Etibar Əliyev_ ğurbətədə vətəni dardi kəşə şair.....

Tolışi ədəbiyoti tarixiku

Isətnə Tolışə poeziyə mühumə qıle poə həm  ğorbətədə ,həmən vətənədə jiə şairon tərəfo ofəy bedə və ın poeziyə ıştə bətnədə Vətəni dardon,vətəni məhəbbəti tikiyən de yolə eşği tərənnum kardedə.Səbəb vətəni həsrəti yol be,soron dorozi vətənii məcburən nıvindeye.Bı poeziyədə bə vətəni anqll qıle problem ni ki, ın şaironən  məşğul nıkəy...Bıro xususən Rasiyədə jiə tolışon de Vətəni anqıləti de muxtəlifə roy ıştəni biruzə dodə ,çəvon ofəy kardə poeziyədə isə ın anqıləti,bə vətəni anqıl bə vətəndoəti,əvlodəti həmməysə  ve dığəti cəlb kardə.

Tolışi ğorbəti poeziyə qıle zumandə numayəndən  şair  Etibar  Əliyeve.

1955-nə sori təvəlludış bıə şair əslədə çe Liki rəyoni Rəzəvulə diekuye .Texniki ali təhsiliş heste.Əğılətiş,cıvonətiş Azərboyconədə dəvardə,əmmo tojə devri deştə vardə problemon cıvonə Etibarış bə ğorbətə diyaroş barde və əçe təhsil,  ko,fəoliyət həmən məcburən de ğorbəti anqıl be....

Bəli,jimon ıştə hukmi dodə,inson bə təsəvvur nıkardə tale jidə ,nınıvıştə ğısməti vində,,əmmo rujon ,soron davardə,Xıdo bə insoni baxş doə təb,istedod, ilhom isə odəmi daxilən lovnidə,norohət kardedə,və əy məcbur kardə ki,əv bəştə xəlxi mənsubiyəti çe yod beməkəy,boştə xəlxi, boştə vətəni çiç isə,çiçon isə bıkəy, daxilən vicdonən rohət bıbuy...Və bı zəmon ğələm bə qərək omedə...

Ve çoke internet ğorbəti vətəno arə ən çok pardi roli bardedə,ğorbəti jiə şair de interneti vasitə bə vətəni,bəştə doğmə xəlxi tono omedə,rəsedə,i bedə.

            Etibari şeiron bəni co tolışə şairon çe zıvoni nəzəku bə dı vırə poə karde bəbe: tolışə şeiron ,tırkə şeiron.Çı şeiron arədə məno cəhəto qıle xətt kəşe əbıni.Ha deynəni zıvonədə nıvıştə şeiron qıle ğəlbi qup- qupe,qıle fami curbəcurə ifodone.Boənən əçe bə har zlvondə nıvıştə şeiron umumi qıle nəzə səğandəmon.

      Muəllifi tolışə şeiron əsosən bə ğorbəti mevzi həsr bıə,tikiyən dəğiğ bıvotəmon, ğorbətədə jiə insoni,şairi bə vətəni həsrəti ,boəy pəşi qəte həsr bıə.De xatirə ,de nastalqiyə hission nıvıştə bə ın şeiron sığə dılon jeqo bə hərəkət varde ğodrətədəy.

Bə misalon ovaştəmon.Muəllifi bə şair M.Arazi məşhurə " Salamat qal" şeiri nıvıştə nəzirə " Səlomət bi" ( 2019)şeiri deştə orijinələti,deştə poetizmi bə yod əbədi nıvıştə bedə:

Bəlkə ujən onıqardim,ya mardim,

Co maholdə dərsım qəte,odəm bim.

Ğədım nıznəy ,Vətəniku su- sard bim,

Bəlkə tıni çəşi puri nıvindım.

Zəmin səlomət bi,sığ səlomət bi,

Bandon səlomət bi,di səlomət bi.

Bın bəndədə iqlə bəlkə sıxani de ğasbu sıxani dəyiş karde ehtiyoc heste,əsos isə muəllifi ğsyə,mətləb bmə bəni dasti dılə oşkoye; Vətəniku co beve qonə,dardinə hisse.Nıpie- nıpie çe moəku co be odəmi bə ğəmi- ğussə duçor kardə.

