərində baş verən dəyişiklikləri, sosial-demokratiya ideyalarının tədricən türk-Azərbaycan milli düşüncəsi ilə əvəzləndiyini göstərən “açar” əsərdir.
    Həmin dövr türkçülük ideya cərəyanın bütün görkəmli xadimlərinin İstanbulda  “Türk ocaqları” cəmiyyətinin ətrafında toplaşdığı və türk xalqlarının vəzifələrini müzakirə etdiyi münbit bir şəraitdə Rəsulzadənin ideya-siyasi baxışlarında “türkçülüyə” doğru bir dönüş yaranır. Tanınmış “türkçü” ideoloqlar  bütün türk camiələrinin, o cümlədən Rusiyanın türk-müsəlman xalqlarının azadlığına və birliyinə nail olacaq mərkəz kimi Osmanlı dövlətini görür və ciddi fikir mübadiləsi aparırdılar. Müzakirələri diqqətlə izləyən və məsələyə daha geniş geosiyasi miqyasda baxan Rəsulzadə beynəlxalq aləmdə getdikcə imperiya nüfuzunu itirən, Balkan müharibələrini uduzan Osmanlı dövlətinin bu böyük vəzifənin öhdəsindən gələ biləcəyinə, ümumiyyətlə hələ özlərini millət kimi təsdiq etməmiş ayrı-ayrı türk toplumlarının çox ümumi bir Türk – Turan ideyası ətrafında birləşmək perspektivinə şübhə ilə yanaşır. 1913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi münasibətilə verilən Əfv fərmanından yararlanan 29 yaşlı Rəsulzadə Vətənə qayıdır, həmməslək dostlarının yaratdığı “Müsavat” qrupunun başına keçərək, onu siyasi partiya şəklində formalaşdırır, yaranmış real şəraiti qiymətləndirir və xalqının azadlıq yolunu tamamilə
yeni – “azərbaycançılıq” ideologiyasında görərək onun əsaslarını hazırlamağa başlayır.  
      Rəsulzadənin öz siyasi görüşlərində sosial-demokratiya və türkçülük mərhələlərindən keçib “azərbaycançılıq” milli məfkurəsinə gəlməsi bir siyasət adamının düşüncəsindəki dinamikanın sadəcə ifadəsi deyildi. Bu ideoloji “tapıntı” türkçülük fikir cərəyanının hələ çox populyar olduğu bir zamanda qarşıdakı siyasi  proseslərin tamamilə başqa məcrada inkişaf edəcəyini görmək və xalqını bu dəyişikliklərə hazırlamaq kimi Rəsulzadəyə təbiət tərəfindən verilmiş siyasi fəhmin təzahürü idi. I dünya müharibəsinin başlanması ilə Rəsulzadənin “XX əsr millətlər əsri olacaq”  kimi daha bir siyasi proqnozunun doğrulduğu şəraitdə “Azərbaycançılıq” milli ideologiyası “Müsavat” partiyasının fəaliyyət proqramının əsası kimi Azərbaycan milli-siyasi qüvvələrinin milli dövlət quruculuğu prosesinə səfərbər edilməsində və son nəhayətdə Azərbaycan dövlətçiliyinin qurulmasında müstəsna rol oynayacaq.  
   1917-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan milli hərəkatında liderlik mövqelərinə keçən Rəsulzadə 1918-ci ilin mayında yeni yaranan dövlətin başçısı seçiləcək. Azərbaycan Cümhuriyyəti Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni bir ideoloq və siyasətçi kimi addım-addım öz amalına doğru gedən və sonda  məqsədinə yetişən uğurlu dövlət qurucuları və rəhbərləri sırasına çıxaracaq.
   Azərbaycan Cümhuriyyətinin yalnız yaranması deyil, 23 aylıq mövcudiyyəti də Rəsulzadənin istər Milli Şuranın sədri, istərsə Azərbaycan Parlamentində aparıcı “Müsavat” fraksiyanın lideri kimi dövlət quruculuğunda bilavasitə rəhbər rolu ilə bağlı olacaq.
    27 Aprel 1920-ci il işğalının Rəsulzadə üçün nə demək olduğunu təsəvvür etmək çətin olmasın gərək!
    Bu işğal nə dərəcədə gözlənilməz idi və ümumən gözlənilməz idimi?    
