Ethnoglobus » ЭТНОПОЛИТИКА » AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)

AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)

image
© Photo : PUBLİC DOMAİN

Solmaz Toqidi-Rüstəmova, professor

Nərimanovdan sonrakı nəslə mənsub olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə siyasi mübarizə yoluna tamamilə fərqli şərtlər daxilində qədəm qoyur. XX əsrin əvvəllərində beynəlmiləl Bakının qaynar ictimai-siyasi və mədəni həyatı, müxtəlif ideoloji-siyasi cərəyanların toqquşduğu,  digər xalqların nümayəndələrinin  şəhərdə bütün aparıcı mövqelərə sahib olduğu və artıq  xeyli fəallaşmış Azərbaycan ziyalı nəslinin bu cəmiyyətdə öz yerini tutmaq cəhdləri ilə səciyyələnən bir şəraitində yeniyetmə Rəsulzadə hətta təhsilini belə yarımçıq qoyaraq dərhal bu həyat burulğanına atılır. Seçdiyi ilkin yol – siyasət, ideologiya – sosial demokratiya! Təəccüblüdürmü ? Əsla! Dövrün ən populyar siyasi ideya cərəyanı. Proqram halına salınmış nizamlı ideoloji konsepsiya və fəaliyyət planı, canlı, qaynar hərəkata ruhlandıran cəlbedici şüarlar, təbliğat üçün münbit mühit – Bakının fəhlə sinfi və ətalətli müsəlman kütlələrini bu ideyalar ətrafında siyasi mübarizəyə cəlb etmək perspektivləri. İti ağlı, hədsiz enerjisi, tezliklə üzə çıxan liderlik xarizması ilə dostlarından xeyli fərqlənən 17 yaşlı Məhəmməd Əmin  Azərbaycan Gənc İnqilabçılar Dərnəyini, daha sonra  Müsəlman Demokratik Müsavat Cəmiyyətini  yaradır, proletar Bakısının qeyri millətlərdən olan inqilabçıları, o cümlədən gürcü Koba – gələcək Stalin ilə tanış olur, qətlə yetirilmiş inqilabçı fəhlə Xanlar Səfərəliyevin dəfnində Caparidze və Stalinlə yanaşı alovlu nitq söyləyir.    
     Geniş maraq dairəsi, dərin mütaliəsi, müşahidə qabiliyyəti və nəhayət, güclü qələm sahibi kimi istedadının ortaya çıxması Rəsulzadəni eyni zamanda Azərbaycanın seçmə intellektual ziyalı elitası sıralarına gətirir və qarşısında Rus inqilabı illərində geniş vüsət almış Azərbaycan mətbuatı aləmi açılır. Bundan sonra qəzetçiliyi əsas peşəsinə çevirən və rəsmi sənədlərdə özünü  “jurnalist” adlandıran Məhəmməd Əmin ömrünün sonlarına qədər bu peşəyə sadiq qalır.
     İnqilabi fəaliyyətinə və çar rejimi əleyhinə yazdığı məqalələrə görə təqib olunmağa başlayan Rəsulzadə 1908-ci ildə “Tərəqqi” qəzetinin müxbiri kimi İranda Məşrutə inqilabının gedişatını işıqlandırmaq üçün Təbrizə yollanır və Cənubi Azərbaycanı qarış-qarış gəzərək mənsub olduğu xalqın o taydakı həyatı, güzəranı ilə yaxından tanış olur. Çoxmillətli Bakıdan fərqli olaraq Azərbaycanı ilk dəfə bütün rəngarəngliyi ilə görən, hiss edən və “İran məktubları” silsilə məqalələrində əks etdirən Rəsulzadənin dünyagörüşündə bu səfər bir dönüş nöqtəsi sayıla bilər.  İran dövlətçiliyini yaradan xalqlardan biri olmaqla heç də “müstəmləkə” statusu daşımayan Azərbaycan türk toplumunun öz ölkəsində  yalnız vətəndaş deyil, milli hüquqlarının da pozulduğu həqiqəti ilə üzləşməsi Rəsulzadəni bunun səbəbləri üzərində düşünməyə, o tay-bu tay Azərbaycan xalqının taleyini müqayisə etməyə əsas verir.
  Təbrizdə tanış olduğu Cənubi Azərbaycanın, sonralar İranın görkəmli siyasi və dövlət xadimi Seyid Həsən Tağızadənin əməkdaşlıq dəvətini qəbul edən Rəsulzadə onunla birlikdə Tehrana gəlır. İran Demokrat Partiyasının yaradılmasında bilavasitə iştirak edir, bu partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü və mətbu orqanı “İrane-Nou” (“Yeni İran”) qəzetin  redaktoru olur. Özünün 2 illik siyasi və qəzetçilik fəaliyyəti ilə Rəsulzadə Şah istibdadının hökm sürdüyü bu Şərq ölkəsində Avropa dəyərlərinin  və demokratik fikrin təşəkkülü və yayılmasında müstəsna rol oynayır. (İran tarixçiləri yalnız son dövrlərdə Rəsulzadənin bu tarixi xidmətinə qiymət verməyə başlayıblar). Diqqətəlayiqdir ki, bu qəzetdə çap olunmuş yazılarında “demokratiya” kəlməsinin qarşısından artıq  “sosial” sözü götürülür.
