Ethnoglobus » ПРАЗДНИКИ, ОБРЯДЫ » Novruz bayramının tarixi kökləri

Novruz bayramının tarixi kökləri

image

AMEA Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun

 aparıcı elmi işçisi, t.ü.f.d., dosent Bəhmən Fazil oğlu Əliyev

 

Əl Büruni: Novruz aləmin başlanğıcıdır

Əlişir Nəvayi: Hər günün Novruz olsun

 

Novruz bütöv bir sistem olub, ilin 365 gününü əhatə edir. Novruz daxili harmoniyası, dəyişilməz nizamı olan sistemdir. 365 (4 ildən bir 366) gündən ibarət olan il, 4 fəslə, hər fəsil 3 aya, hər ay 4 həftəyə, həftə isə 7 günə bölünmüşdür.

İlin təzələnməsini təsdiqləyən astronomik hadisənin - Günəşin zenitdə olması, yerin cənub və şimal yarımkürələrini eyni səviyyədə işıqlandırması, gecə-gündüz bərabərliyinin yaranması Novruzun təntənə dövrü sayılır. Təqvim Novruzdan (21-22 mart) başlanır. Günəşin gecə-gündüz bərabərliyindən ilin ən uzun gün vəziyyətinə qədər (22 iyuna) olan dövr yaz adlandırılır. Azərbaycanda mövsüm mərasimləri ilin fəsillərinə, ay və günlərinə verilən adla, məna, məzmunla bağlıdır.

Novruz bayramı haqqında çoxlu əfsanələr, rəvayətlər, əfsanələri həqiqət kimi qələmə verən dastanlar və s. var. Bu bayramın tarixi maldarlığın, əkinçiliyin tarixi qədər qədimdir. Bu bayramı qədimdə Şərqdə yayılmış bütün inanclarla, dinlərlə əlaqələndiriblər. Hərə özünə görə haqlıdır.

Maraqlı bir məsələni diqqətinizə çatdırım. Sovet dövründə uzun illər Novruz bayramı rəsmən qadağan olunmuşdu, çünki İslam bayramı sayırdılar. Sonralar bu bayramın zərdüştiliklə əlaqəsi daha çox qabardılmağa başladı, onun İslam bayramı olmadığını sübut etməyə çalışırdılar. İndi də bəziləri sovet dövrünün ideoloji konsepsiyasını əllərində bayraq tutaraq Novruz bayramının zərdüşt bayramı olduğunu bildirirlər. İndi də sovet dövrünün bəhanələrini dilərinə gətirənlət var.

Novruza iki səviyyədə baxmaq lazımdır: Elmi və məişət, yəni kütləvi bayram səviyyələrində. Bunlar bir-birindən ayrı, aralı deyil. Amma geniş kütlələri əhatə edən, rəngarəng adət və mərasim variantları üzə çıxan bu xalq bayramı elmi baxımdan tədqiq olunur.

Elmi baxımdan yanaşdıqda hansı məsələlər ortaya çıxır?

  1. Novruz astronomik bayramdır. Bir coğrafiyanın bayramıdır. Yəni astronomik gedişat, coğrafi vəziyyətlə sıx bağlıdır. Novruz dünyanın Şimal Yarımkürəsinə astronomik baharın gəlişidir. Qış gündönümündə Günəş zodiakın ən dərin guşəsinə - Oğlaq (Təkə) bürcünə girir. Dekabrın 22-dən sonra Günəşin Cənub yarımkürəsindən Şimal yarımkürəsinə doğru hərəkəti başlayır.

Novruza qədər son 50 gündə, yəni 7 çərşənbə müddətində Günəşin Qoç bürcünə doğru hərəkəti daha açıq-aydın hiss olunur. Xüsusi ilə 4 doğru çərşənbə müddətində Günəşin hərəkəti havanın istiliyinin artması, buzların əriməsi, yaşıllığın artması və s. şəkildə görünür. Kiçik Çillədən sonra ilk bala çillədən hər çərşənbə günündən növbəti çərşənbə gününə qədər Günəş Şimal yarımkürəsinə doğru eyni məsafə qət edir. Biz isə çərşənbə günü ərəfəsində çərşənbə axşamı günü bayramı, yəni çərşənbəni qeyd edirik. Martın 19-da Günəş səmanın cənub yarımkürəsindən şimal yarımkürəsinə keçir.

Nəhayət, “Novruz bayramı” —Şimal yarımkürəsində astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüz bərabərliyi günündə (martın 20 və ya 21-də) keçirilir.

Həmin an Günəş 20 martda Yerin hərəkət müstəvisi ilə Yerin ekvator müstəvisinin kəsişdiyi nöqtədə olur. Şimal yarımkürədə ilk bahar ekinoksu yaranır. Hər iki yarımkürədə də gecə və gündüz bərabərləşir.  Bu nöqtəyə astronomiyada “yaz bərabərliyi nöqtəsi” deyilir. Günəş həmin nöqtədə olanda, gecə və gündüz bərabərliyi qeydə alınır. Həmin andan başlayaraq, şimal yarımkürəsində astronomik bahar başlayır və bu, iyunun 21-dək davam edir.

Bu tarix şimal yarımkürənin hər yerində bahar başlangıcı kimi qəbul edilir.

  1. Novruz təsərrüfat bayramıdır. Əkinçilik, maldarlıq. Maraqlıdır ki, Novruzla bağlı mərasimlərin bir çoxu maldarlıqla bağlıdır. Məsələn, Novruza doğru Böyük Çillə, Kiçik Çillə, Boz ay (Döl ayı), Xıdır Nəbi, sayaçılar və ç. əkinçilikdən daha çox maldarlıqla bağlı mərasimlər var.
  2. Novruz ən ibtidai inanc və inamların bayramıdır.

