Dil və Ana dili haqqında düşüncələr

Dil adi və mexaniki ünsiyyət vasitəsi deyildir; əkinə, canlı və dinamik ünsiyyət vasitəsidir. Bununla yanaşı, dil mövcudluğu və varlığı baxımından immanent səciyyə daşıyır. Bu immanentlik kifayət qədər mürəkkəb məsələdir; təfəkkür-dil, dil-nitq dualizmi labirintindən çıxa bilməməyimizin səbəbi dilin mənşəyinə baxışımızdan irəli gəlir. Başlanğıcda nə vardı: dil, yoxsa təfəkkür; nitq, yoxsa dil? Məsələyə diaxronik baxdığımız üçün qənaətbəxş cavab yoxdur; dilçilər aləmi bir-birinə qatıb mətləbdən bizi uzaqlaşdıran nəzəriyyələr irəli sürmüşlər. Nə qədər ki insanın mənşəyinə diaxronik yanaşma mövcuddur, bu kimi suallar cavabsız qalacaqdır. Əslində “Dil, yoxsa təfəkkür birincidir?” sualını insan oğlunu “təkamül nəticəsində meydana çıxan bioloji növ” hesab edən materialist nöqteyi-nəzər doğurmuşdur. Bu nöqteyi-nəzər mənşə problemini səhv yerdə axtardığından belə yanlışlığın özü ilə gətirdiyi suallara düzgün cavab heç vaxt olmayacaqdır. Elə isə həm insanın mənşəyi, həm də dil-təfəkkür əlaqəsi probleminə sinxron nəzər salmalıyıq. Sinxron yanaşma təkamülü rədd edir, hazır komponentlərin eyni vaxtda mövcud olduğunu irəli sürməklə qəliz və mənasız mübahisələrə son qoyur.