     Rus hökumətinin təzyiqi ilə İrandan çıxarılan və Vətənə qayıtmaq imkanı olmayan Rəsulzadə 1911-ci ildə İstanbula gəlir, burada özünün məşhur “İran türkləri” silsilə məqalələrini nəşr edir və bu yazılarında dəfələrlə İran türklərini “azərbaycanlı” adlandırır. “İran türkləri” Rəsulzadənin siyasi görüşlərində baş verən dəyişiklikləri, sosial-demokratiya ideyalarının tədricən türk-Azərbaycan milli düşüncəsi ilə əvəzləndiyini göstərən “açar” əsərdir.
    Həmin dövr türkçülük ideya cərəyanın bütün görkəmli xadimlərinin İstanbulda  “Türk ocaqları” cəmiyyətinin ətrafında toplaşdığı və türk xalqlarının vəzifələrini müzakirə etdiyi münbit bir şəraitdə Rəsulzadənin ideya-siyasi baxışlarında “türkçülüyə” doğru bir dönüş yaranır. Tanınmış “türkçü” ideoloqlar  bütün türk camiələrinin, o cümlədən Rusiyanın türk-müsəlman xalqlarının azadlığına və birliyinə nail olacaq mərkəz kimi Osmanlı dövlətini görür və ciddi fikir mübadiləsi aparırdılar. Müzakirələri diqqətlə izləyən və məsələyə daha geniş geosiyasi miqyasda baxan Rəsulzadə beynəlxalq aləmdə getdikcə imperiya nüfuzunu itirən, Balkan müharibələrini uduzan Osmanlı dövlətinin bu böyük vəzifənin öhdəsindən gələ biləcəyinə, ümumiyyətlə hələ özlərini millət kimi təsdiq etməmiş ayrı-ayrı türk toplumlarının çox ümumi bir Türk – Turan ideyası ətrafında birləşmək perspektivinə şübhə ilə yanaşır. 1913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi münasibətilə verilən Əfv fərmanından yararlanan 29 yaşlı Rəsulzadə Vətənə qayıdır, həmməslək dostlarının yaratdığı “Müsavat” qrupunun başına keçərək, onu siyasi partiya şəklində formalaşdırır, yaranmış real şəraiti qiymətləndirir və xalqının azadlıq yolunu tamamilə
yeni – “azərbaycançılıq” ideologiyasında görərək onun əsaslarını hazırlamağa başlayır.  
      Rəsulzadənin öz siyasi görüşlərində sosial-demokratiya və türkçülük mərhələlərindən keçib “azərbaycançılıq” milli məfkurəsinə gəlməsi bir siyasət adamının düşüncəsindəki dinamikanın sadəcə ifadəsi deyildi. Bu ideoloji “tapıntı” türkçülük fikir cərəyanının hələ çox populyar olduğu bir zamanda qarşıdakı siyasi  proseslərin tamamilə başqa məcrada inkişaf edəcəyini görmək və xalqını bu dəyişikliklərə hazırlamaq kimi Rəsulzadəyə təbiət tərəfindən verilmiş siyasi fəhmin təzahürü idi. I dünya müharibəsinin başlanması ilə Rəsulzadənin “XX əsr millətlər əsri olacaq”  kimi daha bir siyasi proqnozunun doğrulduğu şəraitdə “Azərbaycançılıq” milli ideologiyası “Müsavat” partiyasının fəaliyyət proqramının əsası kimi Azərbaycan milli-siyasi qüvvələrinin milli dövlət quruculuğu prosesinə səfərbər edilməsində və son nəhayətdə Azərbaycan dövlətçiliyinin qurulmasında müstəsna rol oynayacaq.  
   1917-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan milli hərəkatında liderlik mövqelərinə keçən Rəsulzadə 1918-ci ilin mayında yeni yaranan dövlətin başçısı seçiləcək. Azərbaycan Cümhuriyyəti Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni bir ideoloq və siyasətçi kimi addım-addım öz amalına doğru gedən və sonda  məqsədinə yetişən uğurlu dövlət qurucuları və rəhbərləri sırasına çıxaracaq.
   Azərbaycan Cümhuriyyətinin yalnız yaranması deyil, 23 aylıq mövcudiyyəti də Rəsulzadənin istər Milli Şuranın sədri, istərsə Azərbaycan Parlamentində aparıcı “Müsavat” fraksiyanın lideri kimi dövlət quruculuğunda bilavasitə rəhbər rolu ilə bağlı olacaq.
    27 Aprel 1920-ci il işğalının Rəsulzadə üçün nə demək olduğunu təsəvvür etmək çətin olmasın gərək!
    Bu işğal nə dərəcədə gözlənilməz idi və ümumən gözlənilməz idimi?    