Novruz bayramı haqqında ən qədim real və etnoqrafik məlumatlar bir sıra mənbələrdə əksini tapır.

Çin mənbələrində e.ə. yüz illər öncə Hunların 21 martda bahar şənlikləri təşkil etdikləri barədə qeydlərə rast gəlirik. Uyğur türklərinin də hətta müasir adətlərlə eyniyyət təşkil edən yaz mərasimləri mövcud olmuşdur. Qobustan qayaüstü rəsmlərində isə daha qədim çağlara aid ilin dəyişməsi ritualının təsviri əks olunmuşdur. Türklərin “Ərgənəkon” dastanında əski yurda dönüş yazın ilk günü ilə bağlanır və üç min əvvəl bünövrəsi qoyulmuş adət - kürədə qızdırılan dəmiri döymə törəni bu gün də ən yüksək dairələrdə icra olunur.

 Qədim pəhləvi kitablаrdаkı əfsanələrə əsaslanan Əbülqasım Firdovsi özünün “Şahnamə” poemasında Novruz bаyrаmını əfsanəvi Cəmşid şahın adı ilə bağlamışdır.  Əbu Reyhan Büruninin “Qədim хаlqlаrdаn qalan ənənələr”, Ömər Хəyyamın “Novruznamə”, Mahmud Kaşğarinin “Divani Lüğətit-Türk” əsərində Novruzla bağlı məlumatlar əksini tapmışdır.

XI əsrin yazılı abidələrində, xüsusilə Firdovsinin “Şahnamə”sində “Novruz”dan bəhs edilir. Farslarda məhz bu zamandan sonrakı çağlara aid ədəbiyyatlarda ondan geniş bəhs olunur. Əgər farslarda da Qafqaz türklərində, hunlarda olduğu kimi daha qədimlərdən bahar bayramı keçirilsəydi, mütləq çoxsaylı yazılı abidələrində ondan bəhs olunardı.

Günəş təqviminə əsaslanan 12 heyvanlı türk təqvimindən məlumdur ki, Novruz bayramı çox qədimlərdən qeyd olunur. Qədim türk təqviminə əsasən, Günəşin zahiri illik hərəkəti hər on iki ildən bir təkrar eyni nöqtəyə düşür. Bu vaxt ildəyişmə baş verir. İldəyişmə isə mütləq bir heyvanın üstündə olur. Təqvimdə bu heyvanların sayı on ikidir və onların sırası belədir: siçan, öküz, pələng, dovşan, balıq, ilan, at, qoyun, meymun, donuz (qaban), toyuq, qaban.

Ortа Asiya tаriхçi alim Əbubəkr Əlnаrşаhi (899-959-ci illər) “Buхara tаriхi” əsərində Novruz günü Səyavuşun qəbri başında хoruz döyüşləri keçirildiyini və üç min il əvvələ aid nəğmələr oxunduğunu yazır.

Kaşğarlı Mahmud “beyrem”, “bedrem”, “badrarn” haqqında sevinc və əyləncə günü kimi yazır. “Divan-ı Lügati Türk”də baharın “suların çoxalması, qarların əriyib dağ başlarının görünməyə başlaması, dünyanın nəfəsinin isinməsi, çiçəklərin açması, yer üzünə yamyaşıl bir ipək qumaşın sərilməsi, heyvanların çoxalması” kimi  dəyərləndirir. Kaşgarlı Mahmudun “Divanü Lügat’it-Türk” adlı əsərində “Novruz” yerinə “Yeni gün” ifadəsi istifadə olunmuşdur.

Yusif Balasaqunlunun “Kutadqu Bilik”əsərində  Novruz haqqında məlumat vərilir “Gündoğandan əsib gəldi bahar yeli, Dünyanı bəzəyərək cənnət yolunu açdı”-deyilir. “Kutadqu Bilik” də bahar, “yay” və “yaz” qavramları anladılmış, baharın gözəllikləri vurgulanmıştır.

Fəzlullah Rəşidəddinin “Came ət-təvarix” əsərində əksini tapan “Ərkənəkon” dastanından bəlli olur ki, iki göytürk kişisi xanımları ilə düşmən basqınından qurtulub dar bir keçiddən keçərək hər tərəfi dağlarla əhatə olunmuş məkanda yaşamağa başlayırlar. Qərinələr, əsrlər keçir, buradakı türklər çoxalır, olduqları yerə sığmırlar. Bir dəmirçi dar keçidin dəmirdən olduğunu bilir, keçiddəki dəmir əridilməklə türklər Ərkənəkondan çıxırlar. Maraqlıdır ki, bu gün də Novruz günü Orta Asiya türklərində, xüsusilə, uyğur, Kazan, Ufa türkləri arasında Ərgənəkon dastanında da olduğu kimi sürülərdən, balaların doğulmasından, ağacların yaşıllaşması, quzuların doğulmasından, çiçəklərin aşılması, yazın gəlməsindən danışılır.

Düzdür, bu bayramın tarixi çox qədimdir. Amma bayramın sistemləşdirilməsi, rəsmiləşdirilməsi İslam dininin geniş yayıldığı dövrdə, müsəlman dövlətində baş vermişdir.

Dövlətçiliklə bağlı olduğundan məhz Novruzda, yəni astroloji və təsərrüfat ilinin başlanğıcında vergi dəftərləri yenilənirdi. Orta əsr dövlətlərində növbəti vergi yığılması, payızda, təsərrüfat ilinin sonunda, məhsul yığımı zamanı olurdu. Eləcə də Novruz zamanı dövlətçiliklə bağlı, hərb və sülh məsələləri ilə əlaqədar qərarlar verilirdi. Novruzda hökmdarlar təntənələr təşkil edərdi, meydan tamaşaları təşkil olunardı. Bunu təsdiqləyən bir çox tarixi mənbələr vardır.