    Cümhuriyyətin birinci simalarından olan Rəsulzadə ölkədə dövlət quruculuğunun nə qədər ağır şərtlər daxilində getdiyini təbii ki, bütün incəliklərinə qədər bilirdi. 23 aylıq mövcudiyyətin 15 ayı ölkə ərazisində xarici qoşunların (Osmanlı, sonra ingilis) yerləşdiyi, İngilis komandanlığının Bakı və rayonlarını bilavasitə idarə etdiyi, ingilislərlə birgə ağ general Biçeraxov və Bakıdan qaçmış erməni qüvvələrinin şəhərə qayıtdığı və yerli erməni komitələri ilə birlikdə aramsız təxribatlar törətdiyi, Cümhuriyyət hakimiyyətinin daima şimaldan – Rusiyadan  gələn təhlükə  (Denikin və Bolşevik qoşunları) ilə üzləşdiyi, Bakıdakı rus komitələrinin Denikinin, rus fəhlə və sol partiyaların isə bolşevik Rusiyasının agentləri kimi geniş fəaliyyət göstərdiyi, İranın Cümhuriyyətin “Azərbaycan” adına etirazı və Azərbaycan ərazilərinə iddiaları, Ermənistan Respublikasının təhriki ilə Qarabağda və Zəngəzurda arasıkəsilməz erməni qiyamları kimi xarici problemlər bir tərəfdən,  Azərbaycanın müxtəlif təmayüllü siyasi partiyalarının Parlamentdə açıq-aydın pozuculuq mövqeləri və Azərbaycan hökumətini mütəmadi iflic vəziyyətinə salaraq istefaya göndərmək cəhdləri, ölkə iqtisadiyyatı və ticarətində möhtəkirlik, rüşvətxorluq, süni ərzaq qıtlığı yaratmaq, neft məhsullarını qanunsuz yolla ölkədən çıxararaq qonşu dövlətlərə, o cümlədən Ermənistana satmaq halları, ağır maliyyə böhranları, fəhlə tətilləri, bəzi regionlarda yeni təyin olunmuş qubernatorların özbaşınalıqları, kəndli hərəkatlarının və iri torpaq sahiblərinin mülklərinə kütləvi basqınların güclənməsi və s.  kimi daxili problemlər digər tərəfdən Cümhuriyyət hökumətinin üzləşdiyi ciddi məsələlər idi.
     Belə bir şəraitdə Rəsulzadə və məsləkdaşlarının bütün bu problemləri pillə-pillə həll etməklə yanaşı məqsədyönlü surətdə dövlət quruculuğu ilə məşğul olduqları, onun bütün işlək strukturlarını quraraq son nəhayətdə Azərbaycan dövlətçiliyinin əsaslarını yaratdıqları tarixi bir xidmət sayılmalıdır.
    Lakin 1920-ci ilin əvvəllərindən Cümhuriyyətin taleyinin artıq onun qurucularının iradə və siyasi məharətlərindən asılı olmadığı görünməyə başlayır. “Vahid və bölünməz Rusiya” şüarı ilə 3 il bolşeviklərlə mübarizə aparan və dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən dəstəklənən rus ağqvardiyaçılarını hərbi yolla məğlub edərək vətəndaş müharibəsinə son qoymuş bolşevik Rusiyası öz ölkəsində böyük bir eksperiment kimi başladığı “sosializm quruculuğu” adı ilə Rus İmperiyasını keçmiş hüdudları daxilində bərpa etmək qərarı verir. Neft Bakısının əhəmiyyəti nəzərə alınmaqla Cənubi Qafqazda birinci olaraq yenə Azərbaycan hədəf seçilir. Lakin 1918-ci ilin uğursuz mart təcrübəsi nəzərə alınmaqla bu dəfə yerli müsəlman bolşeviklərin və fəhlələrin potensialından istifadə etmək, müstəqilliyi artıq dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən de-fakto tanınan Cümhuriyyət hökumətini mümkün qədər “dinc” yolla devirmək yoluna üstünlük verilir. Bu məqsədlə bütün yerli sol təşkilatların bir mərkəzdə birləşərək vahid Azərbaycan Kommunist partiyası yaratmaqdan tutmuş, Bakını alacaq XI Qırmızı Ordunun guya Anadoluya, Mustafa Kamal hərəkatına köməyə getdiyi əfsanəsinə, Azərbaycanda olan türk zabitlərinin bu əməliyyata cəlb olunmasına və  Mustafa Kamalın özünün bu işğala razılığının alınmasına, Ermənistan hökumətinin dəstəyi ilə Qarabağda növbəti erməni qiyamı qaldırıb Azərbaycan Ordusunun bu bölgəyə cəm olunmasını təmin etməyə qədər işini “ehtiyatlı” tutan Sovet Rusiyası bu planlarını rahatlıqla həyata keçirir.  