    Cümhuriyyətin birinci simalarından olan Rəsulzadə ölkədə dövlət quruculuğunun nə qədər ağır şərtlər daxilində getdiyini təbii ki, bütün incəliklərinə qədər bilirdi. 23 aylıq mövcudiyyətin 15 ayı ölkə ərazisində xarici qoşunların (Osmanlı, sonra ingilis) yerləşdiyi, İngilis komandanlığının Bakı və rayonlarını bilavasitə idarə etdiyi, ingilislərlə birgə ağ general Biçeraxov və Bakıdan qaçmış erməni qüvvələrinin şəhərə qayıtdığı və yerli erməni komitələri ilə birlikdə aramsız təxribatlar törətdiyi, Cümhuriyyət hakimiyyətinin daima şimaldan – Rusiyadan  gələn təhlükə  (Denikin və Bolşevik qoşunları) ilə üzləşdiyi, Bakıdakı rus komitələrinin Denikinin, rus fəhlə və sol partiyaların isə bolşevik Rusiyasının agentləri kimi geniş fəaliyyət göstərdiyi, İranın Cümhuriyyətin “Azərbaycan” adına etirazı və Azərbaycan ərazilərinə iddiaları, Ermənistan Respublikasının təhriki ilə Qarabağda və Zəngəzurda arasıkəsilməz erməni qiyamları kimi xarici problemlər bir tərəfdən,  Azərbaycanın müxtəlif təmayüllü siyasi partiyalarının Parlamentdə açıq-aydın pozuculuq mövqeləri və Azərbaycan hökumətini mütəmadi iflic vəziyyətinə salaraq istefaya göndərmək cəhdləri, ölkə iqtisadiyyatı və ticarətində möhtəkirlik, rüşvətxorluq, süni ərzaq qıtlığı yaratmaq, neft məhsullarını qanunsuz yolla ölkədən çıxararaq qonşu dövlətlərə, o cümlədən Ermənistana satmaq halları, ağır maliyyə böhranları, fəhlə tətilləri, bəzi regionlarda yeni təyin olunmuş qubernatorların özbaşınalıqları, kəndli hərəkatlarının və iri torpaq sahiblərinin mülklərinə kütləvi basqınların güclənməsi və s.  kimi daxili problemlər digər tərəfdən Cümhuriyyət hökumətinin üzləşdiyi ciddi məsələlər idi.
     Belə bir şəraitdə Rəsulzadə və məsləkdaşlarının bütün bu problemləri pillə-pillə həll etməklə yanaşı məqsədyönlü surətdə dövlət quruculuğu ilə məşğul olduqları, onun bütün işlək strukturlarını quraraq son nəhayətdə Azərbaycan dövlətçiliyinin əsaslarını yaratdıqları tarixi bir xidmət sayılmalıdır.
    Lakin 1920-ci ilin əvvəllərindən Cümhuriyyətin taleyinin artıq onun qurucularının iradə və siyasi məharətlərindən asılı olmadığı görünməyə başlayır. “Vahid və bölünməz Rusiya” şüarı ilə 3 il bolşeviklərlə mübarizə aparan və dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən dəstəklənən rus ağqvardiyaçılarını hərbi yolla məğlub edərək vətəndaş müharibəsinə son qoymuş bolşevik Rusiyası öz ölkəsində böyük bir eksperiment kimi başladığı “sosializm quruculuğu” adı ilə Rus İmperiyasını keçmiş hüdudları daxilində bərpa etmək qərarı verir. Neft Bakısının əhəmiyyəti nəzərə alınmaqla Cənubi Qafqazda birinci olaraq yenə Azərbaycan hədəf seçilir. Lakin 1918-ci ilin uğursuz mart təcrübəsi nəzərə alınmaqla bu dəfə yerli müsəlman bolşeviklərin və fəhlələrin potensialından istifadə etmək, müstəqilliyi artıq dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən de-fakto tanınan Cümhuriyyət hökumətini mümkün qədər “dinc” yolla devirmək yoluna üstünlük verilir. Bu məqsədlə bütün yerli sol təşkilatların bir mərkəzdə birləşərək vahid Azərbaycan Kommunist partiyası yaratmaqdan tutmuş, Bakını alacaq XI Qırmızı Ordunun guya Anadoluya, Mustafa Kamal hərəkatına köməyə getdiyi əfsanəsinə, Azərbaycanda olan türk zabitlərinin bu əməliyyata cəlb olunmasına və  Mustafa Kamalın özünün bu işğala razılığının alınmasına, Ermənistan hökumətinin dəstəyi ilə Qarabağda növbəti erməni qiyamı qaldırıb Azərbaycan Ordusunun bu bölgəyə cəm olunmasını təmin etməyə qədər işini “ehtiyatlı” tutan Sovet Rusiyası bu planlarını rahatlıqla həyata keçirir.  
    Rəsulzadə və Cümhuriyyət rəhbərliyi təbii ki, bu planlardan xəbərdar idilər, lakin onların qarşısını almaq artıq müşkül məsələyə çevrilirdi. Rəsulzadənin bu işdə bolşeviklərlə həmkarlığa gedən türk generalı Xəlil Kut Paşaya acı bir təəssüflə dediyi “ruslara inanmayın, onlar bizləri qırmağa gəlirlər” sözləri onun obyektiv vəziyyəti düzgün qiymətləndirdiyindən və mümkün qədər qarşılayıcı tədbirlər görmək cəhdlərindən xəbər verirdi. Lakin Rəsulzadə üçün vəziyyətin son dərəcə ağırlığı yalnız yerli kommunist, rus, erməni, türk qüvvələrinin mövqeləri ilə deyil, həm də cümhuriyyətçilərin öz daxilində pozuculuq, təslimçilik, bolşeviklərlə əməkdaşlığa getmək əhval-ruhiyyəsinin artması ilə də şərtlənirdi. Burada Cümhuriyyətin əsas simalarından biri, görkəmli dövlət xadimi, müsavatçı Məmməd Həsən Hacinskinin nümunəsini xatırlatmaq kifayətdir. Rəsulzadənin işğal ərəfəsində Parlamentin son iclasındakı bütün rəftarı – çıxışları, təklifləri və sonda hakimiyyətin təhvili haqda ultimatumu qəbul etməsi onun Cümhuriyyətin artıq məhkum olunduğunu anladığının bariz sübutu idi.
