Ethnoglobus » ИСТОРИЯ И ОБЩЕСТВО » MİR CƏFƏR BAĞIROV və azərbaycanlıların Milli Qırğını ( I hissə)

MİR CƏFƏR BAĞIROV və azərbaycanlıların Milli Qırğını ( I hissə)

image

Solmaz Rüstəmova-Toqidi, tarix elmləri doktoru, professor

Yüz ildən artıqdır ki, xalqımız işıqlı Novruz bayramımdan dərhal sonra tariximizin çox acı və kədərli səhifələrini – 1918-ci ilin kütləvi qırğınları - qeyd edir, o faciələrin qurbanı olmuş insanların xatirəsini anır, o ağır günləri yaşamış və bəzən birbaşa iştirakçısı olmuş tanınmış şəxsiyyətlərin mövqelərini araşdırıb qiymətləndirməyə çalışır. Bu mövzunun tədqiqatçılarından biri kimi həmin hadisələrə istər öz zamanında, istərsə də sonralar ziddiyyətli münasibəti ilə seçilən çox maraqlı və müəmmalı bir tarixi şəxs haqqında söhbət açmaq istərdim. 1918-ci il qırğınlarının yalnız sıravi vətəndaşların deyil, siyasi xadimlərin həyatında da dərin izlər buraxdığını, baxacağımız nümunədə hətta qara səhifələr yazdığını göstərməklə, bu “izlərin” həmin şəxsi ömrünün sonlarına qədər necə izlədiyini açıqlamaq söhbətimizin ən pik nöqtəsi olacaq. Haqqında danışacağımız şəxs, artıq sərlövhədən aydın olduğu kimi, Mir Cəfər Bağırovdur.

Mir Cəfər Bağırov 1918-ci il müsəlman əhalisinin kütləvi qırğınları zamanı harada idi ?
Azərbaycanın gələcək “Sahibi”, 20 il (1933-1953) Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi olmuş Mir Cəfər Bağırov Qubada doğulmuşdu, burada oxumuş, işləmiş və karyerasının ilkin addımlarını da bu şəhərdə atmışdı. Odur ki, bir qubalı olmaqla, öz iradəsi iləmi, yaxud yaranmış şəraitin hökmü ilə, hər halda 1918-ci ildə məhz Quba hadisələrinin kifayət qədər tanınmış iştirakçılarından biri kimi çıxış etmişdir. Lakin onun adı, gözlənilənin əksinə olaraq, Qubanın irticaya məruz qalmış və müdafiə olunmuş sakinləri, ya başçıları arasında deyil, işğalçı qüvvələr yanında çəkilir və beləliklə, dərhal öz kiçik vətənində qınaq mənbəyinə çevrilir. Belə ki, həmin hadisələri araşdırmış Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədlərində həm qubalılar, həm də Qubaya ilk daxil olmuş bolşevik dəstəsinin rəhbəri gürcü Gelovani tərəfindən Mir Cəfər Bağırov “bolşevik”, “qubalı qatı bolşevik”, “yerli bolşevik” kimi dəfələrlə xatırlanır.
Təbii ki, bu məqam öz “kadrlarının” keçmişinə çox ciddi yanaşan kommunist hakimiyyətinin diqqətindən yayındırıla bilməzdi və əksinə, onun vurğulanması gənc bolşevikin karyerasına birmənalı müsbət təsir göstərməli idi. Lakin faktın özü – həmyerlilərinin kütləvi qırğınlarında iştirakı, görünür ki, hətta öz zamanında Mir Cəfər Bağırov üçün həssas məsələ olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, o, hələ 1923-cü ildə, Az.SSR DİK Dövlət Siyasət İdarəsinin sədri olduğu zaman yazdığı tərcümeyi-halında Quba qırğınları ərəfəsində və həmin günlərdə baş verən hadisələrə toxunmuş, o cümlədən onu talançıların düşərgəsinə gətirib çıxaran səbəbləri bəraətləndirici tonda açıqlamağa çalışmışdır.
Əvvəlcədən vurğulayaq ki, Quba səhifələri Bağırovun tərcümeyi-halının, demək olar ki, ən dolaşıq, bir çox hallarda onun özü tərəfindən dolaşdırılmış hissəsi olmaqla bu tarixi şəxsiyyətin həyatında hətta dövrün ideologiyası baxımından belə “işıqlı”, yaxud “şərəfli” hesab edilə bilməz. Və sözsüz ki, Mir Cəfər Bağırovun özünün söz açdığı bir çox məqamlar həqiqətə, və ya digər sənədlərdən məlum olan hadisələrə uyğun gəlmir, yaxud onlarla ziddiyyət təşkil edirdi. Lakin, onun bolşevik kimi siyasi karyerasının ilk dövrünün özü tərəfindən parlaq boyalarla təsvir edilən və çox zaman həqiqətdən uzaq detallarına varmadan, birmənalı vurğulanmalıdır ki, Quba hadisələri başlananda Mir Cəfər Bağırov artıq bolşeviklərlə birgə idi. Əgər həmin sənəddən, yəni Bağırovun özü tərəfindən yazılan tərcümeyi-halından çıxış edilərsə, Qubada hakimiyyətin, Gelovani başda olmaqla, ələ keçirilməsi cəhdinin təşəbbüskarı da az qala Bağırov olmuşdur.