    Rəsulzadə və Cümhuriyyət rəhbərliyi təbii ki, bu planlardan xəbərdar idilər, lakin onların qarşısını almaq artıq müşkül məsələyə çevrilirdi. Rəsulzadənin bu işdə bolşeviklərlə həmkarlığa gedən türk generalı Xəlil Kut Paşaya acı bir təəssüflə dediyi “ruslara inanmayın, onlar bizləri qırmağa gəlirlər” sözləri onun obyektiv vəziyyəti düzgün qiymətləndirdiyindən və mümkün qədər qarşılayıcı tədbirlər görmək cəhdlərindən xəbər verirdi. Lakin Rəsulzadə üçün vəziyyətin son dərəcə ağırlığı yalnız yerli kommunist, rus, erməni, türk qüvvələrinin mövqeləri ilə deyil, həm də cümhuriyyətçilərin öz daxilində pozuculuq, təslimçilik, bolşeviklərlə əməkdaşlığa getmək əhval-ruhiyyəsinin artması ilə də şərtlənirdi. Burada Cümhuriyyətin əsas simalarından biri, görkəmli dövlət xadimi, müsavatçı Məmməd Həsən Hacinskinin nümunəsini xatırlatmaq kifayətdir. Rəsulzadənin işğal ərəfəsində Parlamentin son iclasındakı bütün rəftarı – çıxışları, təklifləri və sonda hakimiyyətin təhvili haqda ultimatumu qəbul etməsi onun Cümhuriyyətin artıq məhkum olunduğunu anladığının bariz sübutu idi.
   Diqqətəlayiqdir ki, yerli kommunist təşkilatlarının gizli iclaslarında qəbul edilən sənədlərdə adının çəkilməsi istisna olmaqla, bütün bu proseslərdə Nəriman Nərimanovun hər hansı rolu nəzərə çarpmır. Böyük xarici dövlətin işğal maşınının hazırladığı və həyata keçirdiyi mürəkkəb bir əməliyyatı təbii ki, bir adamın adı ilə bağlamaq hadisələrin içində olan Rəsulzadənin real bir siyasətçi kimi təbiəti, təcrübəsi və düşüncəsi xaricində idi. Elə isə nə üçün Cümhuriyyətin süqutu ilə bağlı bütün sonrakı bəyanatlarında, yazılarında Rəsulzadənin əsas ittiham hədəfi məhz Nərimanov olur?  Təbii ki, burada Aprel işğalından sonra Azərbaycanda qurulan hökumət orqanlarının başında məhz Nəriman Nərimanovun durması əsas şərtdir. Cümhuriyyət dövlətinin başçısı olmuş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bu dövləti silah gücünə əvəz etmiş yeni hökumətin başçısı kimi məhz Nəriman Nərimanovu özünə bərabər siyasi rəqib kimi seçməsi bu baxımdan tam məntiqə uyğundur. Bununla belə ölkənin yeni liderinin bütün nüfuzu və şəxsi keyfiyyətləri ilə bərabər Rəsulzadənin Nərimanovla bağlı söylədikləri ittihamların arxasında
yalnız konkret bir adın nəzərdə tutulmadığı, bu zaman Nərimanovun müstəqil dövlətə təcavüz etmiş bolşevik Rusiyasının, eləcə də real milli dövlət quruculuğunun utopik ideallara söykənən  sosialist sistemi ilə əvəzlənməsinin TƏCƏSSÜMÜ kimi qəbul olunduğunu düşünmək mümkündür.
  Nərimanova qarşı bu baxışlarında Rəsulzadə tam anlaşılandır. Cümhuriyyətin süqutunun istər dövlət qurucusu, istərsə uğurlu bir siyasətçi kimi onun həm də şəxsi faciəsi olduğu, ən yaxın silahdaşlarının fiziki məhvi, verilən saysız qurbanların itkisi ilə bağlı çəkdiyi iztirablar müqabilində Rəsulzadənin Nərimanovu öz siyasi rəqibi kimi ən yüksək tonlarda, ən kəskin ibarələrlə töhmət etmək haqqı vardır. Amma bu haqq yalnız Rəsulzadənindir!