   Diqqətəlayiqdir ki, yerli kommunist təşkilatlarının gizli iclaslarında qəbul edilən sənədlərdə adının çəkilməsi istisna olmaqla, bütün bu proseslərdə Nəriman Nərimanovun hər hansı rolu nəzərə çarpmır. Böyük xarici dövlətin işğal maşınının hazırladığı və həyata keçirdiyi mürəkkəb bir əməliyyatı təbii ki, bir adamın adı ilə bağlamaq hadisələrin içində olan Rəsulzadənin real bir siyasətçi kimi təbiəti, təcrübəsi və düşüncəsi xaricində idi. Elə isə nə üçün Cümhuriyyətin süqutu ilə bağlı bütün sonrakı bəyanatlarında, yazılarında Rəsulzadənin əsas ittiham hədəfi məhz Nərimanov olur?  Təbii ki, burada Aprel işğalından sonra Azərbaycanda qurulan hökumət orqanlarının başında məhz Nəriman Nərimanovun durması əsas şərtdir. Cümhuriyyət dövlətinin başçısı olmuş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bu dövləti silah gücünə əvəz etmiş yeni hökumətin başçısı kimi məhz Nəriman Nərimanovu özünə bərabər siyasi rəqib kimi seçməsi bu baxımdan tam məntiqə uyğundur. Bununla belə ölkənin yeni liderinin bütün nüfuzu və şəxsi keyfiyyətləri ilə bərabər Rəsulzadənin Nərimanovla bağlı söylədikləri ittihamların arxasında
yalnız konkret bir adın nəzərdə tutulmadığı, bu zaman Nərimanovun müstəqil dövlətə təcavüz etmiş bolşevik Rusiyasının, eləcə də real milli dövlət quruculuğunun utopik ideallara söykənən  sosialist sistemi ilə əvəzlənməsinin TƏCƏSSÜMÜ kimi qəbul olunduğunu düşünmək mümkündür.
  Nərimanova qarşı bu baxışlarında Rəsulzadə tam anlaşılandır. Cümhuriyyətin süqutunun istər dövlət qurucusu, istərsə uğurlu bir siyasətçi kimi onun həm də şəxsi faciəsi olduğu, ən yaxın silahdaşlarının fiziki məhvi, verilən saysız qurbanların itkisi ilə bağlı çəkdiyi iztirablar müqabilində Rəsulzadənin Nərimanovu öz siyasi rəqibi kimi ən yüksək tonlarda, ən kəskin ibarələrlə töhmət etmək haqqı vardır. Amma bu haqq yalnız Rəsulzadənindir!
   Bu gün Rəsulzadənin Nərimanovun ünvanına söylədikləri ittihamların artıq tarixi faktlar və sənədlərlə sübut olunan təfərrüatlarının ortada olduğu bir vaxtda bu töhmət dolu sitatları əldə silah edib 100 ildən sonra  Nərimanova qarşı Rəsulzadənin özündən daha amansız, daha qəddar bir linç kampaniyası açmaq qəbul edilməzdir. Tarixçilərə isə ümumiyyətlə özünə belə bir haqq qazandırmaq yaraşmaz.
    Yalnız Azərbaycan deyil, Ermənistan və xüsusilə müstəqilliyi de-yure  tanınmış Gürcüstan respublikaları da silah gücünə sovetləşdirildikdən, yəni bu proseslərin Nərimanovla, ya Nərimanovsuz qaçılmaz olduğu aydınlaşandan sonra Rəsulzadə - Nərimanov münasibətlərinə daha bir baxış bucağı diqqət çəkir.
   1923-cü ildə erməni milli-inqilabi hərəkatının tanınmış xadimi, “Daşnaksütun” partiyasının üzvü, Ermənistan Respublikasının ilk baş naziri olmuş (1918-1919)  Ovayes Kaçaznuni özünün məşhur “Daşnaksütuna daha görüləcək bir iş qalmadı” adlı məruzə-kitabını xaricdəki məsləkdaşlarına təqdim edir. Bu kitabda qarşılarına Ermənistan dövləti yaratmaq vəzifəsi qoymuş daşnak millətçi inqilabçılarının öz məqsədlərinə çatıb Ermənistan Respublikasını qurduqları vurğulanaraq, sovet işğalından sonra “İndi bu dövləti qorumaq, möhkəmlətmək artıq erməni kommunistlərinin işidir” kimi bir tezis irəli sürülür. Uzun illər erməni dövlətçiliyinə can atan bu siyasi xadim üçün həmin dövləti kimin yaradıb, kimin idarə edəcəyindən asılı olmayaraq onun Varlığı əsas ideya kimi götürülür.