Burada kiçik bir haşiyə çıxaraq həmin dövr Qubadakı vəziyyətə nəzər salaq. 1917-ci ilin fevralından, yəni Rusiya monarxiyası devriləndən sonra Quba Qəzası qəza komissarı Əli bəy Zizikski, eləcə də yerli icmaların (müsəlman, rus və yəhudi) nüfuzlu nümayəndələrindən ibarət idarəetmə qurumlarının hakimiyyəti altında idi və yalnız Zaqafqaziya hökumətini tanıyırdı. Bakıda hakimiyyəti ələ keçirmiş Bakı Soveti təbii ki, bolşevikləri qəbul etməyən bu qəzadakı vəziyyətdən və onun müxtəlif bölgələrində (Xaçmaz, Dəvəçi, Qusar) çoxsaylı silahlı birləşmələrin olduğundan xəbərdar idi. 1918-ci ilin Mart hadisələrindən dərhal sonra Əli bəy Zizikskinin və dağıstanlı Nəcməddin Qosinskinin silahlı dəstələri hətta Bakının xilası üçün şəhərə yürüş etmiş və Xırdalan ətrafında bolşevik qüvvələri ilə döyüşlər aparırdı. Mir Cəfər Bağırov həmin dövrü nəzərdə tutaraq öz tərcümeyi-halında yazır:
“Mənim qarşımda nə olursa olsun Bakıya çatmaq, Quba qəzasında olan vəziyyəti təfsilatı ilə təsvir etmək və hakimiyyəti ələ keçirmək üçün sanksiya tələb etmək vəzifəsi dururdu, lakin bu vəzifə çox çətin idi və az qalmışdı ki, mən, bunun üçün həyatımla cavab verim. Onda mən, geriyə, Qubaya qayıtmaq və mərkəzin heç bir xəbəri olmadan, hakimiyyəti ələ keçirmək qərarına gəldim. Fikirləşdim ki, sonradan öz yoldaşlarım qarşısında məsuliyyət daşımaq Zizikskiyə və Qosinskiyə Bakıdan geri qayıdarkən Quba qəzasında öz mövqelərini möhkəmlətməyə imkan verməkdən daha yaxşıdır. Mən belə də etdim. Amma, elə həmin gün Bakıya teleqram vurdum və bu hadisə Bakı quberniyasında vətəndaş müharibəsinin ümumi gedişatına kömək etdi. Belə ki, Zizikski Quba qəzasında nəinki möhkəmlənə, hətta orada burnunu belə göstərə bilmədi və Qosinski ilə birlikdə Dağıstana qaçdı, orada yeni qüvvələr toplayaraq Qubaya may hücumuna hazırlaşmağa başladı. Bakı və Qızıl Burun arasında yol açılan kimi mən dərhal Georgiy Sturua, Artak (Stambulyants) və Barski yoldaşların şəxsində Bakı Qızıl qvardiyasının avanqardı ilə əlaqə saxladım və onlara hər şeyi olduğu kimi geniş təsvir etdim və onlar mənə məsləhət gördülər ki, Mərkəzin nümayəndəsi kimi Gelovani adlı bir nəfəri Quba qəzasına aparım”.
Bolşevik Mərkəzin Quba qəzası ilə bağlı siyasəti əvvəldən fərqli idi. Qəzada çox saylı hərbi dəstələr, xüsusilə döyüşkən ləzgi əhalisinin tam silahlı olması, Dağıstanın yaxınlığı bir tərəfdən, Bakı və Şamaxıdan fərqli olaraq Qubada azsaylı erməni əhalisinin bolşevik-erməni hərbi qüvvələrinə dəstək vermək qüdrətində olmadığı və, ümumən qəzanın poli-etnik tərkibi digər tərəfdən, Bakı Sovetini bu qəzanın sovetləşdilməsinin başqa yollarını axtarmağa sövq edirdi. Odur ki, Bakı XK Soveti qubalıları sülh yolu ilə ələ almağa qərar verir və bu məqsəd – bolşeviklərin hakimiyyətini könüllü tanımaq təklif-ultimatumunu çatdırmaq üçün Bakı bolşeviklərinin siyasi dairələrində tamamilə təsadüfi adam olan Gelovani adlı bir şəxs seçilir. 30 yaşlı, gürcü knyaz nəslindən, sosial-demokrat-menşevik, Moskva tibb institutunun keçmiş tələbəsi, siyasi məhbus kimi sürgündən azad olduqdan sonra Bakıya qohumlarının yanına gəlmiş və burada ilişib qalmış David Gelovani gürcü Caparidze vasitəsilə yenicə “milis müvəkkili” vəzifəsinə təyin edilmişdi və az sonra Xaçmaz dəmir yolu ilə hərəkət edən 2 minlik əsgər eşelonunun başında Qubaya göndərilir.