   Bu gün Rəsulzadənin Nərimanovun ünvanına söylədikləri ittihamların artıq tarixi faktlar və sənədlərlə sübut olunan təfərrüatlarının ortada olduğu bir vaxtda bu töhmət dolu sitatları əldə silah edib 100 ildən sonra  Nərimanova qarşı Rəsulzadənin özündən daha amansız, daha qəddar bir linç kampaniyası açmaq qəbul edilməzdir. Tarixçilərə isə ümumiyyətlə özünə belə bir haqq qazandırmaq yaraşmaz.
    Yalnız Azərbaycan deyil, Ermənistan və xüsusilə müstəqilliyi de-yure  tanınmış Gürcüstan respublikaları da silah gücünə sovetləşdirildikdən, yəni bu proseslərin Nərimanovla, ya Nərimanovsuz qaçılmaz olduğu aydınlaşandan sonra Rəsulzadə - Nərimanov münasibətlərinə daha bir baxış bucağı diqqət çəkir.
   1923-cü ildə erməni milli-inqilabi hərəkatının tanınmış xadimi, “Daşnaksütun” partiyasının üzvü, Ermənistan Respublikasının ilk baş naziri olmuş (1918-1919)  Ovayes Kaçaznuni özünün məşhur “Daşnaksütuna daha görüləcək bir iş qalmadı” adlı məruzə-kitabını xaricdəki məsləkdaşlarına təqdim edir. Bu kitabda qarşılarına Ermənistan dövləti yaratmaq vəzifəsi qoymuş daşnak millətçi inqilabçılarının öz məqsədlərinə çatıb Ermənistan Respublikasını qurduqları vurğulanaraq, sovet işğalından sonra “İndi bu dövləti qorumaq, möhkəmlətmək artıq erməni kommunistlərinin işidir” kimi bir tezis irəli sürülür. Uzun illər erməni dövlətçiliyinə can atan bu siyasi xadim üçün həmin dövləti kimin yaradıb, kimin idarə edəcəyindən asılı olmayaraq onun Varlığı əsas ideya kimi götürülür.
   Həmin 1923-ildə Rəsulzadə Türkiyədə özünün məşhur “Azərbaycan Cümhuriyyəti” kitabını nəşr edir. Bu proqram əsərində Azərbaycan kommunist dövlətini qəbul etmədiyini, ölkəsinin istiqlalı uğrunda sonadək Azərbaycan savaşı aparacağı bəyanatını verir və bu vədinə sadiq qalır.
    Elə həmin 1923-cü ildə Nərimanov “Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair” başlığı altında yazdığı məruzə və məktublarını Sovet dövlətinin bolşevik rəhbərlərinə ünvanlayır.  Sovetləşmədən keçən  3 il ərzində Azərbaycanda sosializm quruculuğu təcrübəsinin mənfi nəticələri və onun özünün bu dövrdə hansı imkanlar və şərtlər daxilində fəaliyyət göstərdiyi bütün təfərrüatları ilə açıqlanan bu əsər hələ çox sonralar  məşhurlaşacaq və  istər o dövrün Azərbaycan tarixçiliyi, istərsə də Nərimanovun bioqrafiyası üçün çox mühüm mənbə olacaq...





ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
17:42Peşmerge Kerkük'e geri mi dönüyor?17:23Путь урегулированию на Кипре - принцип двух государств17:15Beynəlxalq radio Qarabağda fəaliyyətə başladı: xəbərlər həm də erməni dilində təqdim ediləcək18:53Президент Байден встречается с премьер-министром Нетаниягу и оказывает на него давление18:24В Анкаре стартовал Фестиваль мировых культур с участием посольств 55 стран20:59Азербайджанцы Молдовы выступают против минного терроризма Армении15:16Антитеррористическая операция Азербайджана в Карабахе15:10В Евлахе завершилась встреча представителей властей Азербайджана и армянских жителей Карабаха19:19Туранские пустыни включены в список Всемирного природного наследия ЮНЕСКО17:28İmadəddin Nəsimi haqqında İranda tədqiqatlar16:26A Human Rights Report on the Azerbaijani Turks in Iran: April-June 202316:14Минобороны Азербайджана: В Карабахе начаты локальные антитеррористические мероприятия17:09Веха турецко-японской дипломатии: фрегат «Эртугрул»20:20В Баку состоялось праздничное мероприятие, посвященное еврейскому Новому году19:50Türk-Japon diplomasisinin miladı: Ertuğrul Fırkateyni18:24Ильхам Алиев рассказал о новой сфере сотрудничества между Азербайджаном и странами Центральной Азии19:00В Кыргызстане пройдет Конгресс «История тюркских государств»17:25Путин отметил важность реализации масштабных проектов на Дальнем Востоке13:24Карстовые воронки в Турции: причины их возникновения19:31Президент Алиев принял министров тюркских государств17:53В столице Татарстана продолжается фестиваль мусульманского кино11:2331 Ağustos günü çekilen iki telgraf14:40На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция (Продолжение)14:33На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция13:17На матрице истины ( Продолжение)13:09На матрице истины20:25К чему стремится Иран, вступая в БРИКС?16:17В Казахстане возрождают редкую породу собак12:19Дом для Матрешки13:26Sepah emissarının Gürcüstanda din adı altında fəaliyyəti19:49Белуджские сепаратисты столкнулись с проникновением исламских террористов19:35Узбекистан и Азербайджан создали Высший межгосударственный совет19:08Политические манипуляции Армении в Лачинском коридоре17:50Чем важен визит главы МИД Турции в Ирак18:47Американцы устраивают саммит с Японией и Южной Кореей против Китая, России и КНДР18:38Тайваньский вопрос: Токио посылает разнонаправленные сигналы Пекину22:44ŞEYX NƏSRULAH MARNEULİDƏ.\ALLAH SƏNƏ RƏHMƏT ELƏSİN C.MƏMMƏDQULUZADƏ19:43"Звезда Монголии". Бывшая "шестнадцатая республика СССР" дрейфует на Запад20:54В Казахстане отмечают День Абая14:41Турецкая Cengiz Holding будет строить туннель через узбекский перевал Тахтакарача13:26Роскосмос заявил о запуске ракеты со станцией "Луна-25" с космодрома Восточный18:47Игорь Волчек: Мультфильмы должны развлекать и воспитывать12:34И все равно — ашхабадец: Валерию Непомнящему — 80!18:05Более половины населения Великобритании– не христиане, а две трети жителей Лондона – представители этнических меньшинств11:11Как христианство завоевало Рим с помощью простой математики13:31В Ашхабаде прошел саммит глав Таджикистана, Туркменистана и Узбекистана21:59В Беларуси стартуют II Игры стран СНГ11:24ТIигьиржалви шаир11:15Турция может стать новым центром в энергетике18:58DİL CƏBHƏSİNƏ ƏSGƏRİ BORC18:37دریاچه اورمیه با حکومت جمهوری اسلامی احیاء نمی‌‌شود18:30Maşallah Rəzmi: Urmiya gölü İslam Respublikası hökuməti tərəfindən canlandırılmayacaq15:32Proqnozlara görə, Urmiya gölü yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq12:22Кишинев отстранит от должности главу Гагаузии12:14"Ось Турции" и "новая эра тюрок": тюркский мир, Турция и Центральная Азия18:25Этнографический женский костюм юга Узбекистана16:18Tehranın Azərbaycana qarşı əsassız iddiaları13:30İRAN-AZƏRBAYCAN ƏLAQƏLƏRİNİN GENİŞLƏNMƏSİNƏ KİM MANE OLUR ?09:51Президент ТРСК: Операция на Кипре