   Həmin 1923-ildə Rəsulzadə Türkiyədə özünün məşhur “Azərbaycan Cümhuriyyəti” kitabını nəşr edir. Bu proqram əsərində Azərbaycan kommunist dövlətini qəbul etmədiyini, ölkəsinin istiqlalı uğrunda sonadək Azərbaycan savaşı aparacağı bəyanatını verir və bu vədinə sadiq qalır.
    Elə həmin 1923-cü ildə Nərimanov “Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair” başlığı altında yazdığı məruzə və məktublarını Sovet dövlətinin bolşevik rəhbərlərinə ünvanlayır.  Sovetləşmədən keçən  3 il ərzində Azərbaycanda sosializm quruculuğu təcrübəsinin mənfi nəticələri və onun özünün bu dövrdə hansı imkanlar və şərtlər daxilində fəaliyyət göstərdiyi bütün təfərrüatları ilə açıqlanan bu əsər hələ çox sonralar  məşhurlaşacaq və  istər o dövrün Azərbaycan tarixçiliyi, istərsə də Nərimanovun bioqrafiyası üçün çox mühüm mənbə olacaq...





ДРУГИЕ НОВОСТИ
ВСЕ НОВОСТИ
14:12Черкесы между прошлым и будущим13:59Русскоязычная коранистика досоветского периода16:02Мигрантов из Центральной Азии вновь стали массово «приглашать» на фронт, даже в мечетях08:55В Австрии в 2022 году совершено 1324 правонарушений на почве исламофобии08:47В Конье стартовала «Неделя турецкой кухни»18:53Монастырский комплекс Худавенг обладает особым значением.16:54Сохранение биоразнообразия, как фактор защиты окружающей среды16:46Саммит в Сиане, как сигнал роста влияния Китая в Центральной Азии16:42В Кыргызстане прошла неделя моды AK-Buura Fashion Week-202317:20Благодаря строительству коридора Север - Юг России избежит изоляции от Мирового океана17:06Что происходит в Гагаузии16:44Доклад Госдепа о свободе религий – инструмент вмешательства в дела Азербайджана09:59HEYDƏR ƏLİYEVƏ ARXALANAN GƏNC AZƏRBAYCANLI MÜTƏRCİM21:06ON SOME PECULIARITIES OF TALYSH DECORATIVE- APPLIED ART18:26Депортация крымских татар: не утихающая боль народа18:05Китай стремится усилить влияние в Центральной Азии21:34Azərbaycan dili haqqında 1400 il bundan qabaq Kəsra Ənuşirəvan Adilin qeydləri19:05Azərboyconi sərboz17:01Гагаузия может объявить о своей независимости16:28Etibar Əliyev_ ğurbətədə vətəni dardi kəşə şair.....20:06Cəmiyyətimizdə oğlan uşaqlarına verilən qüsurlu tərbiyə və məişət zorakılığı11:38«Media savadlılığı və qazilər: “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə yoxsa informasiya?" adlı tədbir Bakıda davam edib09:18От Агалыка до Памира12:40Xıdır İlyas-Hıdrellez20:11Лексика нашего времени16:04Си Цзиньпин пригласил в Китай с госвизитом президента КР и еще трех стран ЦА15:37AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN NÜMUNƏSİ KİMİ21:00Творчество Юнуса Эмре уже 7 веков озаряет путь человечества15:04AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)14:48AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ "TƏƏSSÜBÜ" və NƏRİMANOV "NİFRƏTİ" ( 1-ci yazı )14:38Будущее зерновой следки17:54В Астане открылась выставка «Доспехи казахских батыров»11:43Новую конституцию Узбекистана поддержали более 90% участников референдума18:15Победителем этапа Гран-при «Формулы-1» в Баку стал Серхио Перес06:58Cənublu məşhur pedaqoq Zehtabinin də qanı molla rejiminin “vicdanındadır”...06:52В Фергане обсудили взаимодействие ж/д структур тюркских государств06:37Турецкая Республика Северного Кипра получила статус наблюдателя в ТюркПА18:24Барлас: Утверждения армян по 1915 году - самая большая ложь XX века16:39ЦСБ: в Израиле проживают 9,727 миллиона человек, 73,5% из них - евреи16:31В Иране убит известный аятолла Аббас-Али Сулеймани19:04Игра на четверых: для чего Израиль подружился с соседями Ирана18:40Семья из Турции ухаживает за собакой, разбудившей хозяев за минуты до землетрясения17:12Iran deputatının Azərbaycana məsləhət verməkliyi17:05İRANIN AZƏRBAYCANA QARŞI İDEOLOJİ FƏALİYYƏTİNİN MƏRHƏLƏLƏRİ17:40Доклад Сената Канады: исламофобия глубоко укоренилась в стране12:44Goranboyda “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə çərçivəsində qazilərlə görüş keçirilib.13:59Россия делает ставку на многополярный мир и выход из изоляции12:36“Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə Yevlaxda davam edib.10:14Запущен процесс по ликвидации