Futbol’un Tarihcesi ve Divânü Lügati’t-Türk
- 23-02-2023, 13:13
- СПОРТ
- 0
- 1 352
Resim:www.turkishnews.com
11. yüzyıl Türk kültürü/Boylari Kaşgarlı Mahmud tarafından
Divânü Lügati’t-Türk. Türkçe’nin neden öğrenilmesi gerektiğini şöyle anlatır:”Ant içerek söylüyorum, ben Buhara’nın, sözüne güvenilir imamlarından birinden ve başkaca Nişaburlu bir imamdan işittim. İkisi de senetleri ile bildiriyorlar ki, Yalvacımız (Peygamber), kıyamet belgelerine, ahir zaman karışıklıklarını ve Oğuz Türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada Türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır buyurmuştu. Bu söz (hadis) doğru ise sorguları kendilerinin üzerine olsun Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur. Bu doğru değil ise akıl bunu emreder.
,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.
Divanü Lügati’t Türk
Divanü Lügati’t Türk (Özellikleri – Tarihi – Yazarı -İçeriği)
Türk tarihinde yazılmış en önemli eser nedir diye bir soru sorulsa belki de birçoğumuzun vereceği cevap Divanü Lügati’t Türk adlı eser olacaktır. Eserin hem etkileyici bir yazılış ülküsünüm olması hem içeriğindeki bilgiler o kadar kıymetli ki eser, adeta yazıldığı dönemi aydınlatan bir fener gibidir. Biz bu eser sayesinde 11. yüzyıl Türk kültürünü, dünyasını ve coğrafyasını bugün anlayabiliyoruz. Bunun yanı sıra yazar o dönem Türkçesini, özelliklerini, dil bilgisini, şiirleri, atasözlerini bir araya getirmesiyle bir Türkoloji başyapıtı oluşturmuş olur.
Divanü Lügatit Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından yaklaşık olarak 1072 – 1074 yılları arasında yazılmış ve dönemin halifesi Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur. Eserin adında geçen lügat yani sözlük kelimesine rağmen kitabı sadece bir sözlük olarak değerlendirmemiz yanlış olur. Çünkü bu eser kelime ve anlamlarından dışında en az bu bölüm kadar değerli başka bilgiler de içermektedir. Özellikle eserin yazıldığı dönemde yaşayan Türkler hakkında ayrıntılı bilgi vermesi ve bir Türk haritasını muhteva etmesi eserin değerini katlayan niteliklerdir.
Divanü Lügati’t Türk’ün Yazılış Amacı
Eserin yazıldığı dönemde Türkler arasında Arapça ağırlık kazanmaya başladığı, edebiyat eserlerinin çoğunlukla Arapça yazıldığı görülür. Bu durumda rahatsız olan Kaşgarlı Mahmut, hem Türkçenin de en az Arapça kadar köklü ve sistemli bir dil olduğunu göstermek hem de Araplara Türkçeyi öğretmek için bu kitabını kaleme alır. Kitabın yazılış amacını bu şekilde ele alacak olursak Kaşgarlı Mahmut’u bir Türk milliyetçisi olarak değerlendirmek mümkündür. Böylelikle millet kavramının Türklerde ne kadar eski olduğunu görmüş oluruz.
Divanü Lügati’t Türk’ün Özellikleri
- İslami dönem Türk eserlerinin ikincisi olan eser 1074 yılında Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınmıştır.
- Türk Edebiyatı’nda yazılmış ilk sözlük olan Divanü Lügat’it Türk, “Türk Dilinin Sözlüğü” anlamına gelmektedir.
- Kitabın giriş bölümünde yazar eserin yazılış amacını, kaç bölüme ayrıldığı ve sözlük hakkında genel bilgiler vermiştir.
- Yazar eserini Türkçenin de Arapça kadar köklü bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır. Bununla birlikte Arapların bu köklü dili öğrenmelerine yardımcı olmak gibi bir amacı da bulunmaktadır.
- Kaşgarlı Mahmut derlediği Türkçe kelimeleri bir araya toplamış ve sekiz farklı bölümde kullanıma sunmuştur. Bu kelimeler Türkmen, Oğuz, Çiğil gibi çeşitli Türk boylarının dillerinden alınmıştır.
- Kelimelerin Arapça karşılıkları verilmiştir. Bununla birlikte kelimenin daha iyi anlaşılması için gerekli açıklamalar yapılmış, sözcüklerin halk arasında kullanım örneklerine de yer verilmiştir.
- Sözlükte yaklaşık olarak sekiz bin kelime bulunmaktadır. Türkçe kelimelerin yanı sıra çeşitli deyimler, atasözleri ve bugün bilebildiğimiz koşuk-sagu örnekleri eserin içeriğini oluşturmaktadır.