предотвратила еще большую трагедию14:12Şuşalı qəhrəman İsrafil İbrahimov haqqında sənədli film çəkilir12:33‘Başkan Barzani’nin Azerbaycan ziyaretinin manevi değeri çok yüksek, bunun sonuçlarını göreceğiz’12:21Почему странам Центральной Азии нужно объединяться11:46Жапаров подписал закон о переходе госучреждений Кыргызстана на государственный язык08:58Итоги вильнюсского саммита НАТО и сбалансированная политика Турции09:59Кошки Ван – достопримечательность Турции09:16Какой будет судьба бойцов «Вагнера» в арабских странах?21:07Расширение НАТО и Япония как форпост «западного мира» в Азии18:59Язык цветов в Османской империи18:56Посол России вызван в МИД Ирана12:46HEYDƏR ƏLİYEVİN AZƏRBAYCANÇILIQ İDEYASINDA CƏNUBİ AZƏRBAYCAN12:26MILLƏT, MİLLİYYƏT, MİLLİ KİMLİK, ETNİK MƏNSUBİYYƏT, “MİLLİ” SÖZÜ22:29Dua Etme; Dilsel mi, Eylemsel mi?17:21Культура и инновации11:50В Турции стартовал 662-й турнир по масляной борьбе «Кыркпынар»11:40Астана: сияющая звезда Центральной Азии12:27В Ташкенте открываются Недели культурного наследия Узбекистана и партнерских инициатив12:07В Ташкенте открылись выставки туркестанского авангарда и Темуридского ренессанса11:54Какие выгоды несет России вступление Ирана в ШОС12:46Без приоритета на Тайнството, Църквата се превръща в хуманитарен клуб с униформени служители19:08"Каждое дерево особенное". О мире народных музыкальных инструментов Марьяна Скромблевича16:03В Туркменистане началась Неделя культуры20:54İBRAHİM PEYĞƏMBƏRİN YANLIŞI, TANRI MƏRHƏMƏTİ20:21Что стало с памятником в Хедера?20:38Талибы провоцируют конфликты из-за водных ресурсов15:58Жители Центральной Азии считают свои страны «перевалочным пунктом» для релокантов из РФ16:41“Heydər Əliyev: Azərbaycanda elm və təhsil” mövzusunda III şagird respublika konfransı keçirilib10:10Firudin İbrahimi və azərbaycançılıq12:08В Эрзуруме открылся Центр исследования турецко-армянских отношений18:48Этапы возрастной дискриминации согласно ООН16:53Каждый шестой человек сталкивается с дискриминацией по возрасту13:21О литературном творчестве Любы Юсуфовой21:19Армяно-азербайджанские переговоры отложены17:08Караимы – хранители традиций и языка в литовском Тракае17:07Античный город Силлион — важная достопримечательность Антальи14:14İranda hicabsız və hicablılar haqda əxlaq kodeksi13:59РУССКИЙ ЯЗЫК В ЦА СТАНОВИТСЯ ИНСТРУМЕНТОМ ЦИФРОВОГО БУДУЩЕГО10:19Материал российских медиаэкспертов о блокировках и шатдаунах в соседней стране18:49Пойдет ли Индия в НАТО?19:09ТРАДИЦИИ КОРЕЙСКОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ19:47İranda məsciddən qaçırlar, bizdə Xameneyiyə biət edirlər…19:34CÜMHURİYYƏTİMİZİN “OSKARI”13:22Выборы в Турции: западные СМИ и турецкие избиратели14:12Черкесы между прошлым и будущим13:59Русскоязычная коранистика досоветского периода16:02Мигрантов из Центральной Азии вновь стали массово «приглашать» на фронт, даже в мечетях08:55В Австрии в 2022 году совершено 1324 правонарушений на почве исламофобии08:47В Конье стартовала «Неделя турецкой кухни»18:53Монастырский комплекс Худавенг обладает особым значением.16:54Сохранение биоразнообразия, как фактор защиты окружающей среды16:46Саммит в Сиане, как сигнал роста влияния Китая в Центральной Азии16:42В Кыргызстане прошла неделя моды AK-Buura Fashion Week-202317:20Благодаря строительству коридора Север - Юг России избежит изоляции от Мирового океана17:06Что происходит в Гагаузии16:44Доклад Госдепа о свободе религий – инструмент вмешательства в дела Азербайджана09:59HEYDƏR ƏLİYEVƏ ARXALANAN GƏNC AZƏRBAYCANLI MÜTƏRCİM21:06ON SOME PECULIARITIES OF TALYSH DECORATIVE- APPLIED ART18:26Депортация крымских татар: не утихающая боль народа18:05Китай стремится усилить влияние в Центральной Азии21:34Azərbaycan dili haqqında 1400 il bundan qabaq Kəsra Ənuşirəvan Adilin qeydləri19:05Azərboyconi sərboz17:01Гагаузия может объявить о своей независимости16:28Etibar Əliyev_ ğurbətədə