Qubalılar, sözsüz ki, Bakı və Şamaxıda baş verən qırğınlardan xəbərdar idilər. Bakıda erməni, o cümlədən yerli ermənilərin vəhşiliklərindən xilas olmuş bir çox qubalı ailələr Qubaya qayıtmış və çox mətləbləri yerlilərinə anlatmışdılar. Həmin hadisələrin Qubada təkrarının qarşısını almaq üçün burada hətta yerli erməni əhalisini “zərərsizləşdirmək”, digər tərəfdən də onların təhlükəsizliyini təmin etmək (erməni evlərinə hücumlar başlamışdı) məqsədilə bir qədər əcaib tədbirlər də görülmüşdü: erməni əhalisinin böyük hissəsi şəhər həbsxanasında yerləşdirilmişdi və qubalılar bu “məhbusları” yaxşıca yedirdir, qonşuları onlara baş çəkir, evlərindən və əmlaklarından muğayat olurdular. Aprelin əvvəllərində, kiçik hərbi qüvvə və köməkçisi M.C.Bağırov ilə Qubaya gələn Gelovani məhz bu şəraitlə üzləşir, şəhər əhalisinin kifayət qədər dinc rəftarı qarşısında erməniləri həbsxanadan buraxdırır, ultimatumunu təqdim edir və onun qəbulu üçün qubalılara 2 saat vaxt verir.
Bakı və Şamaxı hadisələrindən qorxmuş və “imtina edildiyi halda şəhər yerlə-yeksan ediləcək” hədəsi ilə düşünməyə cəmi 2 saat icazəsi olan qubalıların beynəlmiləl nümayəndə heyəti (müsəlman, rus, yəhudi), bununla belə Gelavani ilə danışıqlara girir, “bolşevik nəzəriyyəsini” öyrənmək və onun “özləri üçün nə qədər münasib olduğunu aydınlaşdırmaq” üçün izafə vaxt istəyir. Əvvəlcə bu xahişi anlaşıqlı qarşılayan Gelavaninin 2 gündən sonra hövsələsi tükənir, yerli sakinlərin bolşevik hakimiyyətini könüllü tanımasını gözləmədən 180 nəfər silahlı əsgərlə bir də şəhərə girib ultimatumunu təkrar edir. Qubalıların şahidliyinə görə, bu tələb-ultimatum elan edildiyi zaman, “Quba müsəlmanı, qatı bolşevik” Mir Cəfər Bağırov da Gelovani və “iki yəhudi” ilə birlikdə öz həmyerlilərinin qarşısında dayanmışdı.
Bu dəfə hansı cavab veriləcəyi şübhə doğurmur: ultimatum qəbul olunur və qubalılar düz 8 gün Sovet hakimiyyəti altında yaşayırlar. Bakı qəzetləri dərhal Quba şəhər meydanında təntənəli surətdə Sovet hakimiyyətinin elan olunduğunu və “zəhmətkeşlərin bu hadisəni böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşıladığını” qeyd edirlər. Gelavani Qəza komissarı, M.C.Bağırov onun müavini təyin olunurlar. Bağırovun öz şəhadətinə görə, o, Gelovani ilə birlikdə Quba şəhərində və yaxın kəndlərdə inqilab komitələri-revkomlar təşkil edir, “normal qayda-qanun yaradır”, qəza idarələrini ələ keçirir, yerli Qızıl Qvardiya yaratmağa başlayır, Oqanezovun başçılıq etdiyi hərbi dəstələri qəzaya çağırtdırır.
Gelavani-Bağırovun başçılığı ilə Sovet hakimiyyətinin Qubada hələ nə qədər davam edə biləcəyini söyləmək mümkün deyil, çünki tarixən yaranmış ənənəyə uyğun olaraq, yenə də dağlılar – bu hakimiyyəti tanımayan ətraf kəndlərin ləzgi əhalisi hadisələrə müdaxilə edir. 9-cu gün şəhərə silahlı hücum başlanır, Xaçmazdan gələn və yalnız ermənilərdən ibarət 150 nəfərlik “qırmızı” qüvvələrlə üç günlük şiddətli döyüşlərdən sonra ləzgi dəstələri bolşeviklərin “ilk komandasını” Qubadan qovub çıxarır və beləliklə Quba qəzasında Sovet hakimiyyətinin qurulması tədbirlərinə son qoyur. Mir Cəfər Bağırov da Gelavani ilə birlikdə Qubanı tərk edir.
Lakin burada bir məqama diqqət yetirilməlidir. Yekdilliklə şəhərə “qonşu kəndlərdən ləzgilərin” girdiyini göstərən qubalılardan fərqli olaraq, M.C.Bağırov “Qubaya hücumun” təşkilatçısı kimi konkret şəxsin – məhz Əli bəy Zizikskinin adını çəkir. O, həm də 3 günlük döyüş ərzində həlak olanların sayı haqqında məlumat verir: “200-ə yaxın öldürülmüş döyüşçü və təxminən 1500-ə qədər doğranmış və çapılmış tamamilə günahsız dinc əhali (müsəlman, rus, erməni, yəhudi və sair)”. Bu rəqəmlər Quba şəhər başçısı Əli Abbas bəy Əlibəyovun göstərdiyi rəqəmlərdən çox fərqlənir: 200 nəfər ləzgi, 70 nəfər dinc əhali.