Молдовы09:26“Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?"08:17TPAO: Черноморский газ начнет поступать в дома в Турции в мае08:21Католики всего мира празднуют Пасху08:07«Шма Исраэль»08:00CƏNUBİ AZƏRBAYCAN SEPAHIN HƏDƏFİNDƏ10:37İlaxır çərşənbədir, il tamam olur16:57Зачем Грузии закон об "иноагентах"? Аргументы сторонников и противников15:58KARMA və SEÇİM AZADLIĞI!09:35Azerbaijan envoy to Israel: You cannot use our airfields to attack Iran09:13Avestanın "Videvdat" bölümünün Azərbaycan dilinə tərcüməsinin təqdimatı olub18:20Мидраш Раба. Эстер Раба17:36Русское евразийство и его восточноевропейские аналоги 100 лет назад и сейчас (на примере Венгрии)17:24«Разрубленная книга» и Надир-шах17:08Новая стратегия России в ЕАЭС15:31Tehran’s 'new old fear': Southern Azerbaijan wants independence18:25Yel çərşənbəsi- Yelli çərşənbə18:20Как будут развиваться события в Приднестровье11:37Веха в истории Азербайджана: Мамед Эмин Расулзаде15:22Интернет породил опасные фобии у людей15:02“Doğru üskü” gəldi çatdı14:53В Молдавии утвердили румынский язык как государственный09:00Haputlar16:19О некоторых особенностях устного народного творчества талышского народа.15:16Время Красного Дракона. возрастающая роль Китая в мировой политике11:27Генсек ТЮРКСОЙ провел встречи в Узбекистане12:59Modificarea formei capului/craniului Tn Caucazul de Sud si Orientul Apropiat in perioada tarzie a epocii bronzului - perioada timpurie a epocii fierului. Date arheologice si antropologice19:261905-1906-جی ایللر کوتلوی قیرغین‌لار18:47THE KHOJALY MASSACRE: THE BLOODIEST AND MOST FEARSOME TRAGEDY OF HUMAN HISTORY19:46Узбекистан признан самой гостеприимной страной на постсоветском пространстве15:06РУССКИЙ ЯЗЫК В КИРГИЗИИ ОСТАЕТСЯ СОЦИАЛЬНО ПРЕСТИЖНЫМ13:21قتل عام خوجالی: وحشتناکترین و خونین ترین فاجعه بشریت13:13Futbol’un Tarihcesi ve Divânü Lügati’t-Türk12:56Hocalı soykırımı: insanlık tarihinin en kanlı ve en korkunç trajedisi12:37مذبحة خوجالي: أخطر مأساة في تاريخ البشرية12:25Ходжалинский геноцид: самая кровавая трагедия ХХ века12:17İRANIN SAXTA TARİXİ14:43Dil və Ana dili haqqında düşüncələr10:21Kак скоро Таджикистан и Кыргызстан завершат пограничный спор16:24Azərbaycanın Qüzeyində və Güneyində Çərşənbə axşamları09:25ОДКБ и интеграционная безопасность евразийского пространства17:45Разоблачена команда хакеров, вмешивавшихся в выборы18:01BİR QRUP TƏBRİZLİ TƏRİF EŞİTMƏK ÜÇÜN RƏHBƏRİN HÜZURUNA GEDİR12:16Критикуя Украину, Венгрия идет в тюркский мир19:05Некоторые знаменитые эпитеты имама Али (а)19:02Азербайджанский актер-христианин продублировал фильм об Имаме Али на русский язык (ВИДЕО)18:36Как живут потомки согдийцев в труднодоступном ущелье Таджикистана19:58Четвероногие герои: Собаки, которые помогают спасать людей из-под руин в Турции11:31Налёт БПЛА Bayraktar AKINCI ve Bayraktar TB2 в зоне бедствия превысил 1,2 тыс. часов10:24დამტვრეული მანქანით, მაგრამ სუფთა გულით – აზერბაიჯანელი ახალგაზრდა თურქეთის დასახმარებლად19:22Почему Казахская ССР русифицировалась сильнее, чем другие республики Союза?16:29Узбекистан наконец-то договорился с талибами13:22Zəlzələlər ilahi cəzadırmı?09:55Xızır Peyğəmbər xoş gəlir, dərdlilərə, dara düşənlərə qurtuluş gətirir.17:54В казахстанском Туркестане прошел "Первый межпарламентский форум стран ЦентрАзии"15:56Картина сдвига плиты Анатолии прояснится после анализа со спутников - Доглиони15:46“Oğru üsgü” başlayıb... Novruz yaxınlaşır21:09Израиль, Иран и Россия: деликатные "красные линии"20:46Армения и Иран совместно готовят военную провокацию против Азербайджана20:41Ermənistan və İran Azərbaycana qarşı hərbi təxribat hazırlayır20:19Невероятное геологическое событие: Турция сегодня сдвинулась на три метра18:23Свыше 100 тыс. граждан Турции готовы стать добровольцами AFAD09:14Kiçik Çillə ilə Böyük Çillənin mübahisəsi nə ilə bitib?09:53Abbas Mirzə Qacarın A.Qriboyedovun Tehranda qətli ilə bağlı imperatora yazdığı məktub15:49Мысли и синдром хронической усталости12:02Турецкая литература XIII-XVIII вв. Опыт исторической биографистики14:19Этномузыкадин проект14:13Министр: Страны выстраиваются в очередь для закупки турецких БПЛА13:51İRAN TERROR AKTINDAN SONRA