“Самурдин” 30 йис жезва

31-01-2022, 09:48
НАРОДЫ

Чак руьгь кутазва

Виликай къвезмай йис чак дамах кутазвай йис я, вучиз лагьайтIа чи рикI алай «Самур» газетдин 30 йис жезва. Ихьтин юбилей тухун чIехи бахт я. Чи дамах хьиз даяхни тир «Самурди» чаз дидед чIал хуьз, жуввал хуьз, лезги тIвар вине кьаз чирзава. Заз «Самурдай» жуван халкь, адан тарихар, кьилел атай мусибатар, хайи чил хуьн патал кьегьалвилелди чIугур женгер, къе лезгияр авай гьалар, чи агалкьунарни татугайвилер, чна гьялна кIанзавай месэлаяр вири санлай авайвал аквазва. Алай аямда Азербайжанда, Дагъустанда, вири дуьньяда авай лезгийрин гьалар гьихьтинбур ятIа чир хьун патал «Самур» кIелна кIанзава.

Гьар са халкьдихъ вичиз хас руьгь, а руьгьдив кьадай милли гьиссер, адетар, меденият, эдебият, фольклор, манияр ва кьуьлерунар ава. Ихьтин ивирар хуьн, вилик тухун, къвезмай несилрал агакьарун виридан буржи я. Абур гьикI хвена кIанзаватIа чаз «Самурди» чирзава. Адан гьар са макъалада чи халкьдин руьгь ава. Килиг садра, ада хайи чIал хуьн патал гьихьтин женг чIугвазватIа. Ихьтин чIалан женгчи нихъ ава?

Газетдин кьилин редактор Седакъет Керимовади дуьньядин чара-чара уьлквейра авай лезги хуьрерикай, хизанрикай, абуру кьиле тухузвай крарикай, чи кьегьал ксарикай, алимрикай гьикьван хъсан малуматар гузва. Сифте яз «Самур» газетдин чинриз акъатай адан «Къайи рагъ» пьесадикай килиг гила гьихьтин машгьур экрандин эсер хьанватIа. Миллионралди инсанри килигзава адаз. Лезги чIалал сифте яз ихьтин зурба фильм арадал гъайи Седакъет Керимовади чун вири дуьньядиз чирна. Чазни дуьньядин 50 кьван уьлквейра чи ватанэгьлияр яшамиш жезвайди чир хьана.

Чи маса къелемэгьлиди – Муьзеффер Меликмамедова газетдин чинриз лезгийрин тарихдиз, халкьдин къагьриманриз, абуру чапхунчийрихъ галаз тухвай женгериз талукь гьикьван марагълу макъалаяр акъудзава. Ада винел акъудай чи къагьриманри, Гьажи Давудакай кхьенвай ктабди, 1918-йисуз Къуба уездда лезгийри эрменийрихъ ва большевикрихъ галаз тухвай женгерикай кхьенвай тарихдин очеркри чак руьгь кутазва.

Ихьтин делилар рикIел хкуналди заз жуван кьилин фикир ачухариз кIанзава. 2001-йисуз чи республикада четинвилер себеб яз 31 газет кIев хьанай. Чи газетдин гьаларни хъсанзавачир. 1997-йисалай инихъ я гьукуматди, яни маса тешкилатри вичиз куьмек тагай «Самур» хуьн патал кьилин редактор С.Керимовади чи акьулдиз текъвер хьтин зегьметар чIугуна, вичин такьатралди халкьдин мез тир газет лал жез тунач. Им чIехи къагьриманвал я. Бес и крарикай хабар аватIани чна «Самурдиз» вучиз куьмек гузвач?