- Bir sözlük kitabı olmasının yanında bir dilbilgisi, tarih, coğrafya ve edebiyat kitabı özelliği taşır.
- Bu eser bize 1.000 yıl önceki Türklerin yaşamları, kültürleri, inanışları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.
- Eser Karahanlı Türkçesi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir.
- Kitap Arap alfabesi kullanılarak yazılmıştır.
- Eserde ayrıca dönemin Türk boylarının ve komşularının yaşadıkları bölgelerle ilgili bir harita da yer alır.
Divanü Lügat’it Türk’ün İçeriği
Bir sözlük oluşturmak amacıyla yazılan Divanü Lügat’it Türk’te kelime ve karşılıklarının dışında başka bilgiler de yer almaktadır. Eserde 7500 kelimenin Arapça karşılığına yer verilmiştir. Aynı zamanda bu kelimelerin Türk halkı arasındaki kullanımlarına da örnekler verilmiştir. Eserdeki kelimeler Karahanlı (Hakaniye) Türkçesiyle yazılmıştır. Divanü Lügat’it Türk ile Türkçe kelimelerin tarih içerisindeki değişimleri ve kullanım alanları tespit edilebilmektedir. Eserin sözlük olmasının yanında dönemin Türk halkı hakkında, onların kültürleri, adetleri ve yaşayışları hakkında bilgi vermesi çok daha önemlidir. Divanü Lügat’it Türk aynı zamanda dönemin Türk boylarının bir haritasını da içerir. Bu haritada Kaşgarlı Mahmud Balasagun’u merkez olarak almış ve Türk haritasını Balasagun merkezli çizmiştir.
Kaşgarlı Mahmud döneminde sözlü olarak yaşayan birçok Türk şiirini de kitabına dahil etmiştir. Böylelikle bugün bu şiirler hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz. Divanü Lügat’it Türk’te bir çok konuda yazılmış şiir örneklerini görebiliyoruz. Bu şiirlerin bir kısmı hece ölçüsüyle bir kısmı da aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
Divanü Lügat’it Türk’te Kaşgarlı Mahmud döneminde yaygın olan birçok atasözünü de eserine dahil etmiştir.
Tüm bunları ele aldığımızda bu eserin sadece sözlük kitabı değil; birçok bilgi içeren, Türk tarihi, kültürü, yaşamı hakkında bilgi veren çok önemli bir eserdir.
Divanü Lügat’it Türk;
– İlk sözlük,
– İlk dil bilgisi kitabı,
– İlk ansiklopedi,
– İlk şiir antolojisi özellikleri taşımaktadır.
Divanü Lügat’it Türk’ün Bulunması
Türk dünyasında Divanü Lügat’it Türk adlı bir eserin varlığı bilinir ancak çok uzun bir süre bu eserin bir örneği kimse tarafından görülmemiştir. Eserin gün yüzüne çıkması 1915 yılında İstanbul’da tamamen şans eseri şeklinde olmuştur. 1915 yılında İstanbul Sahaflar Çarşısı’nda bir dükkana elinde eski ve yıpranmış kitapla yaşlı bir kadın gelir. İhtiyacı olduğundan çok eski zamanlardan kalma bu kitabı 30 altına satmak ister. O dönemin aydınlarından Ali Emiri Efendi Sahaflar Çarşısı’nda gezerken bu kitabın satıldığını görür. Sahaflar Çarşısı’nda kimse bu kitabın Divanü Lügat’it Türk olduğunun farkında değildir. Büyük bir heyecan içerisine giren Ali Emiri Efendi, durumu sahafçılara çaktırmadan eseri kısa sürede tamamladığı 30 altın ile satın alır. Sonradan edebiyatçıların yaptığı yoruma göre bu eser kitapçılar tarafından bilinmiş olsaydı 30 altına değil en az 30 bin altına satılırdı. Daha sonra bu durumu arkadaşlarına anlatan ve arkadaşlarının yardımıyla uzun sürecek bir çalışma sonrasında eseri tekrar düzenleyen ve yıpranmış yaprakları bir araya getiren Ali Emiri Efendi, Divanü Lügat’it Türk bilim dünyasına kazandırır.
,.,.,.,.,.,.,,.,..,…….,…,………..,..,.,.,.,.,..,.,…,.,..,,.,.,.,.,.,.,…,.,.,,.,..,.,.,.,.,.,.,
Divanı lügatit türk nedir?