Səlçuqlu Sultanı Məlikşahın həyata keçirdiyi “Takvim-i Cəlali” islahatından sonra “Novruz” adlandırılan bayram ilin başlanğı sayılmışdır.

İslam dininin meydana gəlməsi islami təqvim yaratmışdır: 636-cı ildə xəlifə həzrəti Ömərin zamanında 622-ci il müsəlman erasının birinci ili kimi qəbul edilmiş və Hicri-Qəməri təqvim əsasında hesablanmışdır. Məhərrəm ayının biri Hicri-qəməri təqvimin birinci günü sayılmışdır.

Müsəlman dünyasında hicri-qəməri təqvim dəqiq olmadığından, üstəlik, məhərrəm ayının 1-i imamların təziyə gününə təsadüf etdiyindən bir çox çətinliklər ortaya çıxmışdır.

Hicri-Şəmsi təqvimin bərpası türk hökmdarı Atabəy Məlik Şah Cəlaləddin Səlcuqinin (1072-1092) dövründə baş vermişdir. Mənbələrin gah hicri 468, gah da hicri 475 rəqəmləri ilə qeyd etdiyi bu tarix miladın 1074 və 1083-cü ilinə uyğun gəlir. Məlik şahın hakimiyyəti illərinə düşür.

Səlcuqlu vəziri Xacə Nizamülmülk 466-cı ildə (Miladi 1074) yeni bir rəsədxana inşa etdirərək astronomiya alimlərini buraya toplamış və hökmdarın göstərişi ilə İran təqvimindəki dəyişiklik olunmasını istəmiş, toplantı nəticəsində Sultan Məlikşahın Cəlalüddövlə ləqəbinə uyğun olaraq, “Cəlali” adı verilən bir təqvim qəbul edilmişdir.

İbn əl-Əsir yazır ki, Məlikşah və Nizamülmülk məşhur astronomları toplayaraq Novruz gününü ilin ilk təqvim günü elan etmişdir. Novruz əvvəllər Hüt bürcünə təsadüf edirdi.

Sultanın bu göstərişi ilə Novruz təqvimin ilk günü kimi qeydə alındı. Bu elmi tədqiqatda iştirak etmiş astronomlar Ömər ibn Xəyyam, Əbülmüaəffərül-Əsafzari və Maymun ibn Əlnəcibül-Vosta olmuşlar. Bu elmi müşahidələrə, tədqiqatda xeyli vəsait xərclənmiş və həmin iş Sultan Məlikşahın vəfatına qədər (1092) davam etmişdir.

Həmin təqvim islahat prosesində bir sıra münəccimlər iştirak etmiş, əvvəllər Hut (Balıq) bürcündə qeyd olunan bayram Qoç bürcündə qeyd edilməyə başlamışdır.

Cəlali adıyla məşhur olan bü təqvim Novruz bayramının ruhani əhval-ruhiyyəsinin əksinə olaraq, bir daha rəsmiləşdirilməsinə xidmət etməklə yanaşı, dəqiqliyi ilə də heyrətamizdir.

“Takvim-i Cəlali” islahatından sonra səlçuqlularda dövlət işləri yenidən düzənlənmiş, təftiş olunmuş, maliyyə-vergi ili başlanmışdır.

Cəlali təqviminə görə, ilin uzunluğu 365 gün, 5 saat, 49 dəqiqə, 15 saniyə, 48 rəbiədir. Bu qədər mükəmməl bir təqvimin hazırlanması türklərin çox dərin astronomik biliklərə malik olduqlarını sübut edir.  Səlcuqlularda ilbaşı, günəşin Qoç bürcüna girdigi gün olan Novruz günü olaraq qəbul edilmişdir.

Həm məhərrəm ayının 1-də, həm də yaz gecə-gündüz bərabərliyi, yeni il anında qeyd etmək çətinliklər yaratdığından Cəlali təqvimi əsasında Novruzun keçirilməsi haqqında fərman vermişdir. Bu fərman səfəvi şahı II Abbasın vəfatından sonra unudulmağa başlasa da, xalq türk adət-ənənəsinə sadiq qalaraq, Novruz bayramını keçirməkdə davam etmişdir.

Novruz Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş dövlətlərlə-Səlcuqlular, Atabəylər, Hülakilər, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər dövründə daha da sistemləşmiş, dövlətçiliklə sıx bağlı olmuş, 21 mart ilbaşı olaraq  qəbul edilmişdir.  Ağqoyunlu hökmdarı Həsən padşahın “Qanunnamə”sində də 21 mart ilk vergi toplama dövrü sayılırdı.

Bu bayramın digər bir adı “Sultan Novruz”, yəni sultana məxsus, sultanın iştirakı ilə keçirilən “şölən”, “toy” anlamında işlədilmişdir. Maraqlıdır ki, Novruz bayramı ilə bağlı oyun və əyləncələr qədimdən bu bayramda hökmdarın iştirakını təsdiqləyir.

Osmanlı sülaləsini meydana çıxaran Qayı boyuna mənsub olan Qarakeçililərin 21 martda Ərtoğrul Qazinin türbəsi ətrafına toplandıqları, burada Yörük Bayramı adı verdikləri, at yarışları, güləş yarışı ilə daha da maraqlı etdikləri bayramı keçirdikləri məlumdur.