И мукьвара вичин 100 йисан юбилей хьайи «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова фейсбукдиз газетдиз 1000 манатдилай виниз пулунин такьатралди куьмекар гузвай ксарин сиягь акъуднавай. Им дамах кутадай кар я. Газетдал рикI алай, адаз куьмек гуз кIанзавай, чпихъ мумкинвилер авай ксар авачиз туш лагьай чIал я. Бес чи пата «Самурдиз» куьмек гудай ихьтин ксар вучиз авач? Чахъ такьатар гвай ксар авачни? Авазва. Ингье абурухъ газетдиз куьмек гудай лезги рикI ва гъилин ахъавал авач. Заз а ксарихъ элкъвена лугьуз кIанзава: «Пулуни ваъ, халкь паталди авур крари инсандин кьил хкажда».

20 йисалай гзаф я чи хуьруь гьар вацра 30 «Самур» газет къачуз. Абур чна хуьруьн тешкилатриз, газет кIелунал рикI алай ксариз пайзава. Маса хуьрерин чпихъ мумкинвилер авай ксарини икI авуртIа, чпин такьатралди газетар къачуна жемятдиз пишкеш яз вугайтIа жедачни? Ша чна гъил-гъиле гана ихьтин хийирлу крар кьилиз акъудин. Халкьдин мез тир «Самур» даим рахадайвал.

Оруж Оружов,

КцIар райондин Манкъулидхуьр

Жуввал хуьз чирзава

Играми «Самурдин» кIвалахдарар! Газетдин 30 йисан юбилей жезва лагьайла чак руьгь акатзава. Шумудни са йисар я куьне жуваз са менфятни авачиз, гьар жуьредин четинвилериз таб гана халкь паталди икьван метлеблу газет акъудиз. Гилан залан шартIара дидед чIалал газет акъудун, халкьдиз вичин тарихар, меденият, кьегьал рухваяр чирун, хайи чIал хуьн патал датIана женг чIугун кьегьалвал я. «Самурдин» гьар са макъала лезгивал хуьзвачир бязи ксарив чпин усалвилерикай фагьумиз тадай, чпин гележегдиз рикIин хцивилелди килигиз тадай са маяк я. «Самур» чи халкь, иллаки къецепатан уьлквейра авай, жуван дидед чIал, адетар хуьзвай лезгияр сад садав

агудзавай чIехи къуват я.

Хиве кьуна кIанда хьи, чаз – акьалтзавай несилдиз чи медениятдикай, ацукьун – къарагъуникай са акьван чирвилер авач. Тарихдикай тийижир затIар лагьайтIа, генани пара ава. Газетди чаз датIана и рекьяй чирвилер гузва, чи чIал, тарихар рикIивай кIанарзава. Ада чаз дидед чIал хуьн патал гьикI женг чIугуна кIанзаватIа чирзава. Алатай йисара газет Азербайжандин, Дагъустандин, вири дуьньядин лезгийрин газетдиз элкъвена.

ЧIал хъсанарун ва вилик тухун патал «Самурди» чIугвазвай женг тай авачирди я. Зи рикIел хъсандиз алама. Чи тIвар-ван авай алим, филологиядин илимрин доктор, академик Агьмедулагь Гуьлмегьамедова газетдин 20 йисан юбилейдин вилик «Самурдиз» акъудай «Хайи чIал вилик тухузва» тIвар ганвай макъалада кхьенай: «Самурди» саки хайи чIалан патахъай вири къайгъуяр вичин хивез къачунва. Газетдин вичин чIал, вири лезгияр гъавурда гьатдай михьи лезги чIал арадиз атанва… Газетдикай халкьдин мефт, халкьдин мез хьанва. Къуй ада Самур вацI хьиз яргъалди яшамишрай». Алимди гьикьван хъсандиз лагьанва. Адан эхиримжи гафар чи виридан мурад я.