AZƏRBAYCANA QARŞI İDEOLOJİ FƏALİYYƏTİNİ GENİŞLƏNDİRİR12:53Иранские СМИ: дроны-камикадзе, атаковавшие военный объект в Исфахане, в Иран доставили курды11:45МИНИСТР ОБОРОНЫ ИЗРАИЛЯ ПРОВЕЛ ТЕЛЕФОННЫЕ РАЗГОВОРЫ С ГЛАВАМИ МИНОБОРОНЫ И ГОСПОГРАНСЛУЖБЫ АЗЕРБАЙДЖАНА17:12Отчет миндиаспоры Израиля: российско-украинская война способствовала всплеску антисемитизма во всем мире19:02Бергман: атака в Исфахане была осуществлена «Мосадом»21:46Кто и зачем нанес удар по Ирану - и при чем здесь гиперзвуковое оружие10:35"Аль-Арабия": за атаками на военные объекты в Иране стоит Израиль19:49Allaha inanmaqla Onu həyatın mənası halına gətirmək arasındakı fərq19:05İran bizə nə edir?17:29Казахстан построит под Ташкентом транспортно-логистический терминал11:25Иран без хиджаба17:37Mübarək Rəcəb ayının əməlləri17:28В Швеции большинство преступлений на почве ненависти направлены против мусульман17:06Alban monastırlarının ən gözəl nümunəsi - Xudavəng16:46“Saya gəzdirmək” günü... Yəni qışın tən yarısıdır...17:20Почему РПЦ поддерживает войну за империю17:04Bayraktar TB2 – прорывные технологии 2023 года10:49İranda türk fəallar İran dərsliklərinə etiraz olaraq Türkcə kitabçalar paylaşıb21:14İRANDA TÜRK DİLİ21:06İranın 20 Yanvar hadisələrini görməzliyi13:42Azərbaycanın müxtəlif təbəqələri tərəfindən Tehrana göndərilmiş nümayəndələrə teleqraflar.13:34İSLAM İNQİLABI, SONRA NƏ10:26WP: чат-бот ChatGPT на основе ИИ дает продуманные и развернутые ответы на разные запросы20:09Протесты экоактивистов на Лачинской дороге: в 3 вопросах16:45Как война сказалась на влиянии России в Центральной Азии16:57Какова будет численность тюрков в 2050 году16:02Излюбленная конно-спортивная игра кыргызов: кок-бору16:44Спор о национальности Николая Коперника продолжается08:03Зангезурский коридор: роль и значимость16:25İrandakı indiki dünyəvi inqilabla 1978-79-cu illər antimonarxist inqilabın müqayisəsi16:40İRANIN REGİONUN GEOSİYASİ VƏZİYYƏTİNƏ RİYAKAR MÜNASİBƏTİ16:12Президент Ицхак Герцог посетил черкесское селение в Израиле10:29İRANLI “alim”in 21 AZƏR haqqında, daha doğrusu 23 Azərdə dediklərindən.17:39Тель-Авив признал связь с ноябрьским ударом по иранской колонне в Сирии16:39Акция азербайджанских активистов на Лачинской дороге продолжается09:49Западная пресса сообщает о двух десятках застрявших у Босфора танкеров09:34МВД Германии сообщило о росте числа сторонников «Граждан рейха»07:33İRANLILARIN ƏKSƏRİYYƏTİNİN NİFRƏT ETDİYİ REJİMİN KÖLƏ MÜDAFİƏÇİSİ07:24В Белом доме заявили о беспрецедентном военном сотрудничестве РФ и Ирана08:22“AĞILLI” ADAMLARIN AĞILSIZ İDDİALARI07:48Соглашение по морским зонам: вклад в суверенитет Турции и Ливии18:25İranda dünyəvi inqilab16:12Ташкент готовится к ярмарке «Туризм на Шелковом пути»15:20Ильхам Алиев: Баку отвечал и продолжит отвечать на любые антиазербайджанские шаги11:44В Турции началась сборка прототипа отечественного военного самолета12:40Türk Dövlətləri Təşkilatının tarixi-ənənəvi kökləri varmı... (2-ci yazı)12:07یادداشت ولایتی درباره مسائل اخیر بین ایران و جمهوری آذربایجان: من هم یک آذری هستم11:57В Баку состоялся праздник в честь святого архистратига Божия Михаила и всех небесных сил бесплотных - престольный день13:03Türk Dövlətləri Təşkilatının tarixi-ənənəvi kökləri varmı... (I yazı)12:21FİRUDİN İBRAHİMİ MÜASİR TƏDQİQATLAR KONTEKSTİNDƏ12:01Xamenei nə türkdür,nə də farsdır17:18США вернулись к покорению Луны16:52Iran hakimiyyəti bəhailəri casus elan edib16:37Возможен ли мир в Украине?13:01Почему Иран против Зенгезурского коридора16:54Если у деспота есть его гнёт, то у угнетаемого есть Бог16:40İranda türklərə qarşı ayrı-seçkilik17:52“İran xərab şod...”22:47KÖLƏ SƏDAQƏTİ18:25ارتباط با یک ایرانی مثل یک بازی شطرنج است18:18Мнение других – что это означает?18:10“Məhkum qadınlara dəstək tədbirləri” layihəsi çərçivəsində tədbir keçirilib.16:16Кипр тюркского раздора14:43Tehran hakimiyyəti Azərbaycanla münasibətlərini fars-türk deyil, türk-türk müstəvisində formalaşdırır14:28“Dəyərlərimizi Unutmayaq” adlı sənədli filmin təqdimatı keçirilib14:25“Günahsız qan” sənədli filminin ilkin təqdimatı baş tutub.19:428 noyabr 2022-ci il tarixində İrandakı etirazlarla