Osmanlıda Novruz günü sarayda özəl törən olurdu. Münəccimbaşı padşaha yeni ilın təqvimini təqdim edir və hədiyyə alırdı. Həkimbaşının qaynadıb hazırladığı “Novruziye məcunu”da xalqa paylanırdı.

Saray ədəbiyyatında “Novruziyyə” adlı bir şeir növü (qəsidə) vardı. “Novruziyyə” adlı qəsidələr hökmdarlarına, dövlət adamlarına təqdim olunmuşdur. Bu qəsidələrdə Novruz motivi geniş şəkildə işlənmişdir.

Orta əsrlərdə ilin təhvil olması münasibətlə toplardan yaylım atəşi açardılar. Nağaralar gumbur-gumbur gurlayardı. Şeypur, təbil səsləri yüksələrək, yeni ilin gəldiyi xəbərini yayardılar. Atəşfəşanlıq başlanardı. Elə ona görə də “Novruzun topu atılan” vaxta “il təhvil oldu” dəyərdilər. “Novruzun topu atıldı” – deyə hamı yeni ilin başlanması münasibətilə bir-birini təbrik edərmiş.

1673-cü il mart ayının 21-də Çuxursabad (Çuxursəd) bəylərbəyi Səfiqulu xanın qonağı olan fransız taciri Jan Batist Şardən Novruzun necə keçirildiyini izləmiş, belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, o, mənşə etibarilə dini dünyagörüşlərlə bağlı deyildir: bəzi yerlərdə 3, bəzi yerlərdə isə 8 gün davam edir. Onu həm “Sultan Novruz”, həm də “Təzə paltar bayramı” adlandırırlar.

Fransız Şardənin təsvirinə görə, yastı damlarda və meydançalarda səmanı xüsusi alətlər vasitəsilə müşayiət edən münəccimlər günəşin Qoç bürcünə daxil olması ilə yaz gecə-gündüz bərabərliyi anının başlandığını işarə edirlər. Bu zaman artilleriya və muşketlərdən atəş açmaqla bayramın başlandığını xalqa xəbər verirlər: nağaralar, şeypurlar, qərənəylər səslənir. Şah bayramın 1-ci günü xalqını, 2-ci günü alimləri, xüsusilə astronomları, 3-cü günü din xadimlərini, 4-cü günü məhkəmə üzvlərini, 5-ci günü əyalət hakimlərini, 6-cı günü öz validəynlərini, sonrakı iki gün ərzində isə öz uşaqlarını təbrik edir.

Küsülülərin barışdığı, hamının bir-birinə hədiyyə vərdiyi bu bayramda təkcə paltarlar deyil, hisslər də, duyğular da təzələnir. Şardən İrəvanda Səfiqulu xanın sarayında yumurtaların boyandığının, qovurğa qovrulduğunun, ləziz xörəklər bişirildiyinin şahidi olur. Şardənin məlumatına görə, şah öz hərəmlərinə boyanmış və qızıl suyuna çəkilmiş yumurta göndərirmiş. Yaraşıqlı tərəzi gözlərinə qoyulmuş yumurtaların üzərində dörd incə təsvir və ya miniatür olurmuş. Ona görə ki, yumurtanı şeylərin mənşə və başlanğıcı hesab edirmişlər.

XIV əsrdən məlum olan bayramlıq vergisi Novruz və Qurbanlıq zamanı toplanırdı. Dövlət məmurları tərəfindən orta əsrlərdə “novruzi” adlı vergi növünün toplanması da məlumdur. Bu da Novruz bayramı zamanı toplandığından məhz belə adlanırdı.

XIX əsrin ilk illərindən rus imperiyası tərəfindən işğal edilən Azərbaycanda əhali bir ildə 3 dəfə-məhərrəmin 1-də, yanvarın 1-də və yaz gecə-gündüz bərabərliyi anında yeni il keçirir. Bunlardan birini ruhani aləm, ikincini işğalçı dövlət himayə etdiyi halda, Novruzu xalq özü yaşatmışdır.

Novruz bayramına görə, ruhani atalardan və dövlət xadimlərindən təbrik gözləyən xalq tarixi-genətik yaddaş kodlarını qoruyub saxlayır. Bir də 1918-1920-ci illərdə cəmi 23 ay yaşayan Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti dövründə Novruz bayramı rəsmiləşdirilsə də sovet hakimiyyəti illərində (1929-cu ildə) ləğv edilmiş, dini bayram sayılmışdır.

Sovetləşmədən sonra bir müddət Novruz bayramı keçirilirdi. Lakin 1920-ci ilərin axırlarından etibarən qadağalar gücləndi. 30-ci illərin əvvəllərində “Mübariz Allahsızlar İttifaqının” bir işi də Novruz bayramı ilə bağlı idi. “Mübariz Allahsızlar İttifaqının” drujinikləri çərşənbələr və Novruz bayramı günlərində qapıları pusur, hansı evdən dəmə qoyulmuş plov qoxusu gəlirdisə, xəbərçilik edirdilər. 1937-ci ilin repressiyaları Novruza da böyük zərbə vurdu. Amma xalq çətinliklə də olsa həmişə Novruz bayramı keçirilib, xüsusilə şəhərlərdə Novruz şirniyyatı ənənəsi, kənd yerlərində Novruz adətləri yaşadılıb.

1963-cü ilin aprelində Qasım Qasımzadəni “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin baş redaktoru vəzifəsindən çıxaranda ona qarşı irəli sürülən ittihamlardan biri də qəzetdə Novruz bayramı haqqında yazı verməsi olmuşdu.