Играми редакция! Жув ватандивай яргъара аватIани, за сайтинай газетдин гьар нумра вилив хуьзва. Са шумуд йис я за Сибирдин Красноярск шегьерда кIвалахиз. Ина авай «Лезгийрин диаспора» чIехи тешкилатрикай я. Адак 5 агъзур кьван лезгияр экечIнава. Ада лезги чIал, меденият, адетар хуьн патал гзаф важиблу крар кьиле тухузва. Сибирдин лезгийри Канск, Ачинск, Шарыпово, Норильск шегьеррани чпин медениятдин кIватIалар арадал гъанва. Красноярск шегьерда дидед чIалан мектеб, «Лезгинка» тIвар алай фольклордин ансамбль кардик ква. Са гафуналди, жуввал хуьн патал чна вири жуьредин алахъунар ийизва. «Самурди» лагьайтIа, чаз датIана гьа и кар чирзава. За жуван ва цIудралди Сибирдин лезгийрин тIварцIихъай квез газетдин 30 йисан юбилей тебрикзава, куь коллективдиз мадни чIехи агалкьунар тIалабзава.

Агьмедхан Мурсалов,

Красноярск шегьер

Хъсан жедай

Играми редакция! Заз «Самурдин» 30 йисан юбилейдин вилик Къиргъизистандай тир чи ватанэгьли Агьмедхан Расулован гафар рикIел хкиз кIанзава. Ада са шумуд йис вилик редакциядиз ракъурай чарче вири кIелдайбурухъ элкъвена лагьанай: «Лезгияр, квез дидед чIал хуьз кIанзаватIа, «Самурдив» агат. Квез лезгивал хуьз кIанзаватIа, «Самур» кхихь». Авайвал лагьайтIа, и гафар вири лезгияр патал девиздиз элкъвена кIанзавайди я. Хайи газет хуьз жедайвал, халкь трибуна авачиз тамукьдайвал чна гьа икI авуна кIанзава.

Юбилейдин вилик зи фикирдиз ихьтин са суал къвезва: «Чаз «Самур» газет вучиз пара кIанзава?» Жаваб гьасятда гуз жеда: «Вучиз лагьайтIа «Самурди» 30 йисан къене чи чIал хвена, вилик тухвана; чаз тийижир тарихар винел акъудна; чи эдебиятдик пай кутуна; чи этнографиядихъ гелкъвена. Халкь патал гзаф кар алай месэлаяр къарагъарна ва икI мад».

За газетди авур кьван крарикай гаф кудун дуьшуьшдин кар туш. Жуван рикIяй физвай са месэладикай лугьуз кIанзава. Заз чиз, эхиримжи йисара «Самур» газетди къарагъарай гзафни-гзаф кар алай месэлайрикай сад сифте яз 2004 йисуз Дуьньядин Вири Лезгийрин Югъ арадал гъун я. Гуьгъуьнлай куьне кхьейвал, и месэладихъ галаз алакъалу яз редакцияди цIудралди чарар къачунай. А чIавуз «Самурди» и йикъан тIвар алай чин кардик кутунай ва лагьай месэладиз талукь шумудни са макъалаяр чапнай. Гьайиф хьи, икьван зегьметар чIугуниз килиг тавуна «Дуьньядин Вири Лезгийрин Югъ» гегьеншдиз къейд ийидай мурад кьилиз акъатзавач. Чи вилик-кьилик квай ксар икьван метлеблу кардив вучиз агатзавач? Галайвал авуртIа, гьа югъни чавай Яран сувар хьиз рикI алаз къейд ийиз жедай.

Играми «Самурдин» кIвалахдарар! Жечни и месэла мад гъилера хцидаказ къарагъар хъувуртIа? Куьне кхьенвайвал, газетдин кьилин редактор, вичихъ халкьдин патай чIехи гьуьрмет авай чи къелемэгьли ва режиссер Седакъет Керимовадин «Къайи рагъ» фильмдиз дуьньядин 50 уьлкведа яшамиш жезвай лезгийри килигнава. Им фагьумиз тадай рекъем я. Икьван уьлквейрай лезгияр са арадиз гъана чи чIалаз, медениятдиз талукь мярекатар кьиле тухванайтIа гьикьван хъсан жедай.