Günümüzde adı “Türk Diyalektleri Sözlüğü” olan Divanı lügatit türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından 1072 – 1074 yılları arasında Bağdat’ta yazılan Türkçe- Arapça bir sözlüktür. Meşrutiyet yıllarında maliye nazırlarından Nazif Paşa’dan akrabalarına kalan bir kitap, on altına kitapçı Burhan efendiye satılmıştır. Burhan Efendi bu kitabı Ali Emiri Efendiye (Millet Kütüphanesinin kurucusu) 30 altına satar ve 3 altında bahşiş alır. Ali Emiri bu kitabı çok güvendiği Kilisli Rıfat efendiye verir.Rıfat efendi bu kitap üzerinde iki ay çalışır ve sonunda bu değerli kitap 1917 yılında üç ciltlik halinde tekrar gün yüzüne çıkar.
Türk sözlüğün divanı anlamı gelen “Divanü Lügati’t Türk”, Oğuz soyundan gelen Mahmud El-Kaşgari tarfından bin yetmiş dört yılında yazılmıştır. Kitap (1917-9) yılları arsında Kilisli Rıfat Efendi, (1928)yılında Carl Brockelman, (1939-41) yıllarında Besim Atalay, (1960-63) Mutallibov (özbekçe tercümesi), (1972) yılında Clauson tarafından basılmıştır. Kitapta Türk dünyasının o dönemki ilk haritası yer alır. Bu harita, Balasagun şehri merkeze alınarak çizilmiştir. Dağlar kırmızı, şehirler sarı, nehirler mavi, denizler yeşil renkte gösterilmiştir.
Haritanın alt kısmında olan Adabagan diyarını, Kürt Ülkesini , Suriye ülkesini horasan diyarını hicaz diyarı Irak diyarını görmekteyiz. Haritanın orta kısımlarında daha çok şehirler gösterilmiştir. Bunlar: Taraz, Nzi, Yawıç, Ekki Ögüz, Balasagun, Barsgan, Uç, Şancu, Curçan, Yarkend. Kaşgar, Kasan, semerkand, Hoçend,Margınan, Özçand , Qişmir, Gazne şehirleridir. Bu haritada ilginç olan şey, haritanın doğusunda yer alan Ye’cuc ve Me’cuc diyarıdır ve etrafı sanki set halinde kırmızı renkte çizilmiş dağlarla çevrilmiştir.
Türk Dilini İslam alemine tanıtmak için Mahmud El- Kasgari on beş yıl boyunca Türklerin yaşadıkları şehirleri obaları dağları çölleri gezmiştir. Türklerin şivelerini, atasözlerini öğrenmiştir. Ayarıca Arap dil bilgisini en iyi şekilde öğrenmiştir. Eser Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. Eserde yedi bin beş yüz kelime ve Arapça karşılıkları vardır .Ayrıca şiirler atasözleri deyimler bulunmaktadır.
Türkçe’nin neden öğrenilmesi gerektiğini şöyle anlatır:”Ant içerek söylüyorum, ben Buhara’nın, sözüne güvenilir imamlarından birinden ve başkaca Nişaburlu bir imamdan işittim. İkisi de senetleri ile bildiriyorlar ki, Yalvacımız (Peygamber), kıyamet belgelerine, ahir zaman karışıklıklarını ve Oğuz Türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada Türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır buyurmuştu. Bu söz (hadis) doğru ise sorguları kendilerinin üzerine olsun Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur. Bu doğru değil ise akıl bunu emreder.
Tanrı devlet güneşini Türk burçlarını yükseltmiş ve onların mülkleri üzerinde felekleri döndürmüştür. Tanrı onlara Türk adını vermiş ve yeryüzüne ilbay kılmış, hakanları onlardan çıkartmıştır. Dünya uluslarının yularların onlar eline vermiş, herkese üstün kılmıştır. Onlarla birlikte çalışanları aziz kılmış ve Türkler onları her dileklerini ulaştırmış, kötülerin şerrinden korumuştur. Onlara hedef olmaktan korunabilmek için, aklı olana düşen şey, onların yolunu tutmak, derdini dinletebilmek gönüllerini alabilmek için dilleriyle konuşmaktır.”
Türk adı altında da şu bilgileri verir:”Bir ad olarak Türk adını Tanrı vermiştir, dedik. Çünkü bize Kaşgarlı Halefoğlu Şeyh Hüseyin ona da İbn ül-Gurki denilen kimse İbn üd-Dünya demekle tanılan Şeyh Ebu Bekr il-Müfid ül-Cürcani’nin Ahır zaman üzerine yazmış olduğu kitabında Ulu Yalvac’a tanık varan bir hadis yazmıştır. Hadis şöyledir, ‘ Yüce Tanrı’ -Benim bir ordum vardır. Ona Türk adını verdim. Onları Doğuda yerleştirdim. Bir ulusa kızarsam Türkleri o ulus üzerine musallat kılarım, diyor. İşte bu,Türkler için bütün insanlara karşı bir üstünlüktür.