1960-cı illərin ortalarında Orta Asiya respublikalarında da Novruzun keçirilməsinə bir sıra cəhdlər olmuşdu. Bütün bunları nəzərə alaraq 1967-ci ildə Azərbaycan KP MK Katibliyi “Bahar bayramı” adı ilə Novruz bayramının keçirilməsinə qərar verib və bayram tədbirlərinin hazırlanması Mərkəzi Komitənin ideologiya üzrə katibi Şıxəli Qurbanova tapşırılıb (Ş.Qurbanov həmin il martın 27-də qəflətən vəfat edib) və onun təşkilatçılığı ilə  milli koloritli bayram tədbiri təşkil edilib. 

1968-ci ilin Novruz bayramı ərəfəsində tarix elmləri namizədləri Qiyasəddin Qeybullayev və Yusif Rüstəmovun imzası ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində “Səməni” adlı yazı çıxdı. Martın 23-də isə həmin qəzetin dörd səhifəsi Novruzla bağlı yazılara həsr edilmişdi. Mikayıl Rzaquluzadənin “Bahar, Günəş”, Səttar Bəhlulzadənin “Əlvan rənglər fəsli”, Ramiz Əliyevin “Nur axını”, Musa Yaqubun “Bahar”, Ramiz Məmmədzadənin “Həmişə sən gələsən” şeirləri, Elçinin “Qaravəlli” teatrı haqqında geniş yazısı, İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanından Novruz səhnəsi bahar bayramı ilə bağlı el adətlərini özündə əks etdirirdi. 1969-cu ildə Bahar bayramı ilə bağlı da mətbuatda müzakirə açılıb, fəlsəfə elmləri doktorları Firudin Köçərli və Məqsəd Səttarovun “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin “Alimlərimizin söhbəti” rubrikasında “Bahar bayramı” adlı məqalələri dərc edilib.

1980-ci illərin ikinci yarısında Novruzun üzərindən qadağa rəsmi şəkildə götürülüb. Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Novruz bayramı rəsmən dövlət bayramı kimi rəsmiləşdirilib. Novruz 2009-cu il sentyabrın 30-da UNESCO-da Qeyri-Maddi- Mədəni İrs siyahısına salınıb.  BMT Baş Assambleyasının 64-cü sessiyasının 2010-cu il fevral iclasında mart ayının 21-i “Beynəlxalq Novruz Günü” elan edilib.

ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
21:40TÜRK BOYLARINDA KAMÇI21:50Президент Молдовы: Наш путь с Румынией общий – наше место вместе в ЕС21:41Klaipėdos I. Kanto viešosios bibliotekos direktorė Renata Rudienė: „Gimtasis Lazdijų kraštas visada užims dalelę širdies“13:44Xanlar Həmidin yeni şerləri "Ethnoglobus.az"-ın təqdimatında12:59Qarabağ xanlığı və ləzgilər11:21Антропологические материалы из Хошбулага (Азербайджанская Республика)18:08İnqilabçılar diyarı İran20:23Смерть и эволюция человека16:02Захватчики "Галактики": станут ли хуситы новой военной силой в Красном море17:00УРАРТСКАЯ «ДВОРЦОВАЯ КЕРАМИКА» НА ПОСЕЛЕНИИ ХУДУТЕПЕ (АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ РЕСПУБЛИКА)17:0640 yıllık varlık mücadelesi: KKTC dimdik ayakta11:46В Тегеране спорят о вариантах участия в войне против Израиля20:01İSLAM VƏ ƏRƏB DÜNYASININ HƏMAS- İSRAİL MÜHARİBƏSİNƏ MÜNASİBƏTİ14:38ИЗ ИСТОРИИ ИЗУЧЕНИЯ ТАЛЫШСКОГО ЯЗЫКА13:58Чи чIалан куьгьне къатар18:39Влияние Мирзы Фатали Ахундова на судьбу родного народа оказалось безмерным.18:28“EGYPTIAN STATUE”, REVEALED IN THE SOUTH-EASTERN REGION OF AZERBAIJAN, IN THE SYSTEM OF ANCIENT CULTURAL AND TRADE RELATIONS12:42Şöhrətpərəstlik bəladır20:14TALIŞ - MUĞAN BÖLGƏSİ ARXEOLOJİ TƏDQİQATLARDA11:10В Таджикистане официально и одновременно работают посольства двух афганских правительств10:56İsrail -Həmas qarşıdurması və fürsətcil İran14:34Институт Гэллапа признал Таджикистан самой безопасной страной в мире14:27Ташкентский саммит: новые перспективы для широкого сотрудничества стран ОЭС14:06Ethnic Russian Men Disappearing in Heartland and Being Replaced by Immigrants, Demographers Say13:58Ashgabat May Soon Follow Baku in Defining Ties with Turkey with the Formula ‘One Nation, Two States,’ Turkish and Russian Commentators Say15:43История жизни героя первой Карабахской войны издана в виде книги в Казахстане15:33Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi: 21. yüzyıl bir Türk yüzyılı olabilir mi?14:01Karabakh victory: Enhanced cooperation in region18:41Южно-Китайское море: новый зигзаг конфронтации?13:32В Стамбуле состоялся медиа-саммит информагентств тюркских государств14:51На острове Корфу хранятся артефакты культурного наследия Узбекистана12:29Azərbaycanca-haputca lüğət dərc olunub12:23Azərbaycanda "Talış dili" dərsliyi dərc olunub16:06Большая Евразия и Великий Туран: возможно ли взаимодействие?11:27В Китае открылся футуристичный Музей научной фантастики11:06Люди по всей Европе тысячелетиями ели «пищу маргиналов»20:32Древние карты Казахского государства показали на выставке17:22В Каратальском районе открыт новый историко-краеведческий музей17:02В Азербайджане продолжаются учения «Мустафа Кемаль Ататюрк - 2023»19:10Армия Израиля атаковала объекты «Хезболлы» на юге Ливана19:02«Хезболла» сообщила о новых атаках против Израиля18:56Türkiye’deki kazılarda yeni Hint-Avrupa dili keşfedildi19:46İRAN-AMERİKA MÜHARİBƏSİ19:24Истории казахстанских азербайджанцев19:16Как живут казахи в Азербайджане18:57Байден: Израиль не причастен к удару по больнице в Газе21:28KİMİN ƏRAZİSİ, KİMİN İQTİSADİYYATI DAHA BÖYÜKDÜR?12:49“Milli-mənəvi dəyərlərin və ictimai davranış qaydalarının təbliği” mövzusunda tədbir keçirilib12:15„Hamasi liidritel pole Gaza jaoks normaalset elu vaja, nemad elavad välismaal.“ Politoloog selgitab, kus on tänase konflikti juured11:26Why has the Gaza ground invasion been delayed since Friday?10:48Fələstin Dövlətinin Azərbaycan Respublikasındakı Səfiri Nassir Abdul Karim Abdul Rahimin bəyanatı10:40Statement by the Ambassador of the State of Palestine to Azerbaijan Nassir Abdul Karim Abdul Rahim18:02Жители Баку знакомятся с казахской культурой17:57Bakı sakinləri qazax mədəniyyəti ilə tanış olurlar17:51Баку тұрғындары қазақ мәдениетімен танысуда17:57Русский язык в школах стран ЕАЭС и Азербайджана17:50Израиль впервые с 2006 года применил РСЗО в Газе17:41Из каких стран ЕАЭС в Азербайджан чаще всего приезжают туристы18:37Азербайджанская полиция несет службу на пунктах, освобожденных российскими миротворцами в Карабахе18:211941-1946-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda xalqın milli özünüdərk prosesinin yüksəlişi və Azərbaycan dilinin mövqeyi18:14Rza Azəri: Mühüm bir sənəd14:26Fələstin Xarici İşlər və Qürbətçilər Nazirliyinin Bəyanatı21:02Труби шофар!!!13:49ХАМАС объявил Израилю войну14:40На Ташкентском кинофестивале состоялся форум культурной организации ТЮРКСОЙ14:24İRANDA KAPİTALİST, YOXSA XALQ HÖKUMƏTİDİR?11:34“Milli-mənəvi dəyərlərin və ictimai davranş qaydalarının təbliği” mövzusunda tədbir keçirilib.13:30İSLAM İLƏ XRİSTİANLIQ ARASINDA SÜLHÜN ELÇİSİ - ASSİZİLİ FRANSİSK18:57По случаю праздника Середины осени и Дня образования КНР оффшорные беспошлинные продажи в провинции Хайнань составили 426 млн юаней14:21МИД Турции: Организация тюркских государств служит делу мира и стабильности14:08Şuşalı qəhrəman İsrafil İbrahimova həsr olunmuş "Yalnız irəli-4" sənədli filmi nümayiş olunub10:07В Азербайджане издана монография "Этнокультурные сообщества Шахдага: между прошлым и будущим"09:43" Şaxdağın etnomədəni cəmiyyətləri: keçmiş ilə gələcək arasında" adlı monoqrafiya dərc olunub.17:42Peşmerge Kerkük'e geri mi dönüyor?17:23Путь урегулированию на Кипре - принцип двух государств17:15Beynəlxalq radio Qarabağda fəaliyyətə başladı: xəbərlər həm də erməni dilində təqdim ediləcək18:53Президент