Мурад Гьасанов,

Баку

Чи тIалабун

Виликай къвезмай йисуз «Самур» газетдин 30 йис тамам хьун лугьуз тежедай кьван чIехи вакъиа я. Авайвал лугьун, икьван четин девирда са патахъайни куьмек авачиз газет акъудун кьегьалвал я. Заз чиз, алай вахтунда «Самур» лезгийриз жуван эдебият чIал чирзавай кьилин мектеб я. Ада хайи чIал хуьн ва вилик тухун патал датIана женг чIугвазва ва кIелдайбуру адаз «чIалан женгчи» лугьун дуьшуьшдин кар туш.

Зун хайи чIалал рикI алай кас я. Гьавиляй за дуьздаказ кIел-кхьин «Самурдивай» чирзава. Газетди сифте яз чи агъзурралди къадим ва чIалан куьгьне къатарик акатзавай гафар арадал хканва. Гьам и, гьамни «Самурдин» чинриз акъатзавай цIийи гафари заз жуван чIал генани хъсандиз чирдай мумкинвал гузва.

Играми редакция! За чIалакай гаф кудун дуьшуьшдин кар туш. Жуван хиялдай физвай са месэла рикIел хкиз кIанзава. Им тек зи ваъ, газетдал рикI алай маса ксарин тIалабунни я. Куьне виликан вахтара кьилди «ЧIал» тIвар алай чин, «Чи чIал, чи тIал», «ЧIалан михьивал хуьн, чIур тийин», «Диде гьарай, дидед чIал гьарай», «Лезги чIалакай ихтилатар» рубрикайрик кваз лугьуз тежедай кьван марагълу макъалаяр чапзавай. За а макъалаяр вири жуван архивда хуьзва. КIеве гьатайла абурукай менфят къачузва. Куьне «Чи гафар» рубрикадик кваз гузвай макъалаяр хайи чIал чирун патал дерин чешме я. Заз ва зи чирхчирриз винидихъ тIварар кьур рубрикайрик кваз куьне генани гзаф материалар чапна кIанзава. Мумкин ятIа газетда «ЧIал чирзавайбурун тIалабуналди» рубрикани кардик кутур.

Шихмурад Гьажиев,

Дагъустан Республикадин Дербент шегьер

Təəssübkeş olaq

Hörmətli redaksiya! Mən “Samur” qəzetini nəşrə başladığı ilk gündən müntəzəm oxuyuram. Məzmununa və nəfis tərtibatına görə bu mətbu orqan respublikamızın əksər qəzetlərindən yüksəkdə durur. Onun üç dildə – ləzgi, Azərbaycan və rus dillərində çıxması “Samur”u qardaş dillərə qayğı ilə yanaşan, xalqlar dostluğunu təbliğ edən, Azərbaycan və Dağıstan arasında dostluq körpüsü yaradan qəzet kimi hamıya sevdirir.

Qəzetdə hər üç dildə çox məzmunlu və yaddaqalan məqalələr dərc olunur. Hər dilin oxucusu üçün onu maraqlandıran, ona gərəkli mövzular seçilir. Götürək elə son saylarda ləzgicə çap olunmuş “Ana dili vətəndir”, “Xuluqlu Tavat”, “Xanbutay bəy”, “Baş tutmayan niyyətlər”, “Qırılmış ömür” oçerklərini, azərbaycanca işıq üzü görmüş “Qarabağda tarix yazan igidlər” səhifəsini, “Könül sevdası”, “Tariximizə daha bir nəzər”, “Arçilər”, “Qımıl”, “Türkiyədə Dağıstan ruhu” məqalələrini, rusca verilmiş “Repressiyanın acı tarixi”, “Milyonçunun dilənçi qızı”, “Ləzginka”, “İnsan qəlbinin loğmanı” oçerklərini. Onların əksəriyyəti bizim tanınmış qələm sahibləri Sədaqət Kərimovanın və Müzəffər Məlikməmmədovun qələmindən çıxıb.

Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, bu müəlliflərin bir sıra kitablarının əsası da “Samur”un səhifələrində qoyulub. S.Kərimovanın ləzgicə çapdan çıxmış “Soyuq günəş”, “Mənim şair xalqım”, azərbaycanca yazılmış “Qürub”, “Ağ qəm” kitablarının, ləzgi və Azərbaycan dillərində qələmə alınmış “Qusar və qusarlılar” ensiklopedik toplusunun, M.Məlikməmmədovun ləzgicə yazdığı “Quba iğtişaşı”, azərbaycanca işıq üzü görmüş “Qanlı dərə” və “Hacı Davud” kimi kitablarının bir çox materiallarını ilk dəfə “Samur”da oxumuşam. Bunlar qəzetin həyatımızda necə əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərən misallardır.

Sözümü “Soyuq günəş” əsəri üzərinə gətirmək istəyirəm. Görəsən, qəzet olmasaydı bu pyes yazılardımı? Həmin əsər olmasaydı, ilk ləzgi bədii filmi meydana gələrdimi? Görün onun müəllifi Sədaqət Kərimova necə möhtəşəm bir film ərsəyə gətirib. Milyonlarla insanın YouTube-da böyük maraqla izlədiyi bir film. Son dərəcə məzmunlu ssenarisi, musiqisi, aktyor oyunu ilə qəlbləri riqqətə gətirən möhtəşəm bir ekran əsəri. Görəsən ona baxanda kövrəlməyən, ağlamayan insan varmı?

Oxuculara daha bir sual vermək istəyirəm: “Soyuq günəş” kimi bir filmi yaradan insanın rəhbərlik etdiyi “Samur” qəzetini sevməmək olarmı? Xalqın görən gözü, həyatının aynası olan bu qəzetə abunə yazılmamaq, kömək göstərməmək, ən azı mənəvi cinayətdir. Bunu dərindən dərk edək, gələn ilin yanvarında 30 yaşı tamam olacaq “Samur”un ən yaxşı oxucusu və təəssübkeşi olaq.

Əhməd Babayev,

Sumqayıt şəhəri

Dili öyrənirik

Hörmətli “Samur”! Mən bu məktubumda qəzetin baş redaktoru, tanınmış qələm sahibi Sədaqət Kərimovanın ailəmizə bəxş etdiyi bir səadətdən söhbət açmaq istəyirəm. Biz evdə oğlumla ləzgi dilində danışanda 9 yaşlı nəvəmin xoşuna gəlmirdi. Gəlinimiz azərbaycanlı olduğu üçün uşaq ancaq həmin dildə danışırdı. Hamımız istəyirdik ki, o, həm də ləzgi dilini öyrənsin, lakin alınmırdı.

Sədaqət Kərimovanın “Soyuq günəş” filmi YouTube-da peyda olanda evimizə başqa cür bir istilik gəldi. Hamımız bu filmi maraqla izlədik. Nəvəm filmə o qədər vurulmuşdu ki, “Yargunat” mahnısının sözlərini əzbərdən öyrənərək oxuyurdu. O, həm Azərbaycan, həm də ləzgi dillərində filmə təkrar-təkrar baxırdı. Nəticədə bütün obrazların adlarını əzbərdən bildi. Onda ləzgi dilini öyrənməyə həvəs oyandı. Beləliklə yavaş-yavaş ləzgicə dil açmağa başladı. İndi nəvəmin evdə iki dildə danışması hamımızı sevindirir. Nə yaxşı ki, Sədaqət xanım bu filmi çəkib. Yəqin ki, “Soyuq günəş” yüzlərlə uşaqlarımıza dil öyrənməyə kömək edir. Təkcə uşaqlar deyil, biz də həmin filmdən ədəbi dilimizi öyrənirik.

Kəndimizdə “Soyuq günəş” filminə baxmayan, ondan söhbət açmayan bir insan tapmazsınız. Hamı onun yaradıcısına çox sağol deyir. Mən və ailəmiz kəndimizin əhalisi adından Sədaqət Kərimovaya minnətdarlıq edir, ona yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Mənsurə Salmanzadə,

Quba rayonunun Digah kəndi,

müəllim

Газета Самур (samurpress.net)