Çünkü , Tanrı onlara ad vermeyi kendi üzerine almıştır. Onları yeryüzünün en yüksek yerinde, havası en temiz ülkelerine yerleştirmiş ve onlara ‘Kendi ordum demiştir. Bununla beraber Türkler güzellik, sevimlilik, tatlılık, edep, büyükleri ağırlamak, sözünü yerine getirmek, sadelik, övünmemek, yiğitlik, mertlik gibi öğülmeye değer sayısız iyiliklerle görülmektedirler.” Kaşgarlı Mahmud, vatansever, Türklere hayran, yaptığı işe yürekten inanan bir bilim adamıdır. Divan daha sonraları pekçok bilim adamı tarafından kullanılmıştı. Antepli Ayni diye bilinen Bedreddin Mahmud, İkdü’l-Cuman fi Tarihi Ehli’z-Zaman’da ve Katip Çelebi Keşfü’z-Zunun’da Divan’dan söz ederler.
Ancak sonradan yıllarca unutulmuş, neden sonra İstanbul’da Ali Emiri’nin (1857-1923) eline geçen Savi’nin nushası Sadrazam Tal’at Paşa’nın (1874-1921) aracılığı ile Kilisli Rıfat Bilge’nin (1873-1953) gözetiminde basılmış hemen bütün dünya Türkologlarının ilgisini çekmişti. Divan’ın ilk önce Kilisli Rıfat, daha sonra Konyalı Atıf Bey ve Besim Atalay tarafından Türkçe çevirileri ve Türk bilim adamları tarafından açıklamaları yapılmıştır.
Divan Batıda ilgi uyandırmış, 1928 yılında C. Brochkelmann Kaşgarlı üzerinde araştırmalar yapmıştır. Dankoff’un Divanü Lugat-it Türk çevirisi ile James Kelly’nin makaleleri de son çalışmalardır. Kitabın metni Türkçe ve açıklamalar Arapçadır. Arapça gramer kuralları örnek olarak hazırlanmış ve her bölümde kelimeler Arap alfabesine göre sıralanmıştır. Türk dilinde onsekiz harf kullanıldığını, yazılışta yeri olmayan, ancak söylenirken kullanılan yedi harf ile duraklama harfinin de bunlara eklenmesi gerekir, demiştir.
Divanı lügatit türk’ün önemi
Divanı lügatit türk Türkçe’nin bilinen en eski sözlüğü olup, batı Asya yazı Türkçesiyle ilgili var olan en kapsamlı ve önemli dil yapıtıdır.
Divanı lügatit türk’ün kaşgarlı mahmud açısından önemi
Divanı lügatit türk adlı eser Kaşgarlı Mahmud’un Türk boylarıyla ilgili ayrıntılı bilgisinin yanı sıra, Arap dil bilimi konusunda da esaslı bir eğitim görmüş olduğunu göstermesi açısından önemlidir.
Divanı lügatit türk’ün içeriği
El yazması nüshası 638 sayfadır ve yaklaşık 9000 Türkçe kelimenin oldukça ayrıntılı Arapça açıklamasını içerir. Ayrıca Türklerin tarihine, coğrafi yayılımına, boylarına, lehçelerine ve yaşam tarzlarına ilişkin kısa bir önsöz ve metin içine serpiştirilmiş bilgiler mevcuttur.
Divanı lügatit türk’te sözcüklerle ilgili bol bol seci, mesel, hikmet, şiir, efsane; tarih, coğrafya; halk edebiyatı folklor bilgi ve örnekleri verilmiş; dilbilgisi kuralları ortaya konulmuştur.
Divanı lügatit türk’ün yazılmasının amacı nedir?
Divanı lügatit türk, Yabancılara Türkçe’yi öğretmek ve Türk dilini Araplara tanıtmak maksadıyla yazılmıştır.
Divanı lügatit türk’ün özellikleri
- yüzyılda yazılmıştır.
Kitabu cevahirü’n nahv fi lugatit türk nedir?
Kaşgarlı mahmud tarafından yazılmış Türkçe’nin ilk gramer kitabının adıdır. Kaşgarlı Mahmud’un kayıp eseri olarak bilinmektedir. Eseri bulanlara 1000 cumhuriyet altını ödül verileceği bildirilmiştir.
Kaşgarlı mahmud yılı
Unesco, Türkçe’nin ilk büyük sözlüğünü ve ilk Türk Ansiklopedisini hazırlayan büyük bilgin Kaşgarlı Mahmud’un doğumunun 1000’inci yılı olması dolayısıyla 2008 Yılını “KAŞGARLI MAHMUT YILI” ilan etmiştir.