Şübhəsiz ki, M.C.Bağırov bundan sonra daha şəhərdə qala bilməzdi, həm də yalnız bu 8 günlük bolşevik hakimiyyətinə görə yox. Əgər onun tərcümeyi-halından çıxış edilərsə, 1917-ci ildən başlayaraq, ruhanilər də daxil olmaqla, Qubanın yerli elitası, guya ki, inqilabi fəaliyyətinə və bolşeviklərlə əlaqəsinə görə, ona elə də “hörmət etmirdilər”: “Məni kəndlilərin qarşısında Bakı ermənilərinin casusu, din və millət satqını kimi təsvir edərək, mənə qarşı vicdansızcasına təbliğat aparılırdı. İş o yerə çatmışdı ki, Qubanın ən nüfuzlu iki dini lideri Əbdül Rəhim Əfəndi və Hacı Molla Baba Axundov məni güllələmək əmri vermişdilər”.
Əgər bu sözlər həqiqətə uyğun idisə, Quba qəzasının dini rəhbərləri Bağırovu hələ çox əvvəl və başqa səbəbdən – I dünya müharibəsi “cəbhəsindən qayıtmış yəhudilərdən, qismən ruslardan, və bir neçə cinayətkar müsəlman ünsürlərdən” ibarət quldur dəstəsinin başında olmaqla, törətdiyi əməllərə görə “lənətləyə” bilərdilər. Bu dəstə ən əvvəl “keçmiş qəza siyasət idarəsinin cəbbəxanasını dağıdıb və bu yolla silah əldə edərək”, “imkan olan yerdə bəyləri və onların tərəfdarlarını öldürməklə” məşğul idi. M.C.Bağırov öz tərcümeyi-halında bu quldur dəstəsini “Quba qəzasının əksinqilabi elementləri ilə” mübarizə aparan “uçağan dəstəsi” adlandırırdı. Lakin, 1956-cı ildə M.C.Bağırovun məhkəməsi zamanı bu dəstə ilə bağlı əhvalat da ortaya çıxmışdı. İstintaq materialları ilə “sübuta yetirilirdi ki, Bağırovun bir sıra sənədlərdə partizan dəstəsi adlandırdığı “uçağan” dəstənin inqilabi fəaliyyətə heç bir aidiyyatı yox idi, əsl quldur dəstəsi idi. Bu bandit qrupuna Bağırov başçılıq edirdi”. M.C.Bağırov özü məhkəmədə həm cəbbəxanaya hücum faktını, həm də dəstə tərəfindən bəylərin və onların tərəfdarlarının öldürülməsi ittihamını rədd edirdi.
İstintaq materialları ilə M.C.Bağırovun bolşeviklərin partiyasına 1917-ci ildə daxil olması faktı da təkzib edilirdi. Əksinə, göstərilirdi ki, 1917-ci ilin fevral ayından sonra M.C.Bağırov Quba şəhərinin ikinci (yəhudi) hissəsinin milis komissarı təyin olunmuş və bu təyinat Quba qəzası administrasiyasının rəhbəri – qəza komissarı Əli bəy Zizikski tərəfindən edilmişdir. 1917-ci ilin may ayından noyabr ayınadək isə o, qəza komissarının, yəni elə həmin Ə.b.Zizikskinin köməkçisi işləmişdir.
Fevral inqilabının elə ilk günlərindən gənc xalq müəlliminin Qubanın yəhudilər yaşayan hissəsinin komissarı vəzifəsinə, yəni Quba qəzasının rəhbərləri sırasına irəli çəkilməsi, sözsüz ki, Ə.b.Zizikskinin Bağırova etimadlı münasibəti ilə izah olunurdu. Və bu dövrdə heç bir bolşevizmdən söhbət gedə bilməzdi. Görünür ki, məhz 1917-1918-ci illərin kəsiyində - Zizikski bolşevizm və Bakı Sovetinin antimilli rejimi ilə mübarizə mövqeyinə keçdikdə, M.C.Bağırov isə “Bakı Sovetinin timsalında mərkəzi hakimiyyətin nümayəndəsi rolunu öz üzərinə götürdüyü” andan onların yolları ayrılır.
Buradan aydın olur ki, 1918-ci ilin aprel ayının ortalarında Zizikskinin dəstələri tərəfindən Quba alındıqdan sonra Quba İnqilab Komitəsi sədrinin köməkçisi M.C.Bağırov nə üçün şəhərdə qala bilməzdi.
Lakin hadisələrin sonrakı inkişafı M.C.Bağırovu yalnız bolşeviklərlə deyil, bu hökumətin qırmızı bayrağı altında çıxış edən daşnak-erməni millətçilərilə bir dəstəyə salacaq və yəqin ki, məhz bu zaman onun tərcümeyi-halında ən ləkəli səhifələr yazılacaq...
Ardı var...'
ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
12:07В Азербайджане издана книга «Грузинский язык»11:33Azərbaycanda “Gürcü dili” kitabı nəşr olunub.18:49Израиль расценивает иранских азербайджанцев как своих союзников13:56Росток надежды20:36Израиль делает ставку на протестное настроение иранцев и на Рза Шаха Пехлеви14:15Güneş olmak istiyorum ,anne09:25ترک ها در احادیث پیامبر21:31İranın əsas elita dayağı erroziyaya uğrayır19:38По следам культурного наследия: стратегия Турции в отношении исторических артефактов18:29Трехсторонняя встреча Турция-Россия-Украина, направленная на прекращение российско-украинской войны завершилась17:05Prezidentlərin Laçın görüşü geosiyasi start nöqtəsidir09:24VƏHY TƏHKİYƏÇİSİNİN MÜƏLLİF “BİZ”İ09:08Каково значение Будапештской декларации ОТГ для ТРСК?20:04Bakıda “Əvəsor” folklor qrupunun 60 illiyinə həsr olunan “Talış folkloru konserti” keçirilib19:45В Стамбуле стартовал VII Фестиваль культуры этноспорта15:08Tehran hakimiyyəti təbrizlilərin çempionluğundan niyə təşvişə düşüb?14:15وقتی فوتبال هویت می‌شود؛ از تبریز تا مرکز13:35Traktor SC İran sistemini alt-üst edib tarixi çempionluğu qazandı13:26Tractor SC complete journey to upset Iran’s establishment and claim historic title07:36Günəş olmaq istəyirəm, ay ana, yaxud, arzular necə həyata keçir20:01İRANDA DEPUTATLAR NİYƏ TEZ-TEZ İMPİÇMENTƏ ƏL ATIRLAR17:22می‌خواهم خورشید باشم، مادر.17:13خلاقیت از بعد مادی و معنوی09:59HEYDƏR ƏLİYEV - MİLLİ MƏDƏNİYYƏT TARİXİMİZ16:23Сохранение уникальности каждого народа и содействие их диалогу через ознакомление с другими культурами и изучение их языка.18:20Карты в различных проекциях могут искажать восприятие мира, или Гренляндия меньше ,чем на карте19:18Про диктат родителей в Азербайджане20:41Изобретение караимов20:27Современные евреи-тюркофоны: караимы Крыма и Восточной Европы.20:09Rəsul Həmzətovun "Qorxuram"--"Tarsedəm" şeri talış dilində16:58Регионализация в Европе: трансформация «Инициативы трех морей»11:14АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ МЕНТАЛЬНОСТЬ: ОТ ЛИБЕРАЛИЗМА ДО КОНСЕРВАТИЗМА10:47Acıdan "zevk” alanlar16:03İran-ABŞ danışıqlarının üçüncü raundu Maskatda başa çatıb; Tehran danışıqların ciddiliyini vurğulayır15:59İki iranlı-israilli ekspert: Bəndər-Rəcai partlayışları İran rejimini ciddi şəkildə zəiflətdi15:43İranın dəniz ticarətinin onurğa sütunu qırılıb15:36Bəndər Abbasdakı partlayışların mənşəyi: “New York Times”-ın xəbəri və İran Müdafiə Nazirliyinin bəyanatı13:14REİNKARNASIYA VƏ KABBALA13:01Səməd Vurğun "Qəhrəmanın ölümü " _ "Qəhrəmani maq" şeri talış dilində06:51Nizami Gəncəvinin “Sənsiz” qəzəli talış dilində-“Be tı”16:21محمودی: هواداران تراکتور در دنیا بی‌همتا هستند/ ورزشگاه یادگار امام، بهشت فوتبال است18:29Армейский раввин и выжившие узники08:27Отношения Азербайджана и ТРСК: история и перспективы развития15:19Парфянское царство – государство иранцев-зороастрийцев в Иране и Центральной Азии11:45کسانی که از رنج "لذت می برند"18:25Orucun sosiologiyası: onlayn sorğunun statistik təhlili14:07Savaşsonrası psixoloji problemləri cəmiyyət birgə aşmalıdır15:26Təbrizdə Beşinci Milli Muğam Musiqi Festivalı keçirilib17:04Согдийцы и хорезмийцы - иранские оседлые народы доисламской Центральной Азии14:32Детские воспоминания о праздниках: евреи и славяне о Песахе14:12Xamneinin istefası üçün ictimai tələb artır20:22İranda Azərbaycan əleyhinə mövqelər davam edir12:08GENETİK İRQÇİLİK VƏ AŞIRI MİLLƏTÇİLİK10:59Dərddən "ləzzət" alanlar19:22Сумаляк — главное блюдо Новруза в Узбекистане12:16Urmidə nələr baş verib19:37Дорога слез. Ассирийцы и их эмиграция в XIX-XXI вв.13:02Нишалда - популярный десерт на Рамазан в Узбекистане15:21კვანტური ცნობიერების თეორია და კვანტური ფსიქოლოგია19:51Место встречи – бакинский бульвар19:41Кто такая Латифа аш-Шараа — первая леди Сирии?19:54Несторианское христианство и его распространение в Центральной и Внутренней Азии в эпоху Средневековья14:40İran Azərbaycanın dövlətçiliyini inkar edir15:41Интервью первого квантового психолога Азербайджана сайту Lent.az.18:20PEZEŞKİYAN HÖKUMƏTİ PREZİDENTİN ÖZ VƏDİNƏ ƏMƏL ETMƏSİNƏ İCAZƏ VERMƏDİ?18:49Достигнуто соглашение между BOTAŞ и Туркменгаз о поставках туркменского газа в Турцию18:38İransayağı obyektivlik11:39Позиция Трампа повысит роль Турции в вопросе укрепления обороны в Европе17:55МЕНДЕЛЕЕВ И БАКИНСКАЯ НЕФТЬ17:39İranın millətçi dini rejimi18:34Бакуда Каюм Насыйриның тууына 200 ел тулуга багышланган әдәби-музыкаль кичә узды18:17Манихейство и его распространение среди тюрок17:20Военное дело Улуса Джучи (Золотой Орды)14:35Эссе к статье каббалиста Рабаша «Пойдем к Фараону-2»17:48İRAN MÜXALİFƏTİ VƏ TRAMP13:46Общение с иранцем идентична игре в шахматы10:40چرا پول نداریم؟