9 bəndiku iborət ın şeiri har bəndiku sıxan okarde,təhlil barde bəbe.Əslədə bəsə orijinəlisə ve zumande ın şeir.Şair oxonə bəndi jeqo sə kardə:

Konco bıbom,az ıştınim,detınim,

Iştı həvom,ıştı ovim,zəminim,

Iştı nomim,ıştı nunim,nemekim,

Iştı baləm,,Etibarim,botınim.

Şoyə rujdə,xəyə rujdə şo bıbi,

Vətən ,səlomət bi,el,səlomət bi.

Təbi,ən həyoconinə dəğiğon əhvol doə bedə bın şeirədə,həmən vətəni məhəbbəti çiçiku iborət be şərh bedə bı şeirədə.( Ğafiyə cəhəto be bəzne kali ğuzuron iyo ıştəni nuşu dodə,əmmo əmə insoni bı jeqo dramatikə vəziyətədə əy bəsə dəşe əsos qətedəmon ) Şeirədə şeiri( muəllifi) ofəy kardə əhvol klassikə formədəy və bın şeiri de cəsorəti həzo- həzo odəmon hissiyati ifodə  votedəmon...

( Bın şeirədə mı dıqlə tojə tolışə sıxanımən umute; zilkukə_ lalə, sibest_ se livəynə yoncə ..)

Muəllifi məşhurə qıle şeirikuən qəp bıjənım." Ğısmət bəbe,bomem Boboqilisə".In şeir ıştə Vətəni çe dılo piə kəson çı Vətənimu co bıədə davardə nığılə hissiyaton əkse,ovaynəy.Təbi,bəsə dəşe lozime çe vətəniku co bıə kəson deştə xoşi çe vətəniku co nıbin.Vətən bə ğorbət oqardədə,bun bə osmon peşədə vəziyət vətəndoə  odəmon jeqo bə ğorbət vadar kardə.Şeir çe vətəndoə insonon çe vətəniku co bıədə davardə hisson kulluyate.

Maştə- maştı beşim bə ro,şığisə,

Rizim mande alafisə ,rizisə,

Nəfəsım sey ,nıştim laqə sığisə,

Xəbəm seme,mıni zındəş,xosə sığ,

Vote,ıştı yurdi sığim,yurdi sığ.

Lirikə ğəhrəmon bə adət- ənənon monasib de Boboqilə ocəğiən vida kardə,nəzır dodə,dəy bıə əhdi - peymoni tojə kardə.Vətəni teğon,bıron jeqo çe yodo bekardəni:

Bənem qıley hındılə bır pepuşə,

Çımı lınqış qətışe bərk,dəpuşe,

Rostım karde,bənem bə dast teğ eşe,

Xəbəm qəte,hlndılə bır ,çə xəbəy,

Vote,bıyə,Vətəniku işorəy.

Muəllif oxonə bəndədə isə çe Vətəni nomiku sıxan kardə,bə əvlodon Vətəni çe yodo benekarde asbardedə.Ve ,ali hisse ın hission! Və umrujnə rujədə əmə vindəmon ki,həğiğətən ,Vətəni bəştə ağıl mandə,mudrikə zoon ehtiyocışon heste.Vətən daradəybu,xəlq bə tasi- vasi duçar kardə bedəbu,xəlqi əvlodon diəroədə,ğorbətədə de keyfi,eyş- işrəti məşğul be çanə ğanuniye? 

Muəllifi ın şeir ıştə aktualəti um rujən oqətəşe...

      Bınıvıştiku qəp jə məğolədə muəllifi har şeiriku sıxan okarde məğbulə ro ni,əmmo muəllifi ofəyəmoni xarakterikə holon ifodə kardə əsos şeironku qəp je rostə roye..Etibar muəllimi, təsuf ki,əsəronış tobə ısə kitobi holədə çapış karde zınəni.Şairi şeiron əçe interneti səhifədə peqətedəm.Bı səhifədə muəllifi eyni zəmonədə tolışi  " Vətən,bətı ğıbon bıbom"(2023)," Boli,bəştı ğıbon ,oqard bə di",(2018)," Çəmə di"(2021), unən şairi benomə şeir bəmı rast qınye.Fik kardəm ın şeiron muəllifi tolışə şeiron i ğisme,əmmo çıvon əsosədə şairi tolışə dınyo bə çəş varde bəbe." Çəmə di" şeiriədə şair ıştə doğmə di tərənnum kardə,əçe zoon- kinon çe yurdi var- devlət hisob kardə.In fam çanə bə odəmi dıl nıştə:

Ğızıle har sığı,vəşte har vıron,

Çokə zoon rosniə,re inə kinon,

Har sıxanı şin omedə bə zıvon,

Etibari son məkoniş,çəmə di!