vətəni dardi kəşə şair.....20:06Cəmiyyətimizdə oğlan uşaqlarına verilən qüsurlu tərbiyə və məişət zorakılığı11:38«Media savadlılığı və qazilər: “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə yoxsa informasiya?" adlı tədbir Bakıda davam edib09:18От Агалыка до Памира12:40Xıdır İlyas-Hıdrellez20:11Лексика нашего времени16:04Си Цзиньпин пригласил в Китай с госвизитом президента КР и еще трех стран ЦА15:37AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN NÜMUNƏSİ KİMİ21:00Творчество Юнуса Эмре уже 7 веков озаряет путь человечества15:04AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)14:48AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ "TƏƏSSÜBÜ" və NƏRİMANOV "NİFRƏTİ" ( 1-ci yazı )14:38Будущее зерновой следки17:54В Астане открылась выставка «Доспехи казахских батыров»11:43Новую конституцию Узбекистана поддержали более 90% участников референдума18:15Победителем этапа Гран-при «Формулы-1» в Баку стал Серхио Перес06:58Cənublu məşhur pedaqoq Zehtabinin də qanı molla rejiminin “vicdanındadır”...06:52В Фергане обсудили взаимодействие ж/д структур тюркских государств06:37Турецкая Республика Северного Кипра получила статус наблюдателя в ТюркПА18:24Барлас: Утверждения армян по 1915 году - самая большая ложь XX века16:39ЦСБ: в Израиле проживают 9,727 миллиона человек, 73,5% из них - евреи16:31В Иране убит известный аятолла Аббас-Али Сулеймани19:04Игра на четверых: для чего Израиль подружился с соседями Ирана18:40Семья из Турции ухаживает за собакой, разбудившей хозяев за минуты до землетрясения17:12Iran deputatının Azərbaycana məsləhət verməkliyi17:05İRANIN AZƏRBAYCANA QARŞI İDEOLOJİ FƏALİYYƏTİNİN MƏRHƏLƏLƏRİ17:40Доклад Сената Канады: исламофобия глубоко укоренилась в стране12:44Goranboyda “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə çərçivəsində qazilərlə görüş keçirilib.13:59Россия делает ставку на многополярный мир и выход из изоляции12:36“Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə Yevlaxda davam edib.10:14Запущен процесс по ликвидации Молдовы09:26“Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?"08:17TPAO: Черноморский газ начнет поступать в дома в Турции в мае08:21Католики всего мира празднуют Пасху08:07«Шма Исраэль»08:00CƏNUBİ AZƏRBAYCAN SEPAHIN HƏDƏFİNDƏ10:37İlaxır çərşənbədir, il tamam olur16:57Зачем Грузии закон об "иноагентах"? Аргументы сторонников и противников15:58KARMA və SEÇİM AZADLIĞI!09:35Azerbaijan envoy to Israel: You cannot use our airfields to attack Iran09:13Avestanın "Videvdat" bölümünün Azərbaycan dilinə tərcüməsinin təqdimatı olub18:20Мидраш Раба. Эстер Раба17:36Русское евразийство и его восточноевропейские аналоги 100 лет назад и сейчас (на примере Венгрии)17:24«Разрубленная книга» и Надир-шах17:08Новая стратегия России в ЕАЭС15:31Tehran’s 'new old fear': Southern Azerbaijan wants independence18:25Yel çərşənbəsi- Yelli çərşənbə18:20Как будут развиваться события в Приднестровье11:37Веха в истории Азербайджана: Мамед Эмин Расулзаде15:22Интернет породил опасные фобии у людей15:02“Doğru üskü” gəldi çatdı14:53В Молдавии утвердили румынский язык как государственный09:00Haputlar16:19О некоторых особенностях устного народного творчества талышского народа.15:16Время Красного Дракона. возрастающая роль Китая в мировой политике11:27Генсек ТЮРКСОЙ провел встречи в Узбекистане12:59Modificarea formei capului/craniului Tn Caucazul de Sud si Orientul Apropiat in perioada tarzie a epocii bronzului - perioada timpurie a epocii fierului. Date arheologice si antropologice19:261905-1906-جی ایللر کوتلوی قیرغین‌لار18:47THE KHOJALY MASSACRE: THE BLOODIEST AND MOST FEARSOME TRAGEDY OF HUMAN HISTORY19:46Узбекистан признан самой гостеприимной страной на постсоветском пространстве15:06РУССКИЙ ЯЗЫК В КИРГИЗИИ ОСТАЕТСЯ СОЦИАЛЬНО ПРЕСТИЖНЫМ13:21قتل عام خوجالی: وحشتناکترین و خونین ترین فاجعه بشریت13:13Futbol’un Tarihcesi ve Divânü