09:46گلنارا اینانج اولین روانشناس کوانتومی آذربایجان با Lent.az صحبت کرد: برای ثروتمند شدن باید از بعد سوم خارج شوید.09:38افکار و سندرم خستگی مزمن16:20KİBALİON - MİSİR VƏ YUNAN HERMETİK FƏLSƏFƏSİ: ÜÇ TƏŞƏBBÜS16:07Məntiqsiz Iran ,yaxud “ÖRTÜLÜ MƏDƏNİYYƏT”14:56Империя Юань – Монгольская империя Внутренней Азии и Китая17:48Azerbaycan'ın ilk KUANTUM PSİKOLOĞU Gülnara İnanç Lent.az -a konuştu :Kuantum psikolojisinde insan zihniyle değil, ruhuyla, ruhun ilettiği bilgilerle çalışır.11:10ƏRƏB ŞƏRQİNDƏN MƏRKƏZİ ASİYAYA VURNUXAN İRAN13:18کعبه قلب خمینی12:57TEHRANDA TERROR18:16Договор России и Ирана закрепил, что делать сторонам в случае агрессии (полный текст Договора)10:44İRAN BAŞINA HARANIN DAŞINI SALSIN?12:012023-cü ildə Bəşər Əsəd İran prezidenti İbrahim Rəisini təmtəraqla qəbul etmək istəməyib11:51İnsanlar niyə pirlərə gedir11:59Монгольская средневековая письменная культура08:56Герои летописей и «Слово о полке Игоревом»: Династия Шаруканидов.19:24Uşaq adlarında dünyəviləşmə tendensiyası?17:43Humeyni'nin şiirlerinde tasavvufi motifler09:14MANTRA MEDİTASİYA.16:00О ПЕРСПЕКТИВАХ РАЗВИТИЯ ТЮРКСКОГО МИРА12:09Ərzin əşrəfi Naxçıvan (4-cü hissə)12:05Ərzin əşrəfi Naxçıvan (3-cü hissə)10:10Начался прием заявок на участие в конкурсах TEKNOFEST-2025 в ТРСК21:26«Разложение мозга»: как избежать негативного воздействия соцсетей?12:40Ərzin əşrəfi Naxçıvan (2-ci hissə)11:4912 ölkənin hüquqşünasları Bakıda: Cinayət hüququ müzakirə olundu11:00Ərzin əşrəfi Naxçıvan (1-ci hissə)15:25“Kinomexanikin qayıdışı” (“Kinomexaniki oqardemon”): Talış dilində dünya səviyyəli ilk bədii-sənədli filmin sehrli aləmi...10:58Yalan-palan İran12:50Азәрбайҗан тарихчысы Бакудагы беренче татар актрисалары турында: Аларга янаулар булган20:22Влияние Турции на переходный процесс в Сирии15:27Hicabsız İran10:27Как будет формироваться новый период в Сирии после Асада?20:17Iranda hicabı cərimələrlə "sevdirmək" istəyirlər17:26Nizip Ticarət Palatasına üzv iş adamlarından ibarət nümayəndə heyəti Azərbaycan-Türkiyə İş Adamları Birliyinin qonağı olub.16:57Лиля Брик- муза Владимира Маяковского17:03PEZEŞKİYANIN 1001 DƏRDİ VƏ EHTİMALLAR13:49Hz. İsa (ona salam olsun) nə üçün atasız doğulub?14:53КУШАНСКОЕ ЦАРСТВО – БУДДИСТСКАЯ ИМПЕРИЯ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И ИНДИИ17:56İranda yaşayan xalqlar dövlətçiliyə təhdididirmi?10:40Pezeşkiyanın hicab problemləri10:03İRANDA FUNDAMENTALİSTLƏR GÜCLƏRİNİ GÖSTƏRİRLƏR14:24TÜRK DÜNYASI VƏ BƏHAİ DİNİ08:51KKTC, TDT Sivil Koruma Mekanizması’nda tam üyelik hakkı kazandı08:32Bahçeli: Türkiye, Azerbaycan ve KKTC’nin ortak alfabeye hazır olması Türk birliğinin müjdesidir17:14Кимакский каганат – кочевая империя Центральной Азии11:51İRAN PREZİDENTİNİN İLK GERİ ADDIMI20:39Dünya xalqları irqindən və dinidən asılı olmayaraq bir səmavi Mənbədən ilham alır17:59Кто определит итог выборов президента США: лобби или "колеблющиеся" штаты?13:57Мискинджа - Мискискар19:46В Туркменистане широко отметили Праздник туркменского алабая12:17Azərbaycanda xristian olmaq17:57Запреты у кыпчаков.16:57Амбициозный проект Илона Маска Starship: на пути к космическим путешествиям будущего18:01Тибет и Великая Степь в XIII-XX вв.15:17کمال17:40ЕС ввел санкции против представителей властей АТО Гагаузия12:11Dilənçiliyin sosiologiyasına dair qeydlər: ilahi təhdid və mənəvi terror11:59امام علی (ع)14:36В Баку подключились к международной акции "Диктант на лезгинском языке"13:35Geyim və əxlaq haqqında19:37Глава МИ-5 заявил о росте угроз со стороны России и Ирана17:17İranın "Mehestan" partiyası Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı planlarının qarşısını almaq üçün qəti addımlar atmağa çağırır14:09“Azərbaycan İranın başıdır, baş gedəndə bədən də gedər... General Şadan”09:48İran dini, yaxud dünyəvi dövlət olmasından asılı olmayaraq etnik və dini əyləci əlində saxlayacaq.16:32Организация тюркских государств: 15 лет единства и прогресса20:05Авраам Шмулевич: Иран не в состоянии нанести серьезный удар по Израилю18:38Azərbaycanda Roş Ha Şana bayramı ərəfəsində yeni yəhudi təqvimi dərc olunub15:17Расул Гьамзатова икрам авунай15:08XIX əsr ləzgi ədəbiyyatının məramı13:02Уйгурское национальное движение и Китай в ХХ веке15:32Белорусский народный праздник урожая "Багач" отпраздновали в музее Янки Купалы в Вязынке15:00Многовековая традиция: узбекский плов14:01Etnik kimliyi müəyyənləşdirən DNA nəticələri reinkarnasiya fəlsəfəsinin maddi təzahürüdür.12:59İmam Ali (a.s.) : " ...Sizinle savaşanlarla savaşın."18:24НОГАЙЦЫ В XV-XVIII ВВ.20:11İMAMQULUKƏND11:32Геенна изначально приготовлена не для людей, а для дьявола и его последователей – падших ангелов10:50Cəhənnəm əvvəlcə insanlar üçün deyil, şeytan və onun ardıcılları — yəni düşmüş mələklər üçün hazırlanıb17:41PARA NASIL CEZBEDİLİR?17:34САМОУНИЧТОЖЕНИЕ И БОЛЕЗНЬ19:59İran dövlətinin Bəhai icmasını zəiflətmək və məhv etmək siyasəti davam edir18:05Результаты ДНК и реинкарнация17:57В Турции найдена цилиндрическая печать возрастом около 4 тыс. лет17:00Архаизм Талибана: куда уходят корни одиозного отношения к женщинам в Афганистане22:14Митрополия Молдовы - о паломничестве священников в Россию: У них не было политических целей12:06KUANTUM BİLİNCİ TEORİSİ, AŞKINLIK, KUANTUM PSİKOLOJİSİ VE KURAN AYETLERI11:27"Sionist İsrail və Şeytan Amerika" İranı necə xilas etdi?17:43Ata Atun İngiliz Arşivlerinde Kıprısla İlgili Neler Buldu14:47Сборная Казахстана по кокпару начала первые тренировки на стадионе Игр кочевников в Астане12:04Tbilisidə Qafqaz Kürdlərinin I Beynəlxalq Elmi-Praktiki Konfransı baş tutub.20:29Нафталиевы и Шамиловы — первые горско-еврейские поселенцы Кабарды15:37В Ташкенте состоялась встреча президентов Азербайджана и Узбекистана с представителями деловых кругов двух стран15:27От Еленендорфа до Гейгёля18:11"BİRİNCİ və İKİNCİ" XOŞBƏXTLİK yaxud UTANCAQLIĞIN FƏLSƏFƏSİ!16:08Азербайджан и Казахстан проводят совместные учения «Алтын кыран-2024»21:43Проанализированы возможности Каракалпакстана и определены дальнейшие задачи17:27Погромы в Британии стали итогом исламофобской пропаганды21:04Период Яхьи Синвара в сопротивлении19:32КЕМ БЫЛИ ДИ И ЖУНЫ? Внутренняя Азия и Южная Сибирь от пришествия индоевропейцев до империи Хунну19:42Кыргызские женщины сохраняют традицию головного убора «элечек»20:43Президенты стран Центральной Азии на встрече в Астане выступили за продвижение общих интересов20:03Итоги выступления спортсменов из Центральной Азии на Олимпиаде — 202415:03В Баку отметили День Абая - Bakıda Abay Günü qeyd olunub14:55Бакуда Абай күні аталып өтті15:19СЛАВЯНЕ В ДЕШТ-И КЫПЧАКЕ19:07Великобритания сосредоточилась на защите Израиля военным присутствием в Средиземноморье и на Ближнем Востоке11:41Azərbaycanda etnik talışlar türkdilli toplumda özünü necə hiss edir15:05تئوری آگاهی کوانتومی، استعلایی ، روانشناسی کوانتومی و آیات قرآن14:50ТОТЕМЫ У КЫПЧАКОВ11:38Азербайджанские ковры в Музее Ислама, в Иерусалиме15:00Чем обернется для региона убийство лидера ХАМАС?10:49Исчезнувшие народы. Авары10:29Как будет формироваться внешняя политика Ирана в эпоху Пезешкиана?14:05ЭТНИЧЕСКАЯ СТРУКТУРА ВОЖДЕСТВ «ЛУКОМОРСКИХ КЫПЧАКОВ»11:19«Йаум Азым» – День Великий14:35Qasım Qasımzadənin ədəbi-elmi portreti16:02MULTİKULTURALİZM MƏRKƏZİNDƏ “AZƏRBAYCANDA YAŞAYAN TATLARIN ETNO-KONFESSİONAL TARİXİ” MÖVZUSUNDA TƏDBİR KEÇİRİLİB15:37А.Клесов: Древние арии - кто они были и откуда?12:33В Монголии проходит VII Международный фестиваль исполнителей на Морин Хууре15:09Исторические традиции кыргызского народа: «Кыргызское кочевье»14:47Pulu necə cəlb etməli və saxlamalı?14:33MÜKEMMELLİK13:16От кыпчаков к казахам. Политическая история Восточного Дешт-и-Кыпчака в XIII – начале XVI в.