Байден встречается с премьер-министром Нетаниягу и оказывает на него давление18:24В Анкаре стартовал Фестиваль мировых культур с участием посольств 55 стран20:59Азербайджанцы Молдовы выступают против минного терроризма Армении15:16Антитеррористическая операция Азербайджана в Карабахе15:10В Евлахе завершилась встреча представителей властей Азербайджана и армянских жителей Карабаха19:19Туранские пустыни включены в список Всемирного природного наследия ЮНЕСКО17:28İmadəddin Nəsimi haqqında İranda tədqiqatlar16:26A Human Rights Report on the Azerbaijani Turks in Iran: April-June 202316:14Минобороны Азербайджана: В Карабахе начаты локальные антитеррористические мероприятия17:09Веха турецко-японской дипломатии: фрегат «Эртугрул»20:20В Баку состоялось праздничное мероприятие, посвященное еврейскому Новому году19:50Türk-Japon diplomasisinin miladı: Ertuğrul Fırkateyni18:24Ильхам Алиев рассказал о новой сфере сотрудничества между Азербайджаном и странами Центральной Азии19:00В Кыргызстане пройдет Конгресс «История тюркских государств»17:25Путин отметил важность реализации масштабных проектов на Дальнем Востоке13:24Карстовые воронки в Турции: причины их возникновения19:31Президент Алиев принял министров тюркских государств17:53В столице Татарстана продолжается фестиваль мусульманского кино11:2331 Ağustos günü çekilen iki telgraf14:40На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция (Продолжение)14:33На матрице истины:Родословная армян и урартийская концепция13:17На матрице истины ( Продолжение)13:09На матрице истины20:25К чему стремится Иран, вступая в БРИКС?16:17В Казахстане возрождают редкую породу собак12:19Дом для Матрешки13:26Sepah emissarının Gürcüstanda din adı altında fəaliyyəti19:49Белуджские сепаратисты столкнулись с проникновением исламских террористов19:35Узбекистан и Азербайджан создали Высший межгосударственный совет19:08Политические манипуляции Армении в Лачинском коридоре17:50Чем важен визит главы МИД Турции в Ирак18:47Американцы устраивают саммит с Японией и Южной Кореей против Китая, России и КНДР18:38Тайваньский вопрос: Токио посылает разнонаправленные сигналы Пекину22:44ŞEYX NƏSRULAH MARNEULİDƏ.\ALLAH SƏNƏ RƏHMƏT ELƏSİN C.MƏMMƏDQULUZADƏ19:43"Звезда Монголии". Бывшая "шестнадцатая республика СССР" дрейфует на Запад20:54В Казахстане отмечают День Абая14:41Турецкая Cengiz Holding будет строить туннель через узбекский перевал Тахтакарача13:26Роскосмос заявил о запуске ракеты со станцией "Луна-25" с космодрома Восточный18:47Игорь Волчек: Мультфильмы должны развлекать и воспитывать12:34И все равно — ашхабадец: Валерию Непомнящему — 80!18:05Более половины населения Великобритании– не христиане, а две трети жителей Лондона – представители этнических меньшинств11:11Как христианство завоевало Рим с помощью простой математики13:31В Ашхабаде прошел саммит глав Таджикистана, Туркменистана и Узбекистана21:59В Беларуси стартуют II Игры стран СНГ11:24ТIигьиржалви шаир11:15Турция может стать новым центром в энергетике18:58DİL CƏBHƏSİNƏ ƏSGƏRİ BORC18:37دریاچه اورمیه با حکومت جمهوری اسلامی احیاء نمی‌‌شود18:30Maşallah Rəzmi: Urmiya gölü İslam Respublikası hökuməti tərəfindən canlandırılmayacaq15:32Proqnozlara görə, Urmiya gölü yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq12:22Кишинев отстранит от должности главу Гагаузии12:14"Ось Турции" и "новая эра тюрок": тюркский мир, Турция и Центральная Азия18:25Этнографический женский костюм юга Узбекистана16:18Tehranın Azərbaycana qarşı əsassız iddiaları13:30İRAN-AZƏRBAYCAN ƏLAQƏLƏRİNİN GENİŞLƏNMƏSİNƏ KİM MANE OLUR ?09:51Президент ТРСК: Операция на Кипре предотвратила еще большую трагедию14:12Şuşalı qəhrəman İsrafil İbrahimov haqqında sənədli film çəkilir12:33‘Başkan Barzani’nin Azerbaycan ziyaretinin manevi değeri çok yüksek, bunun sonuçlarını göreceğiz’12:21Почему странам Центральной Азии нужно объединяться11:46Жапаров подписал закон о переходе госучреждений Кыргызстана на государственный язык08:58Итоги вильнюсского саммита НАТО и сбалансированная политика Турции09:59Кошки Ван – достопримечательность Турции09:16Какой будет судьба бойцов «Вагнера» в арабских странах?21:07Расширение НАТО и Япония как форпост «западного мира» в Азии18:59Язык цветов в Османской империи18:56Посол России вызван в МИД Ирана12:46HEYDƏR ƏLİYEVİN AZƏRBAYCANÇILIQ İDEYASINDA CƏNUBİ AZƏRBAYCAN12:26MILLƏT, MİLLİYYƏT, MİLLİ KİMLİK, ETNİK MƏNSUBİYYƏT, “MİLLİ” SÖZÜ22:29Dua Etme; Dilsel mi, Eylemsel mi?17:21Культура и инновации11:50В Турции стартовал 662-й турнир по масляной борьбе «Кыркпынар»11:40Астана: сияющая звезда Центральной Азии12:27В Ташкенте открываются Недели культурного наследия Узбекистана и партнерских инициатив12:07В Ташкенте открылись выставки туркестанского авангарда и Темуридского ренессанса11:54Какие выгоды несет России вступление Ирана в ШОС12:46Без приоритета на Тайнството, Църквата се превръща в хуманитарен клуб с униформени служители19:08"Каждое дерево особенное". О мире народных музыкальных инструментов Марьяна Скромблевича16:03В Туркменистане началась Неделя культуры20:54İBRAHİM PEYĞƏMBƏRİN YANLIŞI, TANRI MƏRHƏMƏTİ20:21Что стало с памятником в Хедера?20:38Талибы провоцируют конфликты из-за водных ресурсов15:58Жители Центральной Азии считают свои страны «перевалочным пунктом» для релокантов из РФ16:41“Heydər Əliyev: Azərbaycanda elm və təhsil” mövzusunda III şagird respublika konfransı