Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru , AMEA Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutuDil hər xalqa – etnik vahidə aid özünəməxsus hadisə və sistemdir, canlı orqanizmdir. Nitqin özü nə qədər qədimdirsə, dil də bir o qədər qədimdir. Duyğular nədirsə, dil də odur, şüur nədirsə, dil də odur; insanın nitqi ilə duyğuları, şüuru arasında qırılmaz üzvi əlaqə vardır. Dil mexaniki danışıq və nitq materialından ibarət deyildir; dil şüur və nitqin, təfəkkür və ifadə materialının uğurlu və səmərəli vəhdətindən ibarət estetik hadisədir. Dil şüurdur, dil nitqdir, dil duyğudur, dil estetikadır, dil ruhun özüdür, dil möcüzədir, dil müəmmadır, amma sistemliliyi və füsunkarlığı ilə şüura meydan oxuyan müəmmadır... Ana dili... Milli-mənəvi kimliyinin formalaşmasında ana dilinin birbaşa rolu vardır. Ona görə ki, ana dildə sözlə (forma ilə) məna (məzmun) bir-birindən ayrı deyildir, yəni mənanı formasız və ya formanı məzmunsuz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Məhz sözün, simvolun, maddi qabığın mənaya, məzmuna “lehimlənməsi” (bunu “sandhi” effekti də adlandıra bilərik) ana dilin uşaqlarda həyəcan, eyni dildə danışan başqa uşaqlarla sövqi-təbii olaraq qarşılıqlı münasibət yarada bilməsinin səbəbini izah edir. Uşaq psixikasının formalaşmasında ilk dilin rolunu öyrənən linqvistika tədqiqatlarında qeyd olunur ki, kimlik (identiklik) oyanmaları, milli-mənəvi “konturlar”ın özünü göstərməsi ilk dili öyrənərkən baş verir. Dediyimiz kimi, ana dildə simvollarla məna vəhdətdə olur, ana dilini əmələ gətirən, uşağın da instinktiv formada, bişüur olaraq mənimsədiyi sözlər özündə ana dilin aid olduğu xalqın düşüncə tərzini, dəyərlərini, həyata, insana baxışını əks etdirir, milli-mənəvi “ionlar”ın daşıyıcısı kimi çıxış edir. Öz ana dilində danışa bilməyən körpələrini xarici dillərin, xüsusən rus dilinin ağuşuna atan valideynlər bu barədə yaxşı düşünməlidirlər...
Вернуться назад
|