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. Сохранение уникальности каждого народа и содействие их диалогу через ознакомление с другими культурами и изучение их языка.
  2. АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ МЕНТАЛЬНОСТЬ: ОТ ЛИБЕРАЛИЗМА ДО КОНСЕРВАТИЗМА
  3. Bakıda “Əvəsor” folklor qrupunun 60 illiyinə həsr olunan “Talış folkloru konserti” keçirilib
  4. Tractor SC complete journey to upset Iran’s establishment and claim historic title
  5. Парфянское царство – государство иранцев-зороастрийцев в Иране и Центральной Азии
  6. Bəndər Abbasdakı partlayışların mənşəyi: “New York Times”-ın xəbəri və İran Müdafiə Nazirliyinin bəyanatı
  7. İran-ABŞ danışıqlarının üçüncü raundu Maskatda başa çatıb; Tehran danışıqların ciddiliyini vurğulayır
  8. Регионализация в Европе: трансформация «Инициативы трех морей»
  9. HEYDƏR ƏLİYEV - MİLLİ MƏDƏNİYYƏT TARİXİMİZ
  10. Про диктат родителей в Азербайджане
  11. REİNKARNASIYA VƏ KABBALA
  12. Acıdan "zevk” alanlar
  13. Современные евреи-тюркофоны: караимы Крыма и Восточной Европы.
  14. Traktor SC İran sistemini alt-üst edib tarixi çempionluğu qazandı
  15. Səməd Vurğun "Qəhrəmanın ölümü " _ "Qəhrəmani maq" şeri talış dilində
  16. Отношения Азербайджана и ТРСК: история и перспективы развития
  17. محمودی: هواداران تراکتور در دنیا بی‌همتا هستند/ ورزشگاه یادگار امام، بهشت فوتبال است
  18. Nizami Gəncəvinin “Sənsiz” qəzəli talış dilində-“Be tı”
  19. Günəş olmaq istəyirəm, ay ana, yaxud, arzular necə həyata keçir
  20. Армейский раввин и выжившие узники
  21. Карты в различных проекциях могут искажать восприятие мира, или Гренляндия меньше ,чем на карте
  22. می‌خواهم خورشید باشم، مادر.
  23. Изобретение караимов
  24. İranın dəniz ticarətinin onurğa sütunu qırılıb
  25. Güneş olmak istiyorum ,anne
  26. Rəsul Həmzətovun "Qorxuram"--"Tarsedəm" şeri talış dilində
  27. VƏHY TƏHKİYƏÇİSİNİN MÜƏLLİF “BİZ”İ
  28. Tehran hakimiyyəti təbrizlilərin çempionluğundan niyə təşvişə düşüb?
  29. İRANDA DEPUTATLAR NİYƏ TEZ-TEZ İMPİÇMENTƏ ƏL ATIRLAR
  30. İki iranlı-israilli ekspert: Bəndər-Rəcai partlayışları İran rejimini ciddi şəkildə zəiflətdi
  31. وقتی فوتبال هویت می‌شود؛ از تبریز تا مرکز
  32. Трехсторонняя встреча Турция-Россия-Украина, направленная на прекращение российско-украинской войны завершилась
  33. Каково значение Будапештской декларации ОТГ для ТРСК?
  34. В Стамбуле стартовал VII Фестиваль культуры этноспорта
  35. Израиль делает ставку на протестное настроение иранцев и на Рза Шаха Пехлеви
  36. Израиль расценивает иранских азербайджанцев как своих союзников
  37. خلاقیت از بعد مادی و معنوی
  38. Prezidentlərin Laçın görüşü geosiyasi start nöqtəsidir
  39. В Азербайджане издана книга «Грузинский язык»
  40. По следам культурного наследия: стратегия Турции в отношении исторических артефактов
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    İyun 2025    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30 
ГАЛЕРЕЯ