Tı aziziş,tı reçiniş, çəmə di!

Çımı dıliş,çımı vıliş,çəmə di!

Şair etibar çok famedə ,çəmə xəlqi tale tojə nəsli çanə mıdrik,ağılmand beku  şıkırəy və əv bə tojə nəsle de vətəni tale jie orzu kardedə.Roste,jimondə maddiyət əsose,əmmo çe yurdi,nənə,vətəni tale bəqəm bəpe çəməku diəro bıbuy və har çi bəpe bə maddiyəti ğıbon bıdəy? Bəni Tolışi yolə siprişi Etibar 

bə tojə nəsli bə doğmə vətəni oqarde maslahat zınedə.

Hamsiyə kinə nışon kaje Həsəni,

Tınən bıvot ,bıstənəmon Susəni,

Boy bıvindi Husnə mamuən tıni,

Boli,bəştı ğıbon,oqard boy bə di,

İnə nənə bıkə,tınən Pı bıbi.

" Boli,bəştı ğıbon,oqard, boy bə di"( 2018).

In dumoton az fik kardəm,çe Vətəni vəomə soronku norohətəti kəşə qıle təfəkkuri məhsule...

Etibar Əliyevi ofəyəmonədə çəmə( Azərboycono,tolışi) klassikə ədəbiyoti mısbətə təsiri har şeirədə bı və ya co  dərəcədə osəme bedə.Bimi numunə əçe benomə qıle şeiri varde bəznem ki, ın şeir de ın misro bino bedə və ın misro ıştən qıle aforizme:"Biləkotən ıştəni dıyo hisob kardedə". Və mərəğine ın şeir bitov de mudrikə sıxanon təğib bedə ki,ın cəhət muəllifi çanə qeşə dınyozıne xıvand be bı mionə noydə.Dığət bıkən:

Bəlel nıbıə vırədə əlelən,velə kulən

Lap ıştəni vənə do,tınığ hisob kardedə.

Əlez zındə ıştəni ğəzənəsə ve zumand.

Kəjələ beşdə bə kum,jeqo zındə  bandədəy.

Dınyoədə de hurməti mandedə çokə inson,

Bevəcə ko məqət ki, bətı nıvotin heyvon...

Qıle qədə şeirədə jeqo nığılə dumoton vote komiləti əloməte...

Az hələ fik kardedəm, Etibar muəllim hələ ıştə dıli zuy həməş bəştə poeziyəş noəni,ha rujnəki ko- quzaran əve çı poeziyəku co bıkoən,bəyjeqo quman kardəm əbədiyəti əçe poeziyə har çiku bə nav əçe şeiron bavay.Bı roədə bə Etibar boli yol- yolə ovandon orzu kardəmon.

Şairi tırkə  şeiron həxədən  kali fikon vote pidəme.

Etibar muəllimi bə tırkiən ve çokə şeironış heste.In şeiron veyni de ulkə ,unən çe şairi davardə roon anqıle.Qıle dorozə ji davardə şair çe jimoni  qulqulonku davardencə  çe hodison mohiyəti çe nığılo famedə,bə hodison de filosofi çəşi diə kardedə.Muəllifi " Təkcə yaradana imtahanım var"," dınyo", "Bir üzü qaradır,bir üzü ağdır"," Mərhəmət və zaman'  unən co şeiron deştə fəlsəfi mohiyəti fərğine.

Şair " Gəldi də, getdi" şeiriədə votedə:

Bir gün köçəcəyəm dünyadan mən də,

Ruh qalmaz heç zaman ruhsuz bədəndə.

Elimdə,obamda,kəndimdə,yurdda

Kimsə yada salıb deyəcəkmi heç

Bir oğlan var idi ,gəldi də,getdi.

Şairi daima umri mıvəğğəti be bə həyocon vardedə,əy bə fəlsəfi dumoton ğərğ kardedə." Loğman və Əzrayil" şeiriədə muəllif bə kanə hikoyə de tojə nəzə diə kardə,və ğənimət zınə  umuriku bo insonon çokə koon vindedə,bə nəxoşon coni xəşəti dodə....." Dedilər"(2017)  şeiriədə muəllif de  dialoqi vasitə həm i tərəfədə bə insoni inomi ifodə kardə,həmən bə insoni inami mardeku bə dəhşət omedə...Həmçinin " Kölgəm" şeiriədən bə dusti,insoni inomi qin karde bə ınsoni ıştəni marde bərobər qətedə:

Qorudum hər zaman onu,

Qoşa getdik çətin yolu,

Vəfasız vicdansız oldu

Diriykən basdırdı məni.

