“Doğru üskü” gəldi çatdı

Foto:google

Süfrələriniz bol olsun, canınız sağ olsun!

İndi növbəti doğru çərşənbəni- “ikinci çərşənbə”, “xəbərçi çərşənbə”, “üskü çərşənbə”, “od çərşənbəsi”- qeyd edirik. Bu çərşənbə də doğru çərşənbələrdən sayıldığından “doğru üskü” də adlandırılır. “Üskü” elə od, günəş həlqəsi deməkdir.

Maraqlı bir məqamı qeyd edim. Tarixi mənbələrdə, klassik ədəbiyyat nümunələrində bayram və novruzlardan söhbət gedir. Bizim bu gün Novruz kimi qəbul etdiyimiz gün sadəcə “bayram”, çərşənbələr isə “novruz”, “bala çillə” adlanırmış...

Günəş, od, işıq bütün inamlarda, inanclarda, dinlərdə mühüm yer tutur. İlk növbədə kainatda gedən astronomik proseslərə, fəsillərin bir-birini əvəz etməsinə, xalqın maldarlıq və əkinçiliklə bağlı həyat tərzinə diqqət yetirmək lazımdır...

Novruz bayramı ilin 365 gününü əhatə edən xalq təqvimi sistemidir, 4 fəsli əhatə edir. Bəzən bu bayramı elə coğrafiyada yayılmış dini inanclarla əlaqələndirirlər ki, həmin coğrafiyalarda cəmi 2 fəsil var: yay və qış, yaxud musson yağışları olan fəsil, musson yağışları olmayan fəsil. Bu bir az geniş mövzudur...

Bütün qədim xalqlar özlərini Günəşin oğulları sayıb, ona səcdə ediblər. Elə Oğuz xan oğlu Gün xana əcdadının adını vermişdi. Belə çoxsaylı nümunələr gətirmək mümkündür.

Ən gözəl alqışlar odla bağlıdır, ən dəhşətli qarğışlar da odla bağlıdır.

Alqış söyləyəndə “Ocağın bərəkətli olsun”, “Ocağın odlu olsun”, “Ocağına nur çilənsin”, “Ocağın sönməsin”, “Gün işığına çıxasan”-deyiblər.

Qarğış söyləyəndə “Oda düşəsən”, “Od-ocağa həsrət qalasan”, “Ocağın qazan görməsin”, “Gün işığı görməyəsən-deyiblər. Bunu yazmaq belə çox ağırdır.

Azərbaycanın hər yerində isə odun üstündən tullanmağın yüngüllük yaradacağına inanırlar. Ağırlığını ocağa tökmək inancı “Çevir ocağa, al qucağa” atalar sözündə də yaşayır. Bütün çərşənbələrdə olduğu kimi od çərşənbəsində də tonqal yandırılır. 

Tonqal başına toplananlar növbə ilə alovun üstündən tullanarlar. Hoppananlar ağırlığını oda tökməklə sanki günahlarından arınmaq istəyirlər. İnanırlar ki, od günahları, pislikləri yandırır...Etnoqrafik ekspedisiyalar zamanı maraqlı mərasimlər qeydə alınıb. Qışlaqlarda sürüləri tonqalların arasından keçiriblər ki, bədnəzərdən, qurddan-quşdan uzaq olsun. Quzuları qucaqlarına alıb tonqalın üstündən tullanıblar... Zərdüştülüyə, atəşpərəstliyə görə isə isə insan nəfəsi oda dəyməməlidir, yoxsa od murdarlanar...Belə faktları nəzərə almadan qapayıb Novruzu atəşpərəstliklə, zərdüştülüklə bağlamaq düzgün deyil. 

Novruz bayramı ərəfəsinə aid mərasimlərdən biri “Qodu-Qodu” (Qodu xan) oyunudur. Çox ehtimal ki, bu oyun “Üskü çərşənbə” ilə daha çox bağlıdır. “Qodu-qodu” oyununda cavanlar üzərinə qırmızı şilə çəkilmiş bir dairəni, yaxud bəzədilmiş çömçəni Günəş rəmzi kimi götürüb qapı-qapı gəzər və nəğmələr oxuyardılar. Bu oyun qədim zamanlardan aramsız yağan yağışın kəsilməsi üçün də keçirilirdi. Oyunda bəzən qadın formasında kuklalar düzəldilir və yağışın altında gəzərək qodunun şəninə nəğmələr oxunur, onu öyürdülər. Qodunu günəşin rəmzi olaraq qırmızı parçaya büküb günəşin çıxmasını, yağışın kəsilməsini arzulayırdılar. 

Mifik təfəkkürə görə Qodu ağlayanda yağış yağar, güləndə gün çıxarmış. Aramsız yağan yağışı kəsmək üçün insanlar Qoduya müraciət edər, onun könlünə insaf salmaq üçün bəxşiş gətirərdilər.

Qodu-qodunu gördünmü?

Qoduya salam verdinmi?

Qodu burdan ötəndə

Qırmızı günü gördünmü?

Qodu gülmək istəyir,

Qoymayın ağlamağa.

*

Qoduya qaymaq gərək,

Qablara yaymaq gərək,

Qodu gün çıxarmasa,

Gözlərin oymaq gərək.

Yağ verin yağlamağa,

Bal verin ballamağa,

Qodu gülmək istəyir.

Qoymayın ağlamağa. 

“Od düşdüyü yeri yandırar”, “Od yanan yerdən tüstü çıxar”, “Ocağın altdan köz, adamın altdan söz”, “Od olmasa tüstü çıxmaz”, “Ocaq içindən tutuşar”, “Ocaqdan köz əskik olmaz”, “Oddan kül törər, küldən nə törər?”, “Od haqqı”, “Odu söndürüb külü ilə oynamazlar”, “Çör- çöplə yanan ocağın istisi olmaz”, “Tüstü kötükdən çıxar, budaqdan çıxmaz”, “Yanmayanda yanmaz, ha yellə, ha ətəklə” kimi çoxlu atalar sözləri söyləyən ata-babalar inanıblar ki, od hisli olarsa, uzaqdan qonaq gələr. Ya da ocaq yananda səslənirsə, deməli, kimsə səndən danışır. Yaxud ocaqda kül titrəyəndə od xeyrə oynayır. 

İnanca görə, çərşənbədə ocağı boş qoymazlar. Süfrəniz bol olsun, ruzi-bərəkətli olsun!

Allah odun-alovun içindən keçib vətən torpaqlarımızı azad edən şəhidlərimizə rəhmət eləsin, qazilərimizə sağlıq versin! Çox tezliklə işğaldan azad etdiyimiz hər bir kəndimizdə, şəhərimizdə işıqlar yansın, evlər şen olsun, ocaqlar isti olsun! Düşmənin 30 il xaraba qoyduğu vətən torpaqlarımızı çox qısa müddətdə bərpa edək, dirçəldək! Çərşənbəniz mübarək olsun!