İSLAM VƏ ƏRƏB DÜNYASININ HƏMAS- İSRAİL MÜHARİBƏSİNƏ MÜNASİBƏTİ

Foto:Encyclopædia Britannica, Inc.

Vidadi Mustafayev

11noyabr 2023-cü il tarixində  İslam (İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı)və ərəb ölkələri (Ərəb Dövətləri Liqası)başçılarının Səudiyyə Ərəbistanınn Ər-Riyad şəhərində keçirilən Fövqəladə sammitində İsrail-Həmas mühariibəsi və onun yaratdığı humanitar fəlakət müzakirə olunub.
Sammitdə iştirak və çıxış edən İran prezidenti doktor\ayətulla İ.Rəisi problemin həll edilməsi üçün 10 təklif irəli sürmüşdü.Bunların arasında radikallığı ilə seçilən aşağıdakı təklifləri qeyd etmək olar.
3.İsrail hərbçiləri Qəzzanı dərhal tərk etməli
4. İslam ölkələrinin, sionist(İsrail) rejimlə istənilən siyasi və iqtisadi əlaqələri, xüsusilə enerji sahəsində, dərhal dayandırılmalı
5.İslam ölkələri İsrail ordusunu terror təşkilatı kimi tanımalı
10. Əgər sionist rejimin hərbi cinayətləri davam edərsə və Amerika administrasiyası bu qeyri-bərabər müharibəni davam etdirərsə, İslam ölkələri Fələstin xalqını silahlandırmalı və müharibə qızışdıran işğalçı ilə mübarizədə onlara kömək etməli.
Göründüyü kimi, İran prezidenti HƏMAS-İsrail müharibəsini İsrail-İslam qarşıdurması kimi təqdim edərək İslam ölkələrini İsrailə qarşı hərtərəfli,o cümlədən silahlı,mübarizəyə səsləyir.
Fövqəladə sammitin sonunda    Yekun bəyanat qəbul edilib.

Mediada,o cümlədən İran mediasında, Yekun bəyanatın   tam mətni dərc edilməyib,ona görə bəyanatla bağlı İran mediasında  verilən az-çox geniş icmal əsasında aşağıdakıları demək olar.

Bəyanatda İsrailin Qəzzaya hücumu,baş vermiş müharibə cinayətləri və dəhşətli qətllər pislənir.Qəzzanın mühasirəsinin dərhal aradan qaldırılması və bölgəyə humanitar yüklərin daxil olması vurğulanır.BMT TŞ-dan təcili olaraq  İsrail tərəfindən xəstəxanaların vəhşiliklə  dağıdılmasını pisləyən qərar qəbul etməsi xahiş edilir.Bütün ölkələrİsrail hakimiyyətinə  silah və sursat ixrac etməyi dayandırmağa çağrılır. Sammit iştirakçılarının  İsrailin Qəzza əleyhinə müharibəsinə istənilən adla legitimlik qazandırılmasına qarşı olduğları bildirilir.1.5 milyon insanın Qəzza zolağının şimalından cənubuna köçürülməsi bir növ müharibə cinayəti olduğundan pislənir.BMT –nin müvafiq institutlarından İsrailin bu sahədə fəaliyyətinin davam etdirməsinə qarşı mübarizə aparması,Fələstin  qaçqınlarının öz yaşayış yerlərinə və evlərinə  qayıtmasının vacibliyini vurğulaması xahiş olunur.

İslam ölkələrinin liderləri Fələstin xalqının Qəzza zolağında və ya İordan çayının qərb sahilində,Qüds də daxil olmaqla, istənilən formada   yerdəyişdirməsinə  məcbur edilməsinə yönəlmiş səyləri  özlərinin qırmızı xətti və hərbi cinayət olduğu  bəyan edilir.

Ərəb və İslam ölkələrinin rəhbərləri həmçinin Təhlükəsizlik Şurasından sionist(İsrail) rejimin Fələstinə təcavüzünün dayandırılması və beynəlxalq qanunları, humanitar qanunları və beynəlxalq qətnamələri pozan işğalçı rejimin qarşısını almaq üçün qəti və məcburi qərar qəbul etməyi xahiş edirlər.

 Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin prokurorundan İsrailin bütün işğal olunmuş Fələstin ərazilərində, o cümlədən Şərqi Qüdsdə törətdiyi hərbi cinayətlər və bəşəriyyətə qarşı cinayətlərlə bağlı dərhal təhqiqata başlaması tələb edilir.

Göründüyü kimi Yekun bəyanat iki hissədən ibarətdir.

Bəyanatda əvvəlcə Qəzza zolağına hücumdan,mətnin souna yaxın bütün Fələstinə təcavüzdən,əvvəlcə Qəzza zolağı ilə bağlı məsələlərdən, axıra yaxın Fələstinin bütün problemlərindən söz açılır.Bu da bəyanatın tərtibində iki cinahın-nisbətən mülayim və nisbətən radikal  cinahın mövqelərinin yer alması ilə izah edilə bilər.

Birinci cinah Qəzza ilə bağlı məsələlərin, ikinci cinah isə ümumiyyətlə Fələstinlə bağlı  məsələlərin həllinin vacibliyini ön plana çəkməyə çalışıbdır. Məsələnin belə qoyuluşu məntiqi və ədalətli görünsə də mövcud böhranın qısa zamanda həllinə yardım etmir.

 Yekun bəyanatdan göründüyü kimi Sammit iştirakçıları beynəlxalq hüquq normalarından çıxış edərək HƏMAS-İsrail müharibəsi ilə bağlı BMT TŞ ,müvafiq  beynəlxalq institutlar və qurumların  lazım olan qərar və tədbirlər görməlırini xahiş və tələb edirlər.Sammit itirakçıarı İslam və ərəb ölkələrinin məsələ ilə bağlı birbaşa görə biləcəyi heç bir siyasi-diplomatik( diplomatik münasibətlərin kəsilməsi və ya dondurulması)iqtisadi( ticarət embarqosu və s.), hərbi (silah tədarükü) və s. addım və tədbirdən söz açmırlar.

Bəyanatda  nisbətən radikal  fikirlər yer alsa da, onların icrası, qeyd edildiyi kimi, beynəlxalq təşkilatlardan tələb olunur.Bu da bəyanatda irəli sürülmüş xahiş və  tələblərin kağız üzərində qalacağına təminat verir.

Onu da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, sammitdə qəbul olunmuş  Yekun bəyanatda İranın davakar təkliflərindən heç biri yer almamışdır.Bu da Sammit iştirakçılarının çoxunun  bu və digər səbəblərdən HƏMAS –İsrail müharibəsini nəinki İslam-İsrail,Ərəb-İsrail,  hətta Fələstin –İsrail müharibəsi belə hesab etməmələri , eyni zamanda İsrail və onu açıq şəkildə dəstəkləyən Qərb qüvvələri ilə  münaqişəyə girməmək səiyi ilə izah oluna bilər.