İMAMQULUKƏND

16-09-2024, 20:11
ИСТОРИЯ И ОБЩЕСТВО

Qusar rayonunun zəngin təbiətli böyük və abad  kəndlərindən biri olan İmamqulukənd haqqında məlumatlara “Azərbaycan tarixi (Bakı, 1961, I cild), X.Ramazanovun və A.Şixsaidovun “Cənubi Dağıstan haqqında oçerklər“ (Mahaçqala, 1964) kitablarında, U.Meylanovanın “Ləzgi dilinin dialektologiyası“ kitabında və başqa mənbələrdə təsadüf olunur. 

   Kəndin toponimləri onun tarixindən xəbər verir. “Кьенч1еб тахта” (“Saxsı düzü”) adlanan yerdə qədim Langu şəhəri olmuşdur. Orada bir qarış torpağı qazan kimi saxsı küplərin, bardaqların, badyaların qırıntıları üzə çıxır. Burada və “Шабуран хвал” (“Şaburun arxı”) deyilən yerdə qədim arxeoloji tapıntılara təsadüf olunur.

   Azərbaycan alimlərindən C.Xəlilovun, Q.Qoşqarlınm və R.Arazovanın Gavdişan təpələrində apardığı axtarışlardan göründüyü kimi, İmamqulukəndin 3-4 kilometrliyində yerləşən I və II Gavdişan təpələrində ləzgilər hələ eramızdan əvvəl kəndlər salmışlar. İndiki Qalacıq kəndi yaxınlığındakı III Gavdişan təpəsi də qədimlərdə yaşayış məskəni olmuşdur.

   I Gavdişan təpəsində aşkar olunmuş arxeoloji tapıntılardan göründüyü kimi, həmin kəndin əhalisi tez-tez yadellilərin hücumuna məruz qalmışdır. Təpədən Dağıstanın, həmçinin Azərbaycanın Quba və Xaçmaz rayonlarının əraziləri yaxşı görünür.

   Kənddən 3 kilometr aralıdakı II Gavdişan təpəsi düzəngahda yerləşir. Burada eramızdan əvvəl I minillikdə kənd olmuşdur. Təbii fəlakətlər və yadellilərin hücumları nəticəsində yerli əhali bir neçə dəfə öz yerini dəyişmişdir. Qədim zamanlarda onların məskəni Əcəxürlə Böyük Muruq kəndləri arasındakı hündür təpənin üstündə olmuşdur. Kəndin qalıqları bu günə qədər gəlib çatmışdır. Ehtimallara görə kənd əhalisinin buradan köçməsinin səbəbi 1667-ci ildə bir-birinin ardınca baş vermiş zəlzələlər olmuşdur.

   Kəndin indiki adı ilə bağlı bir neçə fikir söylənir. Onlardan biri belədir. I Pyotr Dərbəndə gəlməzdən əvvəl Manqulu bəy şəhərin naibi təyin edilmişdi. I Pyotr Dərbəndə gələndə həmin şəxs az qüvvə ilə im¬peratorun qoşununun hücumuna davam gətirməyin mümkün olmadığını başa düşür və şəhərin gümüş açarlarını təntənə ilə ona uzadır. Belə qarşılanmaqdan məmnun olan imperator mükafat olaraq Manqulu bəyə general-mayor rütbəsi verir, onu Dərbəndin xanı elan edir və ona məvacib təyin edir.

   I Pyotr Dağıstanda çox qalmır. Quba, Müşkür və Şirvan ləzgiləri rusların əksinə qalxırlar. Digər tərəfdən Hacı Davud Müşkürvi rusların əleyhinə mübarizə aparmaq üçün 30 min nəfərlik qoşun yaradır. Bütün bunlara görə I Pyotr 1722-ci ilin sentyabrın 29-da Həştərxana gedir. Dərbənddə o, 3 min nəfər əsgərdən ibarət qarnizon saxlayır. Ruslar gedəndən sonra Manqulu bəy onların dağıtdıqları kəndləri abadlaşdırmaqla məşğul olur. O, indiki İmamqulukənddə kasıb ailələrə ev tikməyə kömək edir. Bu xeyirxahlığın müqabilində yerli əhali kəndin əvvəlki adını dəyişib, ona Manqulu bəyin adını verir. “Манкъулидхуьр” (“Manqulunun kəndi”) adı belə yaranır.

   İmamqulukənd bir neçə tarixi hadisənin şahididir. 1721-ci ildə kənd sakinləri İran qoşunlarının hücumuna məruz qalır. 1741-ci ilin payızında Nadir şah I Gavdişan təpəsində yüzlərlə adama zülm edir. Onların gözlərini çıxarır, əllərini kəsir,  dar ağacından asır. 1774-cü ildə Gavdişan yaxınlığında Əmir Həmzənin, qazanişeli Əmir Məhəmmədin və qazıqumuqlu Məhəmmədxanın dəstələri ilə Fətəli xanın qoşunlan arasında döyüş baş verir. Bu döyüşdə məğlub olan Fətəli xan Salyana qaçır. Əmir Həmzənin qoşunu Gavdişana yaxın kəndləri, o cümlədən İmamqulukəndi dağıdıb, Quba şəhərini tutur...  

   İmamqulukənd qədim zamanlardan məhsuldar zəmiləri olan ruzulu, bərəkətli kənddir. Karvan yolunun üstündə yerləşdiyindən Küre mahalının qoyun sürüləri bu yolla Muğana aparılardı. “Maqar quza” sahəsində geniş taxıl zəmiləri olmuşdur. Dağıstanın Maqar kəndindən biçinçilər taxıl yığımında onlara köməyə gələr, əvəzində buğda alıb gedərdilər. Məşhur sarıbuğda sortu da məhz burada əkilərdi. Deyilənlərə görə yaxın kəndlərin və Küre mahalının bəzi kəndlərinin əhalisi qış üçün azuqəni burada yığardı.

   Hələ XIX əsrin əvvəllərində buranın alma bağları və düyü plantasiyaları məşhur idi. 1830-cu ildə Quba əyaləti zəhmətkeşlərinin hasil etdikləri 196 min pud düyüdən 10 min pud məhsul imamqulukəndlilərə məxsus idi. Bu, tayı-bərabəri olmayan qırmızı düyü idi. Kəndin böyük sürüləri və ilxıları var idi. Buradakı pendir zavodunun məhsulları xarici ölkələrə də göndərilirdi.

   İmamqulukənd təhsilə meylli insanların vətəni kimi də tanınıb. Hələ 1866-cı ildə Quba qəza hökuməti əhalinin tələbi ilə üç kənddə yeni məktəblər açmağa məcbur olmuşdur. Həmin kəndlər Qusar, Həzrə və İmamqulukənd idi. 1894-cü ildə İmamqulukənd məktəbində camaatın tələbi ilə rus bölməsi açılmışdır.

   XX əsrin ikinci yarısında BAM-da tikintilər başlananda bu kənddə də yeni məhəllə salınmış və ona “ВАМ” adı verilmişdir. Orada 50-dən artıq ev ucaldılmışdır. Kənddə 1930-cu ildə 330 təsərrüfat var idisə, indi onların sayı 1000-dən çoxdur.

   İmamqulukənd Kasıb Abdullah və Zabit Rizvanov kimi şairlərin vətənidir. İkram Novruzbəyov, Əbdüləziz Əfəndiyev kimi alimlər, Seyfəddin Seyfəddinov kimi rəssamlar kəndin adını hər yerdə tanıdırlar.