Lügati’t-Türk12:56Hocalı soykırımı: insanlık tarihinin en kanlı ve en korkunç trajedisi12:37مذبحة خوجالي: أخطر مأساة في تاريخ البشرية12:25Ходжалинский геноцид: самая кровавая трагедия ХХ века12:17İRANIN SAXTA TARİXİ14:43Dil və Ana dili haqqında düşüncələr10:21Kак скоро Таджикистан и Кыргызстан завершат пограничный спор16:24Azərbaycanın Qüzeyində və Güneyində Çərşənbə axşamları09:25ОДКБ и интеграционная безопасность евразийского пространства17:45Разоблачена команда хакеров, вмешивавшихся в выборы18:01BİR QRUP TƏBRİZLİ TƏRİF EŞİTMƏK ÜÇÜN RƏHBƏRİN HÜZURUNA GEDİR12:16Критикуя Украину, Венгрия идет в тюркский мир19:05Некоторые знаменитые эпитеты имама Али (а)19:02Азербайджанский актер-христианин продублировал фильм об Имаме Али на русский язык (ВИДЕО)18:36Как живут потомки согдийцев в труднодоступном ущелье Таджикистана19:58Четвероногие герои: Собаки, которые помогают спасать людей из-под руин в Турции11:31Налёт БПЛА Bayraktar AKINCI ve Bayraktar TB2 в зоне бедствия превысил 1,2 тыс. часов10:24დამტვრეული მანქანით, მაგრამ სუფთა გულით – აზერბაიჯანელი ახალგაზრდა თურქეთის დასახმარებლად
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. Дом для Матрешки
  2. Более половины населения Великобритании– не христиане, а две трети жителей Лондона – представители этнических меньшинств
  3. Игорь Волчек: Мультфильмы должны развлекать и воспитывать
  4. DİL CƏBHƏSİNƏ ƏSGƏRİ BORC
  5. В Беларуси стартуют II Игры стран СНГ
  6. Maşallah Rəzmi: Urmiya gölü İslam Respublikası hökuməti tərəfindən canlandırılmayacaq
  7. دریاچه اورمیه با حکومت جمهوری اسلامی احیاء نمی‌‌شود
  8. "Ось Турции" и "новая эра тюрок": тюркский мир, Турция и Центральная Азия
  9. И все равно — ашхабадец: Валерию Непомнящему — 80!
  10. Кишинев отстранит от должности главу Гагаузии
  11. Турецкая Cengiz Holding будет строить туннель через узбекский перевал Тахтакарача
  12. Proqnozlara görə, Urmiya gölü yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq
  13. В Казахстане отмечают День Абая
  14. ТIигьиржалви шаир
  15. Турция может стать новым центром в энергетике
  16. "Звезда Монголии". Бывшая "шестнадцатая республика СССР" дрейфует на Запад
  17. Sepah emissarının Gürcüstanda din adı altında fəaliyyəti
  18. Как христианство завоевало Рим с помощью простой математики
  19. В Ашхабаде прошел саммит глав Таджикистана, Туркменистана и Узбекистана
  20. На матрице истины ( Продолжение)
  21. Белуджские сепаратисты столкнулись с проникновением исламских террористов
  22. Тайваньский вопрос: Токио посылает разнонаправленные сигналы Пекину
  23. Политические манипуляции Армении в Лачинском коридоре
  24. Американцы устраивают саммит с Японией и Южной Кореей против Китая, России и КНДР
  25. На матрице истины
  26. Узбекистан и Азербайджан создали Высший межгосударственный совет
  27. Туранские пустыни включены в список Всемирного природного наследия ЮНЕСКО
  28. Президент Алиев принял министров тюркских государств
  29. ŞEYX NƏSRULAH MARNEULİDƏ.\ALLAH SƏNƏ RƏHMƏT ELƏSİN C.MƏMMƏDQULUZADƏ
  30. Чем важен визит главы МИД Турции в Ирак
  31. Роскосмос заявил о запуске ракеты со станцией "Луна-25" с космодрома Восточный
  32. 31 Ağustos günü çekilen iki telgraf
  33. К чему стремится Иран, вступая в БРИКС?
  34. Ильхам Алиев рассказал о новой сфере сотрудничества между Азербайджаном и странами Центральной Азии
  35. Карстовые воронки в Турции: причины их возникновения
  36. В Казахстане возрождают редкую породу собак
  37. На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция
  38. На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция (Продолжение)
  39. В столице Татарстана продолжается фестиваль мусульманского кино
  40. Türk-Japon diplomasisinin miladı: Ertuğrul Fırkateyni
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    Sentyabr 2023    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
252627282930 
ГАЛЕРЕЯ