bağlı məlumat18:35Президент Ирана предупредил об угрозе «гибридной войны» против страны18:23İRAN SAYTI CƏNUBİ AZƏRBAYCAN SİYASİ TƏŞKİLATLARI HAQQINDA16:29Şuşa Azərbaycan xalqının milli təfəkkürünü, mədəniyyətini, tarixini özündə təcəssüm edən məkanlardan biridir16:18Bu gün Katolik Kilsəsi Romada Lateran Bazilikasının (kilsəsinin) təqdis edilməsi gününü qeyd edir.15:04Елена Косолапова: Зачем уезжать из Баку, где тебя любят и ценят16:12Террористы РКК контролируют 80% наркотрафика в Европе14:48Nə monarxiya, nə teokratiya, ancaq demokratiya16:11Radif Mustafayev: ученый и воин карабахской войны15:54«Культурной столицей тюркского мира» станет туркменский город Анев15:45Как агенты влияния Запада руководят российскими университетами17:34Açıq və gizli niyyətli İran17:28İran ruhanisi ölkədə siyasətin dəyişməsi ilə bağlı referendum keçirilməsini tələb edib11:41Шушинская декларация является вершиной отношений между Азербайджаном и Турцией19:10Iranda dünyəvilik inqilabı11:28В Анкаре пройдет конференция "Победа в Карабахе: Обретшая свободу историческая Родина"11:14İranın xarici siyasətindəki "din"14:54Начались учения воинских частей Сил специального назначения на южных границах Азербайджана– ВИДЕО
САМОЕ ЧИТАЕМОЕ
  1. CƏNUBİ AZƏRBAYCAN SEPAHIN HƏDƏFİNDƏ
  2. Католики всего мира празднуют Пасху
  3. «Шма Исраэль»
  4. TPAO: Черноморский газ начнет поступать в дома в Турции в мае
  5. “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?"
  6. “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə Yevlaxda davam edib.
  7. Goranboyda “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə, yoxsa informasiya?" adlı layihə çərçivəsində qazilərlə görüş keçirilib.
  8. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN NÜMUNƏSİ KİMİ
  9. Доклад Сената Канады: исламофобия глубоко укоренилась в стране
  10. Семья из Турции ухаживает за собакой, разбудившей хозяев за минуты до землетрясения
  11. Запущен процесс по ликвидации Молдовы
  12. İRANIN AZƏRBAYCANA QARŞI İDEOLOJİ FƏALİYYƏTİNİN MƏRHƏLƏLƏRİ
  13. Iran deputatının Azərbaycana məsləhət verməkliyi
  14. Доклад Госдепа о свободе религий – инструмент вмешательства в дела Азербайджана
  15. Россия делает ставку на многополярный мир и выход из изоляции
  16. В Иране убит известный аятолла Аббас-Али Сулеймани
  17. ЦСБ: в Израиле проживают 9,727 миллиона человек, 73,5% из них - евреи
  18. Cənublu məşhur pedaqoq Zehtabinin də qanı molla rejiminin “vicdanındadır”...
  19. В Астане открылась выставка «Доспехи казахских батыров»
  20. Победителем этапа Гран-при «Формулы-1» в Баку стал Серхио Перес
  21. ON SOME PECULIARITIES OF TALYSH DECORATIVE- APPLIED ART
  22. Игра на четверых: для чего Израиль подружился с соседями Ирана
  23. Барлас: Утверждения армян по 1915 году - самая большая ложь XX века
  24. Лексика нашего времени
  25. Турецкая Республика Северного Кипра получила статус наблюдателя в ТюркПА
  26. Творчество Юнуса Эмре уже 7 веков озаряет путь человечества
  27. Cəmiyyətimizdə oğlan uşaqlarına verilən qüsurlu tərbiyə və məişət zorakılığı
  28. Новую конституцию Узбекистана поддержали более 90% участников референдума
  29. Azərbaycan dili haqqında 1400 il bundan qabaq Kəsra Ənuşirəvan Adilin qeydləri
  30. AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ “TƏƏSSÜBÜ” və NƏRİMANOV “NİFRƏTİ” (2-ci yazı)
  31. В Фергане обсудили взаимодействие ж/д структур тюркских государств
  32. «Media savadlılığı və qazilər: “Hansı daha təhlükəlidir: müharibə yoxsa informasiya?" adlı tədbir Bakıda davam edib
  33. AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN RƏSULZADƏ "TƏƏSSÜBÜ" və NƏRİMANOV "NİFRƏTİ" ( 1-ci yazı )
  34. Будущее зерновой следки
  35. Etibar Əliyev_ ğurbətədə vətəni dardi kəşə şair.....
  36. От Агалыка до Памира
  37. Си Цзиньпин пригласил в Китай с госвизитом президента КР и еще трех стран ЦА
  38. Xıdır İlyas-Hıdrellez
  39. Azərboyconi sərboz
  40. Депортация крымских татар: не утихающая боль народа
ОПРОС

Где будете встречать Новый год?


 
«    May 2023    »
B.e.Ç.a.ÇC.a.CŞB
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
293031 
ГАЛЕРЕЯ