keçirilib10:10Firudin İbrahimi və azərbaycançılıq12:08В Эрзуруме открылся Центр исследования турецко-армянских отношений18:48Этапы возрастной дискриминации согласно ООН16:53Каждый шестой человек сталкивается с дискриминацией по возрасту13:21О литературном творчестве Любы Юсуфовой21:19Армяно-азербайджанские переговоры отложены17:08Караимы – хранители традиций и языка в литовском Тракае17:07Античный город Силлион — важная достопримечательность Антальи14:14İranda hicabsız və hicablılar haqda əxlaq kodeksi13:59РУССКИЙ ЯЗЫК В ЦА СТАНОВИТСЯ ИНСТРУМЕНТОМ ЦИФРОВОГО БУДУЩЕГО10:19Материал российских медиаэкспертов о блокировках и шатдаунах в соседней стране18:49Пойдет ли Индия в НАТО?19:09ТРАДИЦИИ КОРЕЙСКОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ19:47İranda məsciddən qaçırlar, bizdə Xameneyiyə biət edirlər…19:34CÜMHURİYYƏTİMİZİN “OSKARI”13:22Выборы в Турции: западные СМИ и турецкие избиратели14:12Черкесы между прошлым и будущим13:59Русскоязычная коранистика досоветского периода16:02Мигрантов из Центральной Азии вновь стали массово «приглашать» на фронт, даже в мечетях08:55В Австрии в 2022 году совершено 1324 правонарушений на почве исламофобии08:47В Конье стартовала «Неделя турецкой кухни»18:53Монастырский комплекс Худавенг обладает особым значением.16:54Сохранение биоразнообразия, как фактор защиты окружающей среды16:46Саммит в Сиане, как сигнал роста влияния Китая в Центральной Азии16:42В Кыргызстане прошла неделя моды AK-Buura Fashion Week-202317:20Благодаря строительству коридора Север - Юг России избежит изоляции от Мирового океана17:06Что происходит в Гагаузии16:44Доклад Госдепа о свободе религий – инструмент вмешательства в дела Азербайджана09:59HEYDƏR ƏLİYEVƏ ARXALANAN GƏNC AZƏRBAYCANLI MÜTƏRCİM21:06ON SOME PECULIARITIES OF TALYSH DECORATIVE- APPLIED ART18:26Депортация крымских татар: не утихающая боль народа18:05Китай стремится усилить влияние в Центральной Азии21:34Azərbaycan dili haqqında 1400 il bundan qabaq Kəsra Ənuşirəvan Adilin qeydləri19:05Azərboyconi sərboz17:01Гагаузия может объявить о своей независимости16:28Etibar Əliyev_ ğurbətədə vətəni dardi kəşə şair.....20:06Cəmiyyətimizdə oğlan uşaqlarına verilən qüsurlu tərbiyə və məişət zorakılığı11:38«Media savadlılığı və qazilər: “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə yoxsa informasiya?" adlı tədbir Bakıda davam edib09:18От Агалыка до Памира12:40Xıdır İlyas-Hıdrellez20:11Лексика нашего времени
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. На Ташкентском кинофестивале состоялся форум культурной организации ТЮРКСОЙ
  2. Как живут казахи в Азербайджане
  3. İRAN-AMERİKA MÜHARİBƏSİ
  4. Труби шофар!!!
  5. ИЗ ИСТОРИИ ИЗУЧЕНИЯ ТАЛЫШСКОГО ЯЗЫКА
  6. Истории казахстанских азербайджанцев
  7. Türkiye’deki kazılarda yeni Hint-Avrupa dili keşfedildi
  8. «Хезболла» сообщила о новых атаках против Израиля
  9. Армия Израиля атаковала объекты «Хезболлы» на юге Ливана
  10. В Каратальском районе открыт новый историко-краеведческий музей
  11. KİMİN ƏRAZİSİ, KİMİN İQTİSADİYYATI DAHA BÖYÜKDÜR?
  12. Байден: Израиль не причастен к удару по больнице в Газе
  13. Жители Баку знакомятся с казахской культурой
  14. Bakı sakinləri qazax mədəniyyəti ilə tanış olurlar
  15. Древние карты Казахского государства показали на выставке
  16. ХАМАС объявил Израилю войну
  17. В Азербайджане продолжаются учения «Мустафа Кемаль Ататюрк - 2023»
  18. Баку тұрғындары қазақ мәдениетімен танысуда
  19. İRANDA KAPİTALİST, YOXSA XALQ HÖKUMƏTİDİR?
  20. Why has the Gaza ground invasion been delayed since Friday?
  21. Люди по всей Европе тысячелетиями ели «пищу маргиналов»
  22. Statement by the Ambassador of the State of Palestine to Azerbaijan Nassir Abdul Karim Abdul Rahim
  23. „Hamasi liidritel pole Gaza jaoks normaalset elu vaja, nemad elavad välismaal.“ Politoloog selgitab, kus on tänase konflikti juured
  24. Fələstin Xarici İşlər və Qürbətçilər Nazirliyinin Bəyanatı
  25. Azərbaycanda "Talış dili" dərsliyi dərc olunub
  26. В Стамбуле состоялся медиа-саммит информагентств тюркских государств
  27. Азербайджанская полиция несет службу на пунктах, освобожденных российскими миротворцами в Карабахе
  28. В Китае открылся футуристичный Музей научной фантастики
  29. Русский язык в школах стран ЕАЭС и Азербайджана
  30. Израиль впервые с 2006 года применил РСЗО в Газе
  31. Fələstin Dövlətinin Azərbaycan Respublikasındakı Səfiri Nassir Abdul Karim Abdul Rahimin bəyanatı
  32. Rza Azəri: Mühüm bir sənəd
  33. Из каких стран ЕАЭС в Азербайджан чаще всего приезжают туристы
  34. “Milli-mənəvi dəyərlərin və ictimai davranış qaydalarının təbliği” mövzusunda tədbir keçirilib
  35. “EGYPTIAN STATUE”, REVEALED IN THE SOUTH-EASTERN REGION OF AZERBAIJAN, IN THE SYSTEM OF ANCIENT CULTURAL AND TRADE RELATIONS
  36. 1941-1946-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda xalqın milli özünüdərk prosesinin yüksəlişi və Azərbaycan dilinin mövqeyi
  37. Большая Евразия и Великий Туран: возможно ли взаимодействие?
  38. Ashgabat May Soon Follow Baku in Defining Ties with Turkey with the Formula ‘One Nation, Two States,’ Turkish and Russian Commentators Say
  39. TALIŞ - MUĞAN BÖLGƏSİ ARXEOLOJİ TƏDQİQATLARDA
  40. Южно-Китайское море: новый зигзаг конфронтации?
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    Dekabr 2023    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031
ГАЛЕРЕЯ