 Şairi bə fəlsəfi şeiri meyl " Nərd taxtə,"şeirədən çok vinde bedə.

ŞairEtibar Əliyev ,təbii,yolə vətənpiə şaire,de vətəni tale jidə,44 rujnə dıminə Hərəboği muharibə əçe çand qılə şeirədə ıştə əksış peydo kardəşe.Şair "Ölməz şəhidim" şeiriədə votedə:

Qanınla torpağı Vətən eylədin,

Hər daşı,qayanı sipər eylədin,

Şuşanı düşməndən azad eylədin,

Ləkəni  üzündən silən şəhidim! 

Mı Etibari bə mığəddəsə moon həsr kardə " Dəyişmərəm", bə sipiəsə muəllimon de yolə ehtirami nıvıştə bə  " Hardasan, ay şirin çay müəllimim" şeiri unən bə ,Cənubi Azərbaycani  mövzusuədə bə ğələnm sə bıə " Təbriz Azərbaycandır " şeiriən  bəqəm kardəm, ımoni əsl poeziyə  nümunə hesob  kardedəm.Çe .Etibari de əsl vətəndoə norohətəti nıvıştə bə "  Qarımış qız","

" Kal insan" unən co şeironən  təğdir kardəm.Çe şairi  " Qarabağ azadsan deyən Komandan" şeiri  isə çe  Zəfərə  rujiku bamal omə şodkomə hission əhand çok- çoki osəmedə,ə hisson bəsə dəşedə..Şair bı   hodison de  zahiri seyri  diə kardəni,əv bı tarixi rujon de tarixi çəşi diə kardə,ğıymət dodə.." Təqaüd",şeiriədə şair nıvıştedə:

Dəyişibdir adət,dəyişib zaman,

Məmurumuz vermir Tanrıya aman,

Əzrayıla tapşırıblar ucadan,

Qoyma arta, ömrü kasıb millətin.

Etibar  bə Vətəninə bütov anqıl bıə  şaire və çe vətəni har zoə,,kinə fəxr kardə vətəndoye..." Mübariz çağırsın ucadan hamı " şeiriədə muəllif nıvışdə:

Hər döyüşdən qayıdanda zəfərlə

Mübariz də sevinərdi fərəflə,

Heyran olub qələbənə ürəklə

Sevinərdi bütün Talış elləri,

Bəzənərdi fırtınalar meydanı.

Umumən,Etibar Əliyev orijinələ sənətkoye,de qərqinə fəoliyəti məşğul bıbuən, bə poeziyəş xususi qıle məhəbbətış,daxili anqılətiş heste.Əçe poeziyə həxədə ın tənğidə rayan bəştə ğarz zınedəm ki,Etibar həmə şeiron səpe eyni dərəcədə ko kardəni,əçe ve çok şeiron heste məno- məzmuni cəhəto dıli rozi kardedəbusə,texniki,bədii cəhəto lanqedə.Xusun şeiri bəndon,misron bə ğafiyə varde cəhəto nırəsə cəhətonış xeyli heste ki,ımoni bəni Etibari ranqədə bıə şairiku vinde xoşə hol ni.Əmmo bovə  kardəmon şair Etibar Əliyev ıştə ın zənqinə ofəyəmoni bə kitobi hol dənoədə 

, ə nırəsə cəhəton çe mionədə pebəqəte...

Jeqo qumon kardəm ki,Etibar Əliyev bə çəmə tolışi ədəbiyoti tarixi dənoe lozime,çumçiko əçe poeziya  bə xəlxi jimoni çe nığıliku anqıle,əçe poeziyə tolışi poeziyə mevcidatəti ıştəku rəsm kardə çand qılə poetikə hodisonku qıleye və çımə həx  ni bı poeziyə mısbətə keyfiyəton çəşi epuştəmon....

Bəşmə poeziyədə yojə ovandon orzu kardəmon,Etibar muəllim!

P.S.məğolə nırəsə cəhəton ,inən Etibar muəllimi ofəyəvoni,jimoni həxədə bəmə doə tojə məlumaton  bə məğolə daxil bakamon.